15. KLUCZOWE PROBLEMY I ZNACZENIE AKTYWNOŚCI KULTURALNEJ LUDZI STARSZYCH
Za aktywność kulturalno-oświatową uznaję wszelkie świadome, z chęcią podejmowane działania i/lub czynny kontakt z nauką, wiedzą jak i różnymi zjawiskami artystycznymi czy estetycznymi.
Klasyfikacja rodzajów aktywności kulturalno-oświatowej:
kształcenie systematyczne - obejmujące szkoły ( podstawowe, zasadnicze zawodowe, technika, licea ogólnokształcące, pomaturalne, wyższe, podyplomowe ) i kursy ( zawodowe, potrzeb własnych i osobistych zainteresowań, bhp i przeciwpożarowe, języków obcych ) dla dorosłych
czytelnictwo i samokształcenie - gdzie analizował możliwości podjęcia tej aktywności, czyli liczbę bibliotek, stan księgozbiorów własnych, ilość kupowanych książek oraz rodzaje zakupywanych pozycji
uczestnictwo w zajęciach upowszechniających wiedzę, organizowanych przez: na przykład animatorów kultury, zakłady pracy, organizacje społeczno - polityczne i młodzieżowe, instytucje kulturalno - oświatowe, czy przedsiębiorstwa turystyczne
uczestnictwo w treściach kultury masowej - czyli za pośrednictwem środków masowego przekazu ( prasy, radia, telewizji, kina ), gdzie badał również źródła zaopatrywania się w prasę, rodzaj czytanych czasopism, popularność audycji radiowych i programów telewizyjnych
kontakt z kulturą w formach tradycyjnych - takich jak: muzea, teatry, opery, filharmonie, amfiteatry, ich popularność, sposoby zabiegania o widzów, możliwości uczestnictwa i dostęp do tych instytucji
amatorska działalność artystyczna - w zespołach artystycznych ( instrumentalnych, wokalnych, chórach, recytatorskich, teatralnych, tanecznych ), popularność widowisk organizowanych przez te zespoły, amatorska twórczość ludowa ( plastyczna, rzeźbiarska, rysunkowa, malarska, haftu, garncarstwa, koronkarstwa, wikliniarstwa ), liczba zaangażowanych w tą działalność osób
Uczestnictwo w kulturze to indywidualny udział w zjawiskach kultury- to przyswajanie jej treści, używanie jej dóbr, podleganie obowiązujących w niej normom oraz tworzenie nowych wartości, odtwarzanie i przekształcanie istniejących.
Typologia aktywności kulturowej:
najwyższy poziom to uczestnictwo percepcyjne, ale jednocześnie ekspresyjne, intensywne, wielostronne, współtwórcze
niższy poziom to typ aktywności percepcyjnej, ekspresyjnej, intensywnej, ograniczonej, jednokierunkowej (wspienionej na jednej dziedzinie)
najbardziej rozpowszechnione są 2 typy: - aktywność intensywna, ale wyłącznie percepcyjne odbierająca sztukę (czytanie, teatr, opera); - aktywność rozrywkowo - rekreacyjna (imprezy kulturowe)
Uczestnictwo w kulturze zależy od:
wieku
płci
kondycji ekonomicznej
środowiska społecznego życia
tradycji kulturowych
stopnia i poziomu zaangażowania w pracę zawodową
sytuacji rodzinnej
dostępności do dóbr kultury
od zdolności i zainteresowań
***Uczestnictwo w kulturze, w jej różnych formach, warunkach i zakresach jest integralnym składnikiem stylu życia współczesnego człowieka. Systematyczne lub okazyjne obcowanie z wartościami kultury, uwarunkowane jest indywidualnymi możliwościami każdego człowieka oraz jego zainteresowaniami i potrzebami. Uczestnictwo w kulturze umożliwia człowiekowi zaspokajanie różnorodnych potrzeb. Wśród nich szczególnie ważne są potrzeby poznawcze, estetyczne, rekreacyjne, edukacyjne, moralne i religijne. Potrzeby te traktowane są jako właściwości osobowości człowieka mające charakter wymagań, bez spełnienia, których osobowość nie może prawidłowo funkcjonować, rozwijać się, tworzyć, nie może egzystować. Uczestnictwo w kulturze umożliwia wzbogacenie wiedzy o świecie, głębsze przeżywanie jego niezwykłości, piękna i różnorodności, silniejsze odczuwanie poczucia sensu życia, bardziej precyzyjne rozumienie ideałów, celów i norm moralnych, dokonywanie bardziej racjonalnych decyzji i wyborów światopoglądowych, politycznych i społecznych. Uczestnictwo w kulturze umożliwia człowiekowi uzyskanie lepszej orientacji w rzeczywistości przyrodniczej, społecznej i kulturowej, pełniejsze w niej przystosowanie, lepsze wykorzystanie szans życiowych, a także bardziej obiektywne rozumienie samego siebie. Uczestnictwo takie, jeśli jest racjonalnie zorganizowane i ukierunkowane na autentyczne a nie pozorne wartości estetyczne, moralne i poznawcze, pomaga jednostce ludzkiej w uzyskaniu wyższej jakości życia i poczucia jego znaczenia. W ostatnich latach coraz częściej mówi się o potrzebie badań w oświacie dorosłych i w tej części, którą określa się mianem "działalność kulturalno-oświatowa". Chodzi tu o diagnozę potrzeb w zakresie kształcenia i w zakresie upowszechniania kultury. Szczegółowa diagnoza potrzeb kulturalno-oświatowych może być punktem wyjścia do skutecznego planowania oświatowego, trwale wiążącego oświatę dorosłych z aktualnymi problemami gospodarczymi i społecznymi danego środowiska. Badania wykazały, że potrzeb kulturalno-oświatowych jest wiele. Dzielą się one na cztery rodzaje: poznawcze w zakresie wiedzy ogólnej, poznawcze w zakresie wiedzy utylitarnej, artystyczne, działalności twórczej. Niektóre z tych potrzeb można zaspokoić poprzez: naukę w szkole i na kursach, uczęszczanie na zajęcia do domu kultury, samokształcenie lub też uprawianie sportu w klubie sportowym. Jednym z czynników warunkujących treść, poziom, skuteczność uczestnictwa dorosłych w kulturze jest edukacja. Edukacja bowiem kształtuje pewien typ aspiracji, zainteresowań, potrzeb i zamiłowań kulturalnych i skłonność do ich systematycznego zaspokajania. Od edukacji zależy styl uczestnictwa w kulturze, czy jest to uczestnictwo świadome i dobrowolne, ukierunkowane na cenione wartości, czy przypadkowe, snobistyczne, dyktowane tylko potrzebą taniej rozrywki. Celem edukacji jest również uwzględnienie społecznego i indywidualnego wymiaru kontaktu człowieka z kulturą. Czynny udział człowieka dorosłego w kulturze wyzwala go bowiem z egzystencji czysto biologicznej i wznosi go na poziom egzystencji ludzkiej, dla której rozumienie świata i sensowne w nim działanie jest wartością najcenniejszą. Kontakt z kulturą wyzwala z egoizmu, z władzy instynktów, z panowania w człowieku sił przyrody i poszerza sferę jego wolności. Kultura wychowuje, jest zbiorem ideałów i drogowskazów życiowych i pięknym doświadczeniem poznawczym i moralnym. Jedną z najbardziej charakterystycznych cech współczesnej naukowo-technicznej cywilizacji i właściwości demokratycznych społeczeństw jest rozwijająca się współpraca gospodarcza i kulturalna. Wymiana i dialog kultur na skutek rozwoju turystyki, współpracy gospodarczej i kulturalnej międzynarodowej oraz oddziaływania telewizji satelitarnej i funkcjonowania sieci internetowej zbliżają do siebie coraz bardziej narody, społeczeństwa i grupy etniczne. Upowszechnianie zdobyczy postępu technicznego np. komputerów, sprzyja wzajemnemu poznaniu społeczeństw, narodów i bliskości ludzi. Edukacja międzykulturowa staje się dziejową koniecznością. Stosunek ludzi dorosłych do innych kultur tradycyjnie kształtował się na zasadzie ich postrzegania w kategoriach obcości. Niekiedy był to stosunek naśladujący, uznający ich wyższość w stosunku do kultury rodzimej. Edukacja międzykulturowa ma na celu kształtowanie u ludzi dorosłych umiejętności postrzegania obcych kultur jako wartości humanistycznych, godnych poznania, szacunku, zrozumienia i traktowania jako źródła inspiracji, a nie naśladownictwa. Nauka ta bada możliwości kształtowania u dorosłych takiej świadomości intelektualnej i postawy emocjonalnej, która sprzyjałaby zainteresowaniu obcymi kulturami, szukaniu ich związków z kulturą rodzimą, odkrywaniu w nich tych wartości, które byłyby w stanie wzbogacić kulturę rodzimą, krytykowaniu tych antywartości, które mogłyby stać się przyczyną wzrostu patologii, np. kultu przemocy. Uczestnictwo w kulturze ludzi dorosłych to proces przygotowania ich do wartościowego, wielodziedzinowego, zaangażowanego, refleksyjnego, świadomego udziału w konsumpcji dóbr kultury, ich wyborze i odbiorze, ich akceptacji i krytyce, ich przyswajaniu i odrzucaniu, ich włączaniu w strukturę życia duchowego człowieka. Ważną rolę odgrywa więc tu proces przygotowania dorosłych do satysfakcjonującego, mądrego, kształcącego udziału w kulturze. Proces kształcenia dorosłych występuje dziś nie tylko w tradycyjnych systemach oświaty ale także intensywniej zaczyna przejawiać się w działalności kulturalno-oświatowej, upowszechnianiu wiedzy i innych form aktywności wychowawczej wypełniający czas wolny człowieka dorosłego. Współczesne formy aktywności kulturalno-oświatowej to także ważny teren oddziaływań dydaktycznych i zainteresowań teorii kształcenia, zgodnie z założeniami andragogiki jako nauki o kształceniu i wychowaniu dorosłych. Dziedzina działalności kulturalno-oświatowej staje się nowym ważnym zakresem zainteresowań dydaktyki, obejmującej różne formy oświaty dorosłych.
16. LUDZIE STARSI A PROBLEMY ŻYCIA RODZINNEGO; WSPÓŁCZESNE PROBLEMY KSZTAŁTOWANIA SIĘ WIĘZI MIĘDZYPOKOLENIOWEJ LUDZI ORAZ ICH EDUKACYJNE ASPEKTY
***Człowiek stary a rodzina.
Aby mówić o tym jak wyglądają relacje człowieka starszego z rodziną, należy zacząć od tego czy i jaką rodzinę on posiada. Czy ma dzieci, a co za tym idzie wnuki, czy ma rodzeństwo czy tylko dalsze kuzynostwo. A może jest osobą samotną, nie mającą nikogo bliskiego. Badania gerontologiczne potwierdzają, że dla ludzi starszych rodzina jest środowiskiem naturalnym, od którego potrzebują wsparcia duchownego, fizycznego bądź materialnego. Jest to miejsce gdzie osoba starsza żyje i żyć powinna. W charakterystyce rodziny człowieka starszego ważne miejsce zajmuje określenie relacji, jakie ma on z innymi członkami rodziny. Zgodnie z panującym przekonaniem, że ludzie starsi mają dobre kontakty z wnukami.
W relacjach rodzina - senior możemy mówić o przepływach międzypokoleniowych, chodzi ty o interakcje między członkami poszczególnych generacji rodziny w trakcie ich całego życia na tle konkretnego czasu historycznego. Można tu wyróżnić następujące rodzaje transferów międzypokoleniowych między generacjami: pomoc w postaci materialnej (rzeczowej i finansowej), w formie usług (nazywaną darem losu), oraz użyczenia mieszkania( zwana darem przestrzeni). Przepływy międzypokoleniowe odbywają się dwukierunkowo: od najstarszej generacji do najmłodszej (zstępni) - oraz od najmłodszej generacji do najstarszej (wstępni). Mogą także odbywać się pomiędzy osobami żyjącymi lub (np. spadek) przechodzić od zmarłych do żywych.
Wspólne życie generacji nie zawsze układa się dobrze. Już od dawien dawna mówiło się o konflikcie pokoleń. O tym jak młodzi lidzie mają często odmienne zdanie od seniorów. Ale patrząc na to z zewnątrz ten konflikt jest potrzebny. A dlaczego.......? Chodzi tutaj o to, że młodzi maja coś, co potrzebne jest starym a starzy mają coś, co potrzebne jest młodym. Co......? Młodzi mają witalność, zapał do życia, chęć do działania. Natomiast starzy mają doświadczenie, stabilność i mądrości życiowe, które na pewno w którymś momencie przydadzą się młodym. Tak wiec chodzi o to, ze nawet jak występuje konflikt pokoleń to wcale nie jest to całkowicie złe, Bo gdy obie generacje nauczą się czegoś nowego to zyskają cos od bliskiej sercu osobie. Pokolenia tak dalekie od siebie musza pamiętać o tym ze są sobie potrzebne.
Rodzina dla ludzi w podeszłym wieku jest równie ważna jak dla dzieci. Rodzina właśnie ostoją dla seniorów, jest wsparciem, pomocą i tym, co niekiedy dla człowieka starszego wydaje się być jego największym skarbem, czyli wszystkim, co ma.
Niekiedy zdarza się tak ze osoba starsza nagle choruje traci zdrowie i nie może już samodzielnie wykonywać nawet najprostszych czynności, niekiedy trafia też do szpitala i jest tam dość długo. Wtedy po powrocie do domu jest traktowana inaczej niż dotychczas. Wszystko się zmienia. Teraz to nie senior będzie się opiekował rodziną a rodzina nim. Jest to sytuacja bardzo trudna, ale jeśli kocha się kogoś jest się w stanie poświęcić dla niego wszystko, nawet całkowita zmianę poszczególnych funkcji członków rodziny, zmianę harmonogramu dnia.
W rodzinie można powiedzieć o wychowawczej funkcji seniorów, którzy są dla swoich dzieci i wnuków osobami o dużym doświadczeniu życiowym. Często są nauczycielami pacierza dla swych wnuków, przekazują im zasady moralne, obyczaje i tradycje. Są oparciem, przekazują pokoleniom historie rodzinne i nie tylko rodzinne.
***Solidarność międzygeneracyjna - to wzajemne wspieranie się pokolenia wchodzącego na arenę życia i odchodzącej generacji, polegającej na wzajemnej opiece, współdziałaniu i współodpowiedzialności, oraz na dążeniu do wspólnoty rodzinnej.
***Z wiekiem rośnie zależność starszego pokolenia od pokoleń młodszych. Wprawdzie każdy człowiek, niezależnie od etapu swojego rozwoju, zależy od innej osoby (rodzica, kierownika, nauczyciela itp.), ale w przypadku człowieka starszego wyzwolenie z niej jest bardzo często niemożliwe, a najczęściej z upływem czasu i spadkiem sil fizycznych i psychicznych pogłębia się. Sprzyja temu również utrata ważnych ról życiowych, ale i utrata członków najbliższej rodziny i przyjaciół oraz nieoczekiwane zdarzenia losowe. Należy tu podkreślić, iż zależność od innej osoby i jej odmiana, jaką jest uzależnienie, nie wygląda identycznie u każdej starszej osoby. Uwarunkowane jest to przede wszystkim predyspozycjami osobowymi, stylem wcześniejszego życia, ale również stanem zdrowia i sytuacją np. materialną. Częstokroć uzależnienie ma podłoże kulturowe. W kulturze amerykańskiej np. (R. C. Atchley 1972) bardzo się ceni niezależność, a socjalizacja od najmłodszych lat polega na uświadomieniu jednostce, że każda zależność stawia człowieka w pozycji podporządkowanej. W naszej socjalizacji nie jest ten problem postrzegany aż tak ostro.
Problem uzależnienia ludzi starszych pojawił się w literaturze gerontologicznej w połowie lat 60. na początku na Zachodzie, a następnie w Polsce. Najczęściej zwracano uwagę na uzależnienie psychiczne, które pojawiać się może u osób starszych dwojako: może nastąpić na skutek splotu pewnych warunków, które ujawnia osobowość zależną człowieka. A więc do tej pory niejako „drzemała" ona w jednostce. Drugi rodzaj pojawia się dopiero na skutek trudnych sytuacji życiowych, a nie wypływa z predyspozycji. Przyczyną może, więc być: pogarszający się stan zdrowia, zła sytuacja finansowa, konieczność rezygnacji z prowadzenia własnego gospodarstwa domowego (na skutek przeniesienia się do dzieci lub do domu opieki społecznej), utrudnienia w komunikacji (przemieszczaniu się) oraz korzystanie z pomocy społecznej.
***Największym problemem społecznym ludzi starszych jest samotność. Często człowiek starszy znajduje się w niekorzystnej sytuacji we własnej rodzinie. W toku licznych i szybkich przemian przeobrażeniu ulega także model rodziny. Znikają dwu-, trzypokoleniowe rodziny, w których osoby starsze mogły liczyć na opiekę, zainteresowanie. Rodzina, która w sferze emocjonalnej wypełniała całe życie usamodzielnia się, często partner umiera. Seniorzy polscy żyją najczęściej w rodzinach swych dzieci. Rodziny korzystają z obecności oraz pomocy babci czy dziadka, tym bardziej, że instytucje opieki nad dziećmi są słabo rozwinięte, a na wsi prawie ich nie ma. Problem pojawia się wówczas, gdy starszy człowiek staje się niesprawny, iż zaczyna to obarczać rodzinę. W polskiej rzeczywistości rodzina nie znajduje dostatecznej pomocy instytucjonalnej w sprawowaniu opieki i pielęgnacji nad człowiekiem starszym i niepełnosprawnym. Na miejsce w domu pomocy społecznej muszą czekać latami, gdyż jest ich wciąż za mało. Marginalnym zjawiskiem obecnych czasów jest również fakt, że osoby starsze stają się niepotrzebne, a pozwala się im egzystować ze względu na comiesięczną emeryturę, którą się im "zabiera".
***Integracja międzypokoleniowa. Ludzie w pewnym okresie życia, czyli w starości zamykają się w swoich czterech ścianach bądź utrzymują kontakty tylko z najbliższą rodzina i znajomymi w swoim wieku. Dzieje się tak przede wszystkim, dlatego, że między starszymi a młodszymi ludźmi istnieje mur, który im samym osobiście trudno jest przebić. Aby integracja międzypokoleniowa mogła zaistnieć powinny być organizowane zajęcia, spotkania bądź imprezy zrzeszające ze sobą wszystkie pokolenia, tak, aby każdy nauczył się czegoś od drugiej osoby. Nasze pokolenia mają pewnie, jako ostanie już, niepowtarzalną możliwość dowiedzenia się od ludzi starszych wielu rzeczy na temat wojny i czasów powojennych a my, jako młodzi ludzie obeznani w świecie elektroniki możemy pokazać ludziom starszym jak posługiwać się najnowszymi wynalazkami XXI w.
Współpraca międzypokoleniowa powinna opierać się również na angażowaniu seniorów w działania wolontarystyczne na rzecz dzieci i młodzieży (pomoc opiekuńcza, edukacyjna, wychowawcza). Bo nie powinniśmy osobom starszym przykleić etykietki osoby zniedołężniałej i chorej. One także mogą być okazem zdrowia a nawet mieć więcej energii do działania niż osoby młodsze, jeśli tylko pokaże im się, że mimo swojego wieku są nadal potrzebne. Powinno tworzyć się także międzypokoleniowe przyjaźnie ( przyszywana babcia, wnuki), ponieważ nie każda osoba starsza ma własne wnuki, bądź niektórzy młodzi ludzie mają żyjących jeszcze dziadków. To też bardzo dobrze wpływa na relacje osób starszych z młodszymi.
Powinny być także organizowane jakieś warsztaty, szkolenia, które swym tematem nawiązywałyby do relacji osób starszych z młodzieżą. Imprezy okolicznościowe też mogą być dobrą okazją do integracji międzypokoleniowej, która będzie miała na celu jednoczenie pokoleń. Można także organizować jakieś przedsięwzięcia np. wspólne zbieranie pieniędzy na cel charytatywny, zbiórka odzieży i jedzenia dla najbiedniejszych rodzin w miejscowości, bądź zbiórka zabawek dla dzieci z domów dziecka lub biedniejszych rodzin. Takie inicjatywy bardzo dobrze wpływają na postrzeganie siebie nawzajem, nawiązywanie relacji i integrowanie się.
Takie działania nie tylko doprowadzą do integracji międzypokoleniowej, ale także do aktywnego życia seniorów, przez co przestaną oni myśleć o swojej starości w sposób negatywny, lecz będą się z niej cieszyć jak z każdego innego okresu w życiu.
*** Szybkie zmiany otaczającej nas rzeczywistości mają poważne następstwa dla życia rodzinnego starszych osób, dotyczą one nie tylko opieki nad seniorami, ale bardziej złożonych praw, zakresu kompetencji i wzajemnych powinności poszczególnych pokoleń. Są to też zmiany tradycyjnych ról rodzinnych, systemu wartości i więzi rodzinnej, której podstawą jest więź oparta na warstwie emocjonalnej. Zakres powinności rodziny powoli się zawęża. Osoby starsze często mają poczucie bycia ciężarem.
Oddalenie i rozdźwięki międzypokoleniowe oraz brak wzajemnego zrozumienia rodziców i dzieci istniały zawsze, jednak z powodu dokonujących się zmian cywilizacyjnych, kulturowych i obyczajowych zaostrzyły się.
Zanikły lub uległy ograniczeniu te funkcje, które dawały szanse seniorom na bycie ważnym i pełnosprawnym członkiem:
- prace na rzecz gospodarstwa domowego, zakupy, gotowanie, sprzątanie, reperacja odzieży,
- opieka, nauczanie i wychowanie dzieci (żłobek, przedszkole, zerówka)
- wczasy często spędzane przez rodziców i dzieci osobno, niemal cały czas wolny wnuków wypędzany poza domem,
- odrębne interesy poszczególnych członków rodziny, indywidualne zainteresowania i style życia.
Te czynniki mogą wzmagać napięcie i budzić u seniorów poczucie wyobcowania i zbędności, ponieważ rodzina ma dla nich ogromne znaczenie.
W początkowej fazie starości pomagają swoim dzieciom w opiece i wychowaniu potomstwa, w prowadzeniu domu, a w miarę przybywania lat sami wymagają opieki i troski, najczęściej taką pomoc uzyskują od bliskich, jest to pomoc finansowa, po wykonanie ciężkich prac domowych. Wzajemna pomoc jest wyrazem miłości, przywiązania, odpowiedzialności za członków rodziny i może wynikać z poczucia obowiązku lub obawy przed opinią społeczną.
17. IMPLIKACJE EDUKACYJNE I ….
18. PROBLEMY SAMOORGANIZACJI I POMOCY EDUKACYJNO-KULTURALNEJ LUDZIOM DOROSŁYM I STARSZYM