Międzynarodowy Fundusz Walutowy
utworzony równocześnie z Międzynarodowym Bankiem Odbudowy i Rozwoju (znanym pod nazwą - Bank Światowy) na konferencji w Bretton Woods (New Hampshire), która odbyła się od 1 -22 lipca 1944 r. (głos wiodący USA i Wielka Brytania). Liczba państw założycielskich wynosiła 44 ( w tym również Polska, Czechosłowacja i Jugosławia). Trzy kraje wystąpiły z MFW, chociaż były jego członkami: Polska 14 marca 1950 r., Czechosłowacja 31 grudnia 1954 r. i Kuba 2 kwietnia 1964 r. 13 sierpnia 1952r. do członków MFW dołączyły Niemcy i Japonia. W 1972 Jugosławia i Rumunia przystąpiły do Funduszu, w 1982 Węgry a następnie Polska -12.VI.1986, kolejne kraje to- Bułgaria, Czechosłowacja, Mongolia i Albania w 1990. Po otrzymaniu w październiku 1991r. statusu państwa stowarzyszonego przez ZSRR, na przełomie kwietnia i maja 1992 roku IMF zaakceptował nowych członów - kraje już byłego Związku Radzieckiego (Rosja i 14 republik).
Cel ostateczny konferencji- szeroka wzajemna wymienialność walut państw uczestniczących oraz poprawa płynności finansowej krajów w regulacji ich wzajemnych zobowiązań
Koncepcja pieniądza międzynarodowego
Myśl przewodnia była oparta na keynesowskiej koncepcji -tzw. międzynarodowej unii clearingowej. Przewidywała ona powołanie tego rodzaju ponadnarodowej instytucji o szerokich uprawnieniach, która kreowałaby międzynarodowy pieniądz o nazwie bancor. Ta pierwsza nowoczesna koncepcja międzynarodowego pieniądza „tworzonego z niczego”, opartego wyłącznie na zobowiązaniu krajów członkowskich do akceptowania go we wzajemnych rozliczeniach, upadła jednak wówczas wskutek oporu przedstawicieli Stanów Zjednoczonych. W przyszłości miała się jednak stać źródłem inspiracji dla autorów innych koncepcji międzynarodowego pieniądza, w tym także mechanizmu rozliczeń w SDR-ach, uruchomionego w ćwierć wieku później.
Każdy kraj członkowski był zobligowany do wniesienia wpłaty członkowskiej (kwoty) do MFW w 75% w walucie narodowej tego kraju- pozostała część w złocie, dolarach lub SDR-ach (Special Drawing Rights-Specjalne Prawa Ciągnienia)
SDR- pieniądz fiducjarny-bezgotówkowy, istniejący jako zapis na rachunku poszczególnych krajów - członków MFW -nie jest bezpośrednio wymienialny na złoto.
Służy do regulacji spłaty deficytu w bilansie płatniczym.
Wszystkie kraje uczestniczące w systemie zobowiązywały się go akceptować oraz trzymać w swych rezerwach. Wysokość kreacji SDRów miała być określana uchwałą konferencji gubernatorów MFW, przy czym wymagana była kwalifikowana większość głosów (85%)
Parytet kruszcowy SDR został określony na poziomie równym ówczesnemu parytetowi dolara (0,888 g czystego złota), tak że 1 jednostka SDR formalnie równała się na początku 1 dolarowi
Reforma MFW- od 1972 r. po zawieszeniu wymienialności dolara amerykańskiego na złoto do 1978 r.
17 września 1980r MFW zadecydował o unifikacji i uproszczeniu (od 1 stycznia 1981) koszyka walut determinującego wartość oraz stopę procentową SDR.
Koszyk walut miał się składać z walut pięciu członków cechujących się największym eksportem dóbr i usług w przeciągu 1975-79r.
W związku z tym walutami, które odegrały kluczową rolę od 1.I.1981 zostały: dolar amerykański (39%), marka niemiecka (21%), frank francuski (11%), jen japoński (18%) oraz funt brytyjski (11%).
Aktualnie w skład koszyka wchodzą: dolar amerykański (42%), marka niemiecka (19%), jen japoński, frank francuski i funt szterling po 13% a po roku 2002 frank francuski i marka niemiecka zostały zastąpione euro.
Posiadaczami SDR-ów mogą być oprócz państw członkowskich, również instytucje. W roku 1990 było ich 16 (m.in. Bank Światowy, Bank Państw Afryki Centralnej, Islamski Bank Rozwoju. W ramach poprawki zniesiono wcześniejszy wymóg 25-procentowej transzy złota w kwotach członkowskich wnoszonych do MFW.
Odtąd, przy dalszych podwyżkach kwot, jakie miały ewentualnie następować w przyszłości, ta część, która poprzednio wnoszona była w złocie, miała odtąd być wnoszona w SDR-ach. Wszelkie oficjalne statystyki i zestawienia MFW miały być również sporządzane w SDR-ach.
Zmiana w funkcjonowaniu MFW
11 listopada 1992 r. Przewiduje ona możliwość zawieszania przez Radę Gubernatorów (ministrowie finansów i szefowie banków centralnych państw członkowskich) , większością 70% ogólnej liczby głosów, uprawnień krajów członkowskich, wynikających z ich prawa głosu, jeśli kraje te nie będą zdolne do wywiązywania się ze zobowiązań wobec Funduszu
Zadania MFW
- tworzenie warunków niezbędnych do stabilizacji finansowej i gospodarczej w krajach członkowskich, utrzymywanie względnej stabilności walut, tworzenie ram ułatwiających wymianę dóbr, usług i kapitału między krajami członkowskimi oraz wspieranie wzrostu gospodarczego.
- Dla realizacji tych zadań kraje członkowskie zobowiązane są do:
-kierowania swoją polityką gospodarczą i finansową w taki sposób, aby utrzymany został zrównoważony wzrost gospodarczy,
- popierania stabilizacji gospodarczej
- unikanie manipulowania kursem walutowym lub wykorzystywania międzynarodowego systemu walutowego do osiągania nieuzasadnionych korzyści konkurencyjnych w stosunku do innych krajów
- stosowania polityki kursu walutowego zgodnie z zasadami określonymi w statucie MFW (stabilność walut i unikanie ich deprecjacji w celach konkurencyjnych, likwidowanie ograniczeń dewizowych)
MFW, przy użyciu środków pochodzących ze składek państw członkowskich, udziela pomocy krajom, które popadają w kłopoty finansowe.
Zasoby funduszu stanowią zatem dodatkowe źródło płynności międzynarodowej, uruchamiane w razie zagrożenia stabilności bilansu płatniczego, swoisty bufor, amortyzujący wstrząsy pochodzące z zewnątrz, wreszcie osłonę względnej autonomii polityki finansowej, dążącej do zapewnienia wewnętrznej równowagi.
W przypadku każdego kraju warunki udzielania mu kredytu określa promesa kredytowa, w skład której wchodzi list ministra finansów kraju ubiegającego się o kredyt, w którym to określony jest cel wydatkowania przyznawanej kwoty oraz deklaracja Funduszu o przekazaniu temu krajowi środków.
Kryzysy walutowe
Istotą kryzysu walutowego jest nagła utrata zaufania rynków finansowych do danej waluty. W miejsce oczekiwań, że jej kurs utrzyma się na określonym poziomie, pojawia się nagle powszechne przekonanie, że dewaluacja jest nieuchronna, a jej moment bliski. Za wybuch kryzysu walutowego można uznać początek gwałtownej ucieczki kapitału. Odpływ kapitału powoduje szybkie zmniejszenie się rezerw walutowych broniącego kursu banku centralnego. Gdy rezerwy walutowe stają się za małe lub koszty obrony kursu zbyt duże, dewaluacja rzeczywiście następuje.
Raptowny i znaczny spadek kursu jest najbardziej klasycznym symptomem kryzysu walutowego.
Kryzysy walutowe-modele I i II generacji
Kryzysy walutowe są po części konsekwencją procesu globalizacji rynków finansowych. Rosnąca mobilność międzynarodowych przepływów kapitałowych sprawia, że coraz mniejsze błędy w polityce makroekonomicznej rządów poszczególnych krajów lub kumulujące się w ich gospodarkach stany nierównowagi mogą spowodować gwałtowny atak spekulacyjny połączony z masowym odpływem kapitału. Zależność tę odzwierciedla ewolucja poglądów na temat przyczyn kryzysów walutowych.
Kryzysy walutowe I generacji- model Paula Krugmana
Autor założył, że rzecz dotyczy kraju, którego władze prowadzą nierozważną politykę finansową, nie biorącą pod uwagę niebezpieczeństw, jakie rodzi ona dla bilansu płatniczego. W opisywanej przez Krugmana modelowej sytuacji nadmierne wydatki rządu powodują powstanie dużego deficytu budżetowego. W wyniku dużych wydatków budżetowych rośnie popyt krajowy i import. Finansowanie deficytu budżetowego emisją pieniądza wywołuje inflację. Relatywnie tanieje import i pogarsza się konkurencyjność eksportu, co dodatkowo powiększa deficyt w obrotach handlowych. Szybko topnieją rezerwy walutowe. W końcu zmniejszają się do takiego poziomu, że dewaluacja staje się nieuchronna. Jest już tylko kwestią czasu. Następuje atak spekulacyjny „krótkoterminowych inwestorów”, który przyspiesza to co i tak jest nieuchronne. (por. kryzysy walutowe w krajach Ameryki Łacińskiej w początkach lat 80.
Kryzysy walutowe II generacji -model Maurice Obstfelda
Dotyczą one krajów, które prowadzą stosunkowo rozważną politykę makroekonomiczną i dysponują dużą ilością rezerw walutowych. W takiej sytuacji spekulanci muszą bardzo starannie wybrać moment ataku aby mieć szanse na jego powodzenie. Chodzi tu o taki moment, w którym władze monetarne zaniechają obrony kursu nie tyle dlatego, że nie byłyby w stanie dalej go bronić, ale dlatego, że uznają, że koszty obrony (zarówno bezpośrednie jak i pośrednie-ponoszone przez całą gospodarkę w następstwie koniecznego (do obrony kursu walutowego) podniesienia stopy procentowej) byłyby zbyt duże. por. kryzysy walutowe, które dotknęły kraje Europy Środkowej i Wschodniej w roku 1992 i wcześniej- np. Niemcy po zjednoczeniu, Wielka Brytania- upłynnienie funta w roku 1992 ze względu na zbyt wysokie koszty obrony jego kursu.
Kryzysy walutowe drugiej połowy lat 90. w Azji
Kryzysy walutowe, które miały miejsce w Azji w drugiej połowie lat 90. nie bardzo poddawały się podziałowi na kryzysy I i II generacji. W większości tzw. azjatyckich krajów nowo-uprzemysłowionych w ślad za imponującym rozmachem inwestycyjnym nie zawsze szedł odpowiedni wzrost wydajności, a w efekcie postępującej liberalizacji w ramach m.in. WTO (redukcja taryf celnych o 25-39%) ujawniły się problemy z narastającą konkurencją zagraniczną oraz z utrzymaniem wysokiej stopy zwrotu od zainwestowanego kapitału w relacji do kosztu jego pozyskania. Jednocześnie kraje te musiały odejść od aktywnej (uprawianej wcześniej) polityki finansowego wspierania eksportu i otworzyć się na import. Pojawiły się problemy również ze sprostaniem konkurencji importu na ich własnych rynkach narodowych. Ujawniła się więc spadająca efektywność inwestycji, w związku z podejmowaniem zbyt wysokiego ryzyka oraz nadmiernego korzystania z zaciąganych zagranicą kredytów krótkoterminowych oraz zbyt optymistycznej prognozy dla rozwoju gospodarczego. Słabnące tempo eksportu i powiększające się zadłużenie zwłaszcza zagraniczne powodowało powiększające się obawy o wypłacalność azjatyckich przedsiębiorstw, co przy znaczącym się ich spotęgowaniu wywołało ostatecznie falę kryzysów walutowych (faza charakterystyczna dla krajów Dalekiego Wschodu w końcu lat 90. oraz dla Argentyny w roku 2000)