WYKŁAD 2
KULTURA W UJĘCIU SOCJOLOGICZNYM
PROBLEMATYKA:
Różnorodność sposobów życia - pluralizm kulturowy.
Pojęcie kultury.
Obszary regulacji kulturowej - kultura normatywna, kultura idealna.
Anatomia kultury: rys kulturowy, kompleksy kulturowe, konfiguracje kulturowe, subkultura, kontrkultura.
Uniwersalia kulturowe.
Tradycja kulturowa.
System aksjo-normatywny: normy i wartości.
Siła regulacji.
Podwójna relatywizacja.
Kompleksy reguł: procedury, instytucje, role.
Podsystemy aksjo-normatywne: zwyczaj, moralność, prawo.
Spoistość i konfliktowość systemu aksjo-normatywnego
Stosowanie się do reguł: konformizm i dewiacja.
PLURALIZM KULTUROWY w sensie pierwszym, wielość i różnorodność kultur, zarówno następujących po sobie w wymiarze historycznym, jak i koegzystujących współcześnie. W sensie drugim, stanowisko ideologiczne podkreślające prawo różnych społeczności do odmiennych sposobów życia, a nawet lansujące tezę o pełnej równości wszystkich kultur.
POJĘCIE KULTURY. Amerykański socjolog Robert Bierstedt: ,,kultura to wszystko co ludzie czynią, myślą i posiadają jako członkowie społeczności''.
Kultura grupowa
Kultury ponadnarodowe wzory działania, myślenia i wyposażenia materialnego wspólne dla społeczności regionalnych, kontynentalnych czy nawet dla społeczeństwa globalnego (np. kultura europejska, kultura islamu).
Presje krzyżujące się: ,,równoczesny nacisk rozmaitych nakładających się na siebie i niezgodnych w swoich treściach kultur, w których obrębie żyje jednostka''
Tożsamość kulturowa unikalny dla każdej jednostki zestaw czerpanych z różnych źródeł treści kulturowych, z którymi się identyfikuje, realizowany w życiu tej jednostki.
Dysonans kulturowy sprzeczność treści kulturowych ‐ oczekiwań normatywnych, sposobów myślenia, stylów konsumpcji ‐ narzucanych jednostce przez różne kultury, którym równocześnie podlega.
Konflikt kultur niechęć, wrogość lub walka między stykającymi się ze sobą zbiorowo‐ściami o odmiennych, kulturowo dyktowanych sposobach życia
Konflikt pokoleń: odmiana konfliktu kulturowego nasilająca się w okresach szybkich zmian kulturowych, gdy pokolenie młodsze internalizuje nowe wzory kulturowe odmienne od wzorów typowych dla pokolenia starszego.
OBSZARY REGULACJI KULTUROWEJ:
Kultura normatywna (czy inaczej ‐ symboliczna): zbiór charakterystycznych dla danej społeczności przekonań, poglądów, wierzeń, a także znaczeń wiązanych ze zjawiskami i przedmiotami, zakodowanych najpełniej w języku.
Kultura idealna (czy inaczej ‐ symboliczna): zbiór charakterystycznych dla danej społeczności przekonań, poglądów, wierzeń, a także znaczeń wiązanych ze zjawiskami i przedmiotami, zakodowanych najpełniej w języku.
Kultura materialna charakterystycznych dla danej zbiorowości obiektów ‐ narzędzi, urządzeń, domostw, ubrań, pożywienia, środków komunikacji, zwierząt gospodarskich itp.
ANATOMIA KULTURY:
Rys kulturowy (inaczej ‐ element kulturowy): najmniejszy wyróżnialny składnik kultury (pojedyncza reguła, idea lub obiekt).
Kompleks kulturowy powiązany zbiór elementów kulturowych o wspólnej treści lub wspólnej funkcji (np. reguły savoir‐vivreʹu).
Konfiguracja kulturowa zbiór różnorodnych elementów kulturowych skupionych wokół jednego obiektu, idei czy wartości (np. kultura samochodowa, cywilizacja naukowa, kultura konsumpcyjna).
Niekompetencja kulturowa : brak wiedzy, umiejętności, nawyków i odruchów niezbędnych do wykorzystania nowych urządzeń technicznych oraz do akceptacji nowych sposobów myślenia i nowych wzorów stosunków międzyludzkich czy form organizacyjnych.
Trzon kultury wartości, idee czy obiekty dla danej kultury centralne, decydujące o jej odrębności.
Subkultura odrębności sposobu życia mniejszych zbiorowości mieszczących się w zasięgu uznanej przez ich członków kultury szerszej, nadrzędnej. Inaczej „wariacjeʺ wokół wspólnego
186 trzonu kultury.
Kontrkultura sposób życia świadomie i celowo przeciwstawiany dominującej w danym społeczeństwie kulturze.
5. UNIWERSALIA KULTUROWE rysy kulturowe spotykane we wszystkich znanych społeczeństwach, historycznych i współczesnych.
Partykularyzmy kulturowe: wyjątkowe ,,egzotyczne'' sposoby życia, ograniczone początkowo tylko do jednej, konkretnej kultury.
Imperializm kulturowy narzucanie kultury dominującej w skali regionalnej, kontynentalnej czy globalnej.
Etnocentryzm przekonanie o oczywistym, niekwestionowalnym charakterze sposobu życia własnej społeczności lub nawet o szczególnej wartości własnej kultury i jej przewadze nad innymi.
Relatywizm kulturowy świadomość ogromnej różnorodności kultur i historycznych uwarunkowań odrębności kulturowych.
TRADYCJA KULTUROWA skumulowany, odziedziczony historycznie dorobek kulturowy danej zbiorowości.
SOCJALIZACJA: całokształt procesów, w toku których jednostka przejmuje zastaną kulturę i czyni ją swoją własną.
AKULTURACJA: przejmowanie treści kulturowych odmiennych od tych, jakie jednostka nabyła wcześniej.
SYSTEM AKSJO-NORMATYWNY (powiązany funkcjonalnie zespół reguł - norm i wartości - dotyczących wszelakich przejawów życia społecznego, charakterystyczny dla danej kultury.): normy i wartości
Segmenty kultury: MYŚLOWY - MATERIALNY - DZIAŁANIOWY
NORMY KULTUROWE: takie reguły, których przedmiotem są właściwe, oczekiwane, obarczone powinnością sposoby czy metody działania, a więc środki dostosowane do osiągnięcia celu.
WARTOŚCI KULTUROWE: takie reguły, których przedmiotem są pożądane, godne, słuszne cele działań.
SIŁA REGULACJI
IMPERATYWY KULTUROWE kategoryczne żądania pewnego sposobu postępowania lub realizacji pewnego celu, szeroko uznawane w danej społeczności.
PRZYZWOLENIA: reguły dopuszczające, ale nie zalecające ani nie wymagające pewnego sposobu postępowania czy realizacji pewnego celu.
PREFERENCJE: reguły opisujące wzorcowe, heroiczne ideały postępowania, których jednak trudno wymagać od wszystkich
SANKCJE SPOŁECZNE: reakcje społeczne - karzące lub nagradzające - na działania regulowane normatywnie, czyli takie, z którymi związane są określone oczekiwania społeczne
PREWENCJA OGÓLNA: odstraszający wobec potencjalnych przestępców efekt publicznie wykonanej lub anonsowanej kary
PODWÓJNA RELATYWIZACJA
RELATYWIZACJA PERSONALNA REGUŁY: określenie, kogo reguła dotyczy, przez wskazanie pozycji (ról) osób jej podlegających
RELATYWIZACJA SYTUACYJNA REGUŁY: określenie, często sformułowane implicite, w jakich sytuacjach reguła obowiązuje, a jakie wyłączają jej stosowalność
10 KOMPLEKSY REGUŁ: PROCEDURY, INSTYTUCJE ROLE
PROCEDURY: wiązki norm i wartości, regulujące typowe sposoby osiągania danych celów
INSTYTUCJA: zbiór reguł związany z okreslonym kontekstem społecznym, realizujący podobne, istotne społecznie funkcje
REGUŁY PARTYKULARNE: takie, które są realizowane tylko w jednym kontekście społecznym, występują w ramach jednej tylko instytucji
REGUŁY UNIWERSALNE (międzyinstytucjonalne): takie, które znajdują zastosowanie w wielu kontekstach społecznych, wchodzą w zakres wielu instytucji
ROLA SPOŁECZNA: zbiór norm i wartości związanych z określoną pozycją społeczną, przepisany dla tej pozycji i wymagany od każdego, kto pozycję tę zajmuje
11.PODSYSTEMY AKSJO-NORMATYWNE: ZWYCZAJ, MORALNOŚĆ, PRAWO:
ZWYCZAJE: reguły o charakterze konwencjonalnym, w zasadzie obojętne dla dobra innych, spontanicznie wytwarzające się w zbiorowości, dotyczące codziennego przebiegu życia społecznego i stosunkowo słabo sankcjonowane
MORALNOŚĆ: zbiór norm i wartości, których naruszenie jest mocno piętnowane przez zbiorowość, ponieważ dotyczą zasadniczych i uniwersalnych problemów pojawiających się w stosunkach międzyludzkich, których rozwiązanie nie jest obojętne dla dobra partnerów
PRAWO: system norm i wartości stanowionych i skodyfikowanych, na których straży stoją specjalne instytucje dysponujące przymusem państwowym
12. SPOISTOŚĆ I KONFLIKTOWOŚĆ SYSTEMU AKSJO-NORMATYWNEGO
ANOMIA: stan chaosu wśród norm i wartości, zanik jednoznacznych drogowskazów postępowania
KONFLIKT RÓL: rozbieżność oczekiwań społecznych związanych z rozmaitymi pozycjami społecznymi (statusami) zajmowanymi równocześnie przez jednostkę
KONFLIKT W OBRĘBIE JEDNEJ ROLI (między segmentami roli)
AMBIWALENCJA NORMY: rozbieżność oczekiwań dyktowanych przez pojedynczą normę
ANTYNOMIA NORMATYWNA: odmienna, a nawet przeciwstawna regulacja tej samej kwestii przez różne podsystemy normatywne (np. prawo inaczej niż moralność) lub przez różne normy w ramach tego samego podsystemu
DYSONANS KULTUROWY
KULTURA REALNEGO SOCJALIZMU - KULTURA DEMOKRATYCZNA
I RYNKOWA
KOLEKTYWIZM - INDYWIDUALIZM
EGALITARYZM - MERYTOKRACJA
PRZECIĘTNOŚĆ - SUKCES
PEWNOŚĆ I BEZPIECZEŃSTWO - RYZYKO
LOS - SPRAWSTWO
OPIEKUŃCZOŚĆ - ŻYCIE NA WŁASNY
RACHUNEK
OBWINIANIE SYSTEMU - WŁASNA
ODPOWIEDZIALNOŚĆ
PASYWNA PRYWATNOŚĆ - UCZESTNICTWO
PUBLICZNE
ZANURZENIE W PRZESZŁOŚCI - ORIENTACJA KU
PRZYSZŁOŚCI
STOSOWANIE SIĘ DO REGUŁ: KONFORMIZM I DEWIACJA
KONFORMIZM: sytuacja, gdy ludzie postępują zgodnie z regułami, które ich dotyczą, to znaczy odnoszą się do ich pozycji społecznej, do sytuacji w jakiej działają i nie są wyłączone przez jakieś okoliczności szczególne
ZACHOWANIA DEWIACYJNE:
INNOWACJA: akceptacja celów dyktowanych przez rozpowszechnione wartości, ale szukanie dla ich realizacji nowych sposobów, różnych od normatywnie przepisanych. Jest to cząstkowe zastosowanie się do wskazanej w kulturze procedury: tylko do zawartych w niej wartości, a odrzucenie norm
RYTUALIZM: kurczowe trzymanie się pewnych tradycyjnych sposobów postępowania, a więc gorliwe przestrzeganie norm, przy zupełnym abstrahowaniu od celów, które miały być w ten sposób realizowane, czyli z ignorowaniem odpowiednich wartości
REZYGNACJA: odrzucenie przez jednostkę całej przepisanej w kulturze procedury, zarówno zawartych w niej norm, jak i wartości
BUNT: odrzucenie obowiązujących procedur, z całym bagażem norm i wartości, ale zarazem zaproponowanie procedur alternatywnych: nowych sposobów życia realizujących nowe normy i nowe wartości
NONKONFORMIZM: dewiacja demonstrowana publicznie w proteście przeciwko obowiązującym normom czy wartościom
OBLICZA KONFORMIZMU:
LEGALIZM: literalne i skrupulatne przestrzeganie reguł bez względu na ich treść, zgodnie z przekonaniem, że należy zawsze stosować się do obowiązujących zasad
NEGATYWIZM (kontraformizm): bezrefleksyjny stosunek do reguły, abstrahujący od jej treści, a odrzucający ją tylko z uwagi na źródło, z którego reguła pochodzi
OPORTUNIZM: przestrzeganie reguły mimo jej nieuznawania i przekonania o jej niesłuszności