PKT 1 .EKONOMIA MIĘDZYNARODOWA - ZAGADNIENIA WSTĘPNE
1. Podmiotowy i przedmiotowy aspekt gospodarki światowej
-struktura podmiotowa:
* przedsiębiorstwa narodowe;
* korporacje transnarodowe KTN;
* gospodarki narodowe;
* międzynarodowe ugrupowania integracyjne;
* międzynarodowa organizacja gospodarcza;
-struktura przedmiotowa:
* międzynarodowe obroty towarowe;
* międzynarodowa wymian usług;
* międzynarodowy ruch kapitału;
* międzynarodowy ruch ludności;
* międzynarodowy przepływ wiedzy naukowo-technicznej;
2. Podstawowe zjawiska we współczesnej gospodarce światowej
a) globalizacja stosunków międzynarodowych
W znaczeniu ekonomicznym globalizacja odnosi się najczęściej do działalności gospodarczej, gospodarki rynków branżowych, gałęzi i przedsiębiorstw. Globalizacja stanowi bardziej zaawansowany i złożony etap międzynarodowych procesów gospodarowania, realizowaniu w poszczególnych krajach przez podmioty gospodarcze mające siedzibę na ich terytorium.
Czynniki kształtujące proces globalizacji
* postęp naukowo techniczny;
* konkurencja międzynarodowa;
* polityka ekonomiczna państwa (deregulacja rynków finansowych, liberalizacja handlu międzynarodowego, regionalna ingerencja gospodarcza)
Za podstawowy podmiot globalizacji uważa się korporacje transnarodowe.
b)intensyfikacja procesów integracyjnych (regionalnych):
W ostatnich latach można dostrzec wyraźny wzrost liczby zawieranych umów międzypaństwowych o utworzeniu grupowania integracyjnego.
Celem tych umów jest znoszenie barier w przepływie towarów (usług, kapitału) miedzy tymi krajami.
Etapy integracji (typy):
strefa wolnego handlu =>
unia celna =>
wspólny rynek =>
unia walutowa =>
unia gospodarcza =>
pełna integracja gospodarcza
3. Istota, czynniki i cechy globalizacji
a) globalizacja stosunków międzynarodowych
W znaczeniu ekonomicznym globalizacja odnosi się najczęściej do działalności gospodarczej, gospodarki rynków branżowych, gałęzi i przedsiębiorstw. Globalizacja stanowi bardziej zaawansowany i złożony etap międzynarodowych procesów gospodarowania, realizowaniu w poszczególnych krajach przez podmioty gospodarcze mające siedzibę na ich terytorium.
Czynniki kształtujące proces globalizacji
* postęp naukowo techniczny;
* konkurencja międzynarodowa;
* polityka ekonomiczna państwa (deregulacja rynków finansowych, liberalizacja handlu międzynarodowego, regionalna ingerencja gospodarcza)
Za podstawowy podmiot globalizacji uważa się korporacje transnarodowe
4. Integracja regionalna
intensyfikacja procesów integracyjnych (regionalnych):
W ostatnich latach można dostrzec wyraźny wzrost liczby zawieranych umów międzypaństwowych o utworzeniu grupowania integracyjnego.
Celem tych umów jest znoszenie barier w przepływie towarów (usług, kapitału) miedzy tymi krajami.
Etapy integracji (typy):
strefa wolnego handlu =>
unia celna =>
wspólny rynek =>
unia walutowa =>
unia gospodarcza =>
pełna integracja gospodarcza
5. Podstawowe grupy krajów we współczesnej gospodarce światowej
- współcześnie można wyróżnić trzy centra gospodarcze świata tzw. TRIADY: USA, JAPONIA, UE;
-największą potęgą gospodarczą świata nadal są USA.
Cechy gospodarki amerykańskiej:
światowy lider w branży komputerowej, telekomunikacyjnej i zaawansowanej technologii;
USA maja olbrzymi deficyt handlowy (ostatni rok ok. 800 mln dolarów);
do USA napływa kapitał zagraniczny (zwłaszcza z Chin), a USA zmieniły się z wierzyciela w największego dłużnika świata;
w roku 2007 nastąpiło obniżenie tempa wzrostu PKB dla USA, a w prognozie na lata 2008-2009 przewidują dalsze obniżenie.
Trudno określić jednocześnie, jakie skutki dla gospodarki amerykańskiej będzie miał kryzys na rynku kredytów hipotecznych.
- za wschodzącą potęgę gospodarcza uznaje się Chiny;
- warto zwrócić uwagę na nowo wyodrębnioną grupę BRIC (Brazylia, Rosja, Indie, Chiny), na te kraje przypada połowa światowego GDP (światowej produkcji brutto PKB);
- w latach 1990-2007 nastąpił wyraźny wzrost udziału krajów rozwijających się w światowym eksporcie., 1990 - 24,3%; 2007 - 37,5%;
Towarzyszył temu spadek znaczenia krajów rozwiniętych 72,3%->58,6%.
- największym światowym eksportem są Niemcy, które wyprzedzają Chiny i USA;
- udział Polski w światowym handlu jest niewielki ok. 1%;
- w latach 2002-2007 nastąpiły zmiany w strukturze towarowej światowego handlu; spadek wyborów przetworzonych a wzrost udziału surowców i żywności;
- kilka uwag dotyczących cen:
* w latach 1997-2002 wystąpiło zjawisko spadku ogólnego wskaźnika cen handlu międzynarodowego,
* od roku 2003 tendencja ta uległa odwróceniu, przy czym szczególnie wzrost wystąpił w grupach surowców, a potem żywności,
* wystąpił proces zwierania się „nożyce cen” (surowców, żywności a wyrobów przetworzonych);
* wystąpił relatywnie szybszy wzrost cen w eksporcie krajów rozwijających się i krajach transformacji gospodarczej w porównaniu z krajami rozwiniętymi,
* zjawisko zwierania się „nożyc cen” przyczyniło się do poprawy „term sof trade” krajów rozwijających się i krajów transformacji.
PKT 2. Polityka handlowa
1. Pojęcie i rodzaje polityki handlowej
Polityka handlowa to świadome oddziaływanie państwa na stosunki handlowe zagranicą, sprowadzające się z jednej strony do wyznaczenia określających się celów, a z drugiej do wyborów i stosowania narzędzi niezbędnych do jej osiągnięcia.
Dwa przeciwstawne kierunki:
*polityka wolnego rynku (liberalna);
*polityka protekcyjna (protekcjonizm).
Politykę handlową możemy również podzielić na automatyczna i umowną (konwencyjną).
2. Protekcjonizm w handlu międzynarodowym - podejście tradycyjne i współczesne
Z punktu widzenia uzasadnienia ekonomicznego możemy wyróżnić:
-argumenty słabo uzasadnione ekonomicznie:
*ochrony zatrudnienia,
*poprawy bilansu handlowego,
*zwiększenia bezpieczeństwa kraju,
-argumenty dość dobrze uzasadnione ekonomicznie:
*ochrona nowych gałęzi przemysłu - protekcjonizm wychowawczy - autorem jest F. List nowe powstałe gałęzie przemysłu w krajach mało rozwiniętych są pod ochroną są wychowywane, aby wejść do konkurencji;
*niedoskonałości rynku - interwencja na rynku państwa, kontrola rynku
*poprawy term sof trade - większe korzyści z wymiany;
*strategiczna polityka handlowa
3. Strategiczna polityka handlowa
Geneza SPH - koncepcja SPH pojawiła się w połowie lat '80 XX wieku, jej towaru to J. Brander, B. Spencer, P. Krugman i inni. SPH powstał na gruncie nowej teorii handlu międzynarodowego.
Ogólna charakterystyka SPH - autorzy tej koncepcji twierdzą, że w warunkach konkurencji niedoskonałej aktywna polityka handlowa państwa może być korzystniejsza niż polityka wolnego handlu. Państwo powinno tworzyć warunki umożliwiające przechwytywanie odpowiednich nadwyżek od konkurentów zagranicznych. Rząd powinien zidentyfikować nowopowstające dziedziny gospodarki wytypować przedsiębiorstwo produkcyjne, które mogą odnieść sukces, a następnie je wspierać, np. substytucje produkcji
Narzędzia SPH - subwencje (subsydia), cła, ograniczenia ilościowe importu.
Zastosowanie SPH - w branży, w której zaledwie kilka przedsiębiorstw zaspokaja popyt światowy, przyczyna specjalizacji światowej, jest wejście przedsiębiorstwa danego kraju na rynek przed jego konkurentami, przewaga pierwszego na rynku. Rolą państwa jest, więc wspieranie własnego produktu, co umożliwi mu większą sprzedaż na rynku międzynarodowym. Dodatkowe zyski i wpływy podatkowe powinny rekompensować koszty pomocy. SPH znajduje zastosowanie w branży strategicznych, do których zalicza się głównie branże zaawansowanych technologii.
Cechy branży SPH - struktura oligopolistyczna, wysokie bariery wejścia, priorytet inwestowania w badania i rozwój, przykłady: branża lotnicza (konkurencja AIRBUS, a BOEING), branża samochodowa, branża mikroelektroniczna (półprzewodnikowa).
Ogólna ocena polityka przemysłowa a strategiczna polityka handlowa:
Zgodnie z założeniami polityki przemysłowej państwo powinno wspierać rozwój nowoczesnej gałęzi przemysłu o korzystnych efektach dla całej gospodarki, dążąc do celu może również sięgać po narzędzia polityki handlowej, ale mają odmienne cele. SPH dąży do przejęcia korzyści z handlu przez przedsiębiorstwa krajowe, natomiast polityka przemysłowa dąży przede wszystkim do korzystnych efektów zewnętrznych dzięki rozwijaniu produkcji kraju. Za kraj, który realizował skutecznie politykę przemysłową jest Japonia.
4. Pojęcie i rodzaje ceł
CŁO: opłata nakładana przez państwo na towar przekraczający granice celną danego kraju.
FUNKCJE: fiskalna (cła trafiają do budżetu państwa), ochronna (zabezpieczenie dla przedsieb)
KLASYFIKACA: ze wzgl. na kierunek ruchu towaru (import, eksport,tranzyt), ze wzgl na sposób ustalenia wysokości ceł (od wartości, specyficzne, mieszane), ze wzgl na zróżnicowane traktowanie (podstawowe, dyskryminacyjne, preferencyjne), ze wzgl na podmiot ustalający wysokość ceł( autonomiczne, umowne)
ZALETY STOSOWANIA CEŁ: dochód budżetu państwa, są przejrzyste, utrzymują automatyczne powiązania między cenami krajowymi a zagranicznymi.
5. Subsydia w handlu międzynarodowym
SUBSYDIA:(SUBWENCJE): to wszelkie świadczenia z budżetu państwa dla krajowych podmiotów gospod.
Rodzaje: produkcyjne, eksportowe, zakazane, podlegające sankcjom, niepodlegające sankcjom)
6. Narzędzia pozataryfowej regulacji obrotów handlu zagranicznego
pozataryfowe (kontyngenty, dobrowolne ograniczenia eksportu, zakazy, licencje)
KONTYNGENTY: o ustalone przez państwo dopuszczalna ilość towaru które może zostać przywiezione/wywiezione w określonym czasie.
Rodzaje: globalne, zindywidualizowane.
KONTYNG TARYFOWE: to ustalone przez państwo dopuszczalna ilość towaru która może zostać przywieziona w określonym czasie po niższej taryfie celnej.
ZAKAZ IMP I EXP: stałe i czasowe. Stosowanie zakazów z powodów politycznych, z powodów innych niż ekonomiczne (embargo).
PKT3. Polityka handlowa Unii Europejskiej
1. Ogólna charakterystyka wspólnej polityki handlowej (cel, zakres)
Art. 3 Traktat Wspólnoty Europejskiej - Kraje wspólnoty prowadzą politykę handlową wspólnie. Od 01.01.1970 roku można mówić, że to PH jest rzeczywiście wspólna. Jest przykładem polityki międzynarodowej w skali regionalnej. Traktat w art. 131-134 reguluje te zasady.
Art. 133 określa zakres polityki - określa, co w nią wchodzi. Wspólna PH jest oparta na jednolitych zasadach zwłaszcza odniesieniu do: zmian stawek ceny, zawieranie umów celnych i handlowych, ujednolicania środków liberalnych, polityki eksportowej, handlowych środków ochronnych podejmowanych w przypadku dumpingu lub subsydiów - środki nieuczciwej konkurencji - protekcja uwarunkowana za wszystkie kontrole w PH odpowiada Komisja Europejska i Rada Unii Europejskiej.
2. Podstawowe informacje na temat systemu celnego UE
Informacje podstawowe - art. 23 TWE, gdzie podstawa jest Unia Celna: wspólny obszar celny Wspólnoty Europejskiej, za dzień przyjęcia jest 01.07.1968 rok, Komisja Europejska, która zarządza Unią Celną (PGTAXOD) - dyrekcja generalna ds. podatków: cło - unia 75%, kraj pobrania 25%.
Na terenie UE obowiązują jednolite zasady celne, choć uzupełniona przez przepisy krajowe. Wspólnota Europejska stanowi jeden obszar celny, który jest sumą terytorium 27 państw z wyjątkami.
Wspólna taryfa celne Unii Europejskiej:
Art. 26 TWE umów, że Rada UE ustala cło według taryfy celnej. W praktyce komisja, co roku zmienia taryfy ceł - przygotowuje załącznik z nowymi cłami - przygotowany do 31.10.2008, a przysługuje do 01.01.2009, wspólnota taryf celnych zawiera tylko jedną kolumnę stawek ceł stawki celne konwencyjne baza dla nich jest klauzula najwyższego uprzywilejowania.
Traktatowe stosunki UE z krajami trzecimi - umowy - o utworzenie unii celnej (np. Turcja), o utworzenie strefy wolnego handlu, jednostronne preferencje ceł - jeden system GSP - to system jednostronnych preferencji celnych dla krajów rozwijających się (177 krajów); -dla krajów AKP -kraje Afryki, Karaibów i Pacyfiku.
Data kluczowa 31.12.2007 - zgodzi się na podpisanie umów gospodarczych- o stosowaniu klauzuli największego uprzywilejowania
3. Wspólna Taryfa Celna i Zintegrowana Taryfa Celna (TARIC)
TARIC - zintegrowana taryfa ceł - jest pewnym dekretem, taryfa użytkowa.
Dzięki Taric można uzyskać kompleksową informację stosowanych w obrocie towarów z krajami trzecimi.
- Środki taryfowe (stawki ceł od krajów trzecich),
- Środki ochrony przed nieuczciwą konkurencją,
- Środki stosowane wobec towarów rolnych,
- Środki ograniczające przepływ towarów,
- Środki służące do ujmowania danych statystycznych (nadzór nad importem i eksportem).
Oprócz ceł wspólnota stosuje również pozostałe instrumenty polityki celnej:
-kontyngent taryfowy (sztywny);
-plafon taryfowy (elastyczny kontyngent - mówi, że może przewieść bez cła)
-zawieszenie poboru ceł.
TARYFA CELNA WSPÓLNOTY:
1.zawiera jedną kolumnę stawek celnych konwencyjnych, stosowaną dla krajów którym przyznano KNU,
2. na mocy dwustronnych porozumień lub jednostronnych decyzji wspólnoty
udzielane są wielu krajom preferencje celne: IGRUPA piramida preferencji celnej kraje AKP, IIGRUPA system GSP dla krajów rozijających się.
4. Harmonizacja podatków pośrednich w UE
-wspólny system podatku vat (stawka podst musi mieścić się 15-25%,
-możliwe jest stosowanie jednej lub dwóch stawek obniżonych,
-w eksporcie i wewnątrz wspólnotowej dostawie stawka vat=0,
-podatek vat zawsze płacimy w kraju przeznaczenia towaru
5. Zasady opodatkowania transakcji wewnątrzwspólnotowych i transakcji zawieranych z krajami trzecimi
TARIC - zintegrowana taryfa ceł - jest pewnym dekretem, taryfa użytkowa.
Dzięki Taric można uzyskać kompleksową informację stosowanych w obrocie towarów z krajami trzecimi.
- Środki taryfowe (stawki ceł od krajów trzecich),
- Środki ochrony przed nieuczciwą konkurencją,
- Środki stosowane wobec towarów rolnych,
- Środki ograniczające przepływ towarów,
- Środki służące do ujmowania danych statystycznych (nadzór nad importem i eksportem).
Oprócz ceł wspólnota stosuje również pozostałe instrumenty polityki celnej:
-kontyngent taryfowy (sztywny);
-plafon taryfowy (elastyczny kontyngent - mówi, że może przewieść bez cła)
-zawieszenie poboru ceł.
PKT 4. MECHANIZM CENOWO-KURSOWY W HANDLU ZAGRANICZNYM
1. Cena i kurs walutowy a efektywność transakcji
Ryzyko walutowe - ( ryzyko kursowe): ryzyko związane z możliwością wahań kursu jednej waluty w stosunku do innej. W praktyce można wyróżnić dwa rodzaje tego ryzyka:
ryzyko transakcyjne (transaction risk), występujące w przypadku zawierania transakcji rozliczanej w innej walucie niż waluta krajowa danego przedsiębiorstwa;
ryzyko księgowe (translation risk), wynikające z możliwości zmiany wyceny aktywów lub pasywów, których cena jest wyrażona w innej walucie niż waluta, w której dane przedsiębiorstwo prowadzi księgi.
Ryzyko transakcyjne Istotę ryzyka transakcyjnego najłatwiej zrozumieć w przypadku transakcji importu i eksportu. W takich przypadkach jedna ze stron transakcji rozlicza się w obcej walucie. Ryzyko związane jest z możliwością zmiany kursu walutowego między dniem zawarcia transakcji a dniem, w którym otrzymywana jest płatność. Z perspektywy przedsiębiorstwa rozliczającego się w obcej walucie, w zależności od wahań kursu, wyrażona w walucie krajowej cena w momencie dokonania płatności może być niższa lub wyższa niż wyrażona w walucie krajowej cena z momentu zawierania transakcji.
Ryzyko księgowe związane jest z posiadaniem aktywów lub pasywów, których cena wyrażona jest w walucie obcej. Zmiana kursy walutowego powoduje konieczność zmiany ich wyceny dla potrzeb księgowych.
Możliwość zabezpieczenia przed ryzykiem kursowym
Brak pewności co do (wyrażonej we własnej walucie) wartości przyszłych przepływów pieniężnych stanowi dla przedsiębiorstw poważny problem. Dlatego też w praktyce gospodarczej wytworzył się szereg instrumentów finansowych, które służą minimalizacji ryzyka kursowego. Najważniejsze z nich to:
Kontrakt terminowy - w ramach której strony transakcji uzgadniają, że dokonają w ściśle określonym momencie w przyszłości transakcji kupna / sprzedaży waluty po ściśle określonym kursie (szczególną odmianą kontraktu terminowego jest forward);
Opcja walutowa - w ramach której jedna ze stron transakcji, za określone wynagrodzenie (wyrażone dyskontem), uzyskuje możliwość zakupu / sprzedaży określonej sumy waluty po z góry ustalonym kursie,
Swap walutowy - jest to transakcja między dwoma podmiotami, polegająca na wymianie strumieni finansowych, których wartość i terminy są z góry ustalone.
hedging polegający na takim kształtowaniu przepływów pieniężnych, aby ewentualne zmiany kursu były neutralne dla przedsiębiorstwa (tj. aby wartość zobowiązań i należności przedsiębiorstwa wyrażonych w danej walucie obcej w danym momencie w przyszłości była taka sama).
4. Ogólna charakterystyka systemów kursowych
W praktyce, w celu regulowania transakcji międzynarodowych stosowane są w gospodarce światowej różne systemy kursowe walut.
Przez system kursu waluty rozumiany jest zespół warunków wpływających - zdaniem władz monetarnych danego kraju w zasadniczy sposób na kurs walutowy.
Kryteria jakimi kierują się poszczególne kraje przy wyborze odpowiedniego - harmonizującego z realizacją jego celów wewnętrznych -systemu kursu walutowego, są następujące:
• udział handlu zagranicznego w globalnym produkcie społecznym,
• wielkość kraju,
• stopień dywersyfikacji produkcji,
• kształtowanie się poziomu inflacji,
• zintegrowanie finansowe ze światem zewnętrznym,
• stopień otwartości gospodarki
Wyróżniamy dwa podstawowe rozwiązania oraz rozwiązania pośrednie:
kurs płynny (ang. floating)
kurs sztywny (stały - ang. pegged rate, fixed rate)
Pośrednie:
kurs sztywny korygowany skokowo (ang. adjustable peg)
kurs pełzający (ang. crawling peg)
kurs płynny sterowany (ang. managed float)
Gdy tylko w kraju występuje gospodarka wolnorynkowa, politycy gospodarczy mogą wprowadzić kurs płynny waluty danego kraju, lub związać go z jakąś inną walutą (zaczep walutowy- ang. currency peg). W pierwszym przypadku kurs kształtuje się swobodnie na rynkach walutowych. W drugim, władze monetarne dążą do utrzymania możliwie długo kursu stałego w stosunku do waluty obcej. Zaczep walutowy można budować na bazie jednej waluty lub kilku (czyli zaczep koszykowy, np. SDR lub ECU ale też indywidualne koszyki). Kurs stały może być niezmienny w czasie lub zmieniać się w uporządkowany sposób. Przy drugiej opcji mamy do czynienia z zaczepem pełzającym (crawling peg), gdy zmiany te są zapowiadane przez rząd, mechanizm nazywamy pre-announced crawling peg.
5. Kurs walutowy a inflacja
a)zmiany kursu w pojęciu nominalnym i realnym
jedna waluta USD->PLN |
wiele walut |
RER = NER *(Pk/Pz) |
REER = NEER *(Pk/Pz) |
RER - realny kurs walutowy |
REER - realny efektywny kurs walutowy |
NER - nominalny kurs walutowy |
NEER - nominalny efektywny kurs walutowy |
Pk - indeks cen krajowych |
Pk - indeks cen kajowych |
Pz - indeks cen zewnętrznych |
Pz - indeks średniego poziomu cen zagranicznych wybranych do koszyka w krajach |
W praktyce możemy mieć z sytuacją, w której deprecjacja nominalna nie musi towarzyszyć deprecjacji w ujęciu realnym, np. w Polsce w latach 1990-1989 mieliśmy do czynienia z nominalną deprecjacją kursu walutowego (kurs złotego), ale towarzyszyła temu realna aprecjacja kursu walutowego.
6. Efekt Balassy-Samuelsona:
Wiąże się z badaniami przeprowadzonymi w latach 60 na temat związków pomiędzy wydajnością pracy, a poziomem kursu. Według tych autorów wysokie tempo wzrostu wydajności pracy w krajach o niższym poziomie rozwoju (są to kraje transakcji gospodarczej i niektóre rozwijające się) przyczynią się do wzrostu płac, a w efekcie także do wzrostu cen zwłaszcza w sektorze produkującym tzw. dobra niehandlowe.
W efekcie występuje trwała (strukturalna) tendencja do realnej aprecjacji waluty szybko rozwijającego się kraju ponieważ poziom cen w tym kraju zmienia się znaczenie szybciej niż poziom kursu walutowego.
7. Dewaluacja i jej skutki
Dewaluacja - to obniżenie przez władze monetarnego, danego kraju, kursu pieniądza krajowego w stosunku do walut obcych, czyli podniesione ceny waluty obcej w pieniądzu krajowym. Zabiegiem przeciwnym do dewaluacji jest rewaluacja.
Zarówno dewaluacja jak i rewaluacja są skutkiem decyzji władz monetarnych co oznacza, że mogą być przeprowadzone tylko w systemie kursu centralnego. Ich odpowiednikiem w systemie kursów płynnych jest deprecjacje i aprecjacja.
Kurs centralny -> zabieg dewaluacja i rewaluacja
Kurs płynny -> proces deprecjacja i aprecjacja
Dewaluacja wpływa zarówno na sytuacje eksporterów jak i importerów, dla eksporterów jest ona zabiegiem korzystnym, ponieważ rosną ich wpływy w pieniądzu krajowym (tzw. aspekt wewnętrzny dewaluacji) oraz pojawia się możliwość obniżenia ceny dewizowej wyrobów przeznaczonych na eksportu (tzw. aspekt zewnętrzny dewaluacji).
Dewaluacja powoduje również wzrost ceny w pieniądzu krajowym wyrobów pochodzących z importu.
Wzrost kosztów importu powinien przyczynić się do spadku popytu na dobra importowane, a w efekcie do obniżenia importu. W sumie dewaluacja powinna wpłynąć korzystnie na bilans handlowy danego państwa (wzrost eksportu i ograniczenie importu).
UWAGA:
Dewaluacja powoduje rzeczywistą poprawę bilansu handlowego jeżeli suma elastyczności popytu krajowego na import i popytu zagranicznego na eksport jest większa od jedności.
Warunek Twierdzenie MARSHALLA-LENERA.
Negatywny skutek dewaluacji zwłaszcza w dłuższym okresie jest wzrost poziomu cen krajowych (inflacja).
W deprecjacji i aprecjacji odwrotnie.
8. Polityka kursowa.
Polityka kursowa należy obok polityki monetarnej i budżetowej do jednej z trzech głównych polityk makroekonomicznych. Ma na celu posługiwanie się kursem walutowym przez władze monetarne danego państwa w taki sposób, aby osiągnąć z góry ustalone cele gospodarcze. Sposób prowadzenia polityki kursowej w znacznym stopniu wpływa na rozwój ekonomiczny danego kraju. Gdy jest prowadzona prawidłowo i konsekwentnie jest jednym z głównych czynników kształtowania wzrostu gospodarczego.
Polityka kursowa jest to posługiwanie się kursem walutowym przez władze monetarne danego państwa z zamiarem osiągnięcia z góry ustalonych celów gospodarczych. Polityka ta jest, obok pieniężnej i fiskalnej, głównym narzędziem polityki makroekonomicznej państwa. Sposób jej prowadzenia w znacznym stopniu wpływa na rozwój ekonomiczny danego kraju. Polityka kursowa prowadzona prawidłowo i konsekwentnie jest jednym z głównych czynników kształtowania wzrostu gospodarczego.
Istnieje wiele odmian polityki kursowej, jakimi mogą się posłużyć władze walutowe danego kraju. Kurs walutowy może być traktowany jako zmienna niezależna w polityce makroekonomicznej danego kraju. Oznacza to podporządkowanie polityki pieniężno-kredytowej polityce kursowej. Posługiwanie się instrumentami makroekonomicznymi w tym przypadku sprowadza się tylko do utrzymywania kursu walutowego na stałym poziomie. Natomiast odwrotna sytuacja, czyli wtedy kiedy występuje kurs płynny, oznacza niezależność prowadzenia polityki pieniężnej.
9. Charakterystyka polskiego systemu kursowego.
Od 12 kwietnia 2002 r. w Polsce obowiązuje system płynnego kursu walutowego w ramach którego kurs złotego wyznaczany jest wyłącznie przez oddziaływanie sił popytu i podaży na rynku walutowym. Do najważniejszych zalet obowiązującego obecnie w Polsce system kursu walutowego zalicza się przede wszystkim fakt, że zwiększa on prawdopodobieństwo uniknięcia kryzysu walutowego, zapobiega przenoszeniu do gospodarki krajowej impulsów inflacyjnych z zagranicy oraz eliminuje podatność gospodarki krajowej na zaburzenia mające źródło w innym kraju, która występuje w sztywnych systemach walutowych z walutą bazową (np. wywołany czynnikami wewnętrznymi wzrost inflacji w kraju, w stosunku do którego waluty usztywniona jest waluta krajowa).
System płynnego kursu złotego jest zatem spójny z realizowaną przez Radę Polityki Pieniężnej strategią bezpośredniego celu inflacyjnego, której celem jest obniżenie inflacji, a następnie utrzymanie stabilnego poziomu cen. Strategia ta ułatwia podmiotom gospodarczym przewidywanie poziomu inflacji, zatem również cen, kosztów i płac, co jest kluczowe z punktu widzenia formułowania przez polskie przedsiębiorstwa długookresowej strategii działania. Należy przy tym pamiętać, że utrzymanie stabilności cenowej jest w perspektywie długookresowej jednym z fundamentów zrównoważonego rozwoju gospodarczego.
W ramach systemu kursu płynnego poziom kursu walutowego kształtowany jest przez wiele czynników zarówno natury ekonomicznej (krajowych i zagranicznych), jak i nieekonomicznej (politycznej, psychologicznej). Do najważniejszych czynników decydujących o wahaniach i poziomie kursu walutowego zalicza się: politykę pieniężną (poziom stóp procentowych), politykę gospodarczą (poziom deficytu fiskalnego), ryzyko finansowe i polityczne kraju, organizację handlu i płatności zagranicznych (restrykcje walutowe i ilościowe), instytucjonalną strukturę rynków walutowych, także psychologię uczestników rynku walutowego.
Oznacza to, że na kurs walutowy wpływają zarówno czynniki fundamentalne, jak i czynniki o charakterze krótkookresowym, nie zawsze bezpośrednio związane z oczekiwaniami co do rozwoju sytuacji makroekonomicznej. Oddziaływanie takich czynników jak sytuacja polityczna w kraju, czy sytuacja geopolityczna powoduje, że system kursu płynnego mogą charakteryzować stosunkowo długie okresy niedopasowania kursu rynkowego do poziomu równowagi. Ponadto oddziaływanie czynników krótkookresowych przyczynia się do dużej zmienności kursu walutowego, którą uznaje się za podstawową wadę mechanizmu płynnego kursu walutowego.
10. Perspektywy przystąpienia Polski do strefy euro
Od momentu przystąpienia do Unii Europejskiej (UE) Polska bierze udział w III etapie Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW) ze statusem kraju z derogacją`*`. Polska zobowiązana jest do przyjęcia wspólnej waluty po wypełnieniu warunków określonych w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską (TWE), czyli warunków konwergencji nominalnej. Przepisy prawne UE nie narzucają wprost terminu w jakim kraje z derogacją powinny przystąpić do strefy euro.
Korzyści wynikające z członkostwa w UGW to przede wszystkim eliminacja ryzyka zmienności
kursu złotego w stosunku do euro; redukcja kosztów transakcyjnych; rozwój powiązań
handlowych i kapitałowych ze strefą euro; spadek stóp procentowych; redukcja kosztów
obsługi długu publicznego; ułatwiony dostęp do rynku kapitałowego strefy euro; zwiększenie
przejrzystości i porównywalności cenowej. Zagrożeniem jest utrata możliwości autonomicznego
korzystania z instrumentów polityki pieniężnej i walutowej; szczególnie istotna
w przypadku wystąpienia szoku asymetrycznego.
Zagrożeniem jest także możliwość boomu kredytowego i wzrostu cen aktywów.
I wreszcie nie można zapominać o ryzyku wyższego od prognozowanego wzrostu cen.
Członkostwo Polski w strefie euro przyczyni się do przyspieszenia wzrostu gospodarczego, jeśli
będzie oparte na niezbędnych reformach. Polityka gospodarcza powinna być nakierowana nie
tylko na spełnienie kryteriów nominalnej konwergencji, ale przede wszystkim na dokonanie
odpowiednich reform w sferze realnej gospodarki; jeszcze przed wstąpieniem do strefy euro.
Efektywność funkcjonowania podażowej strony gospodarki oceniana jest przede wszystkim na
podstawie eliminacji słabości instytucjonalnych, barier działalności gospodarczej dla przedsiębiorstw
na poziomie mikroekonomicznym. Pod uwagę brane jest również zwiększenie mobilności
przestrzennej i zawodowej siły roboczej oraz ograniczanie klina podatkowego. Ocenia się także
inwestowanie w poprawę jakości zasobów ludzkich.
Elastyczność polityki fiskalnej polega na zapewnieniu odpowiedniej reakcji polityki fiskalnej na
potencjalne szoki asymetryczne (redukcja deficytu) oraz na wydłużeniu horyzontu planowania
finansowego.
`*` Derogacja, wyłączenie państwa członkowskiego UE z obowiązku wypełniania części (specjalnie wynegocjowanej) zobowiązań płynących z traktatów i prawa wspólnotowego
11 . Realny kurs walutowy a konkurencja
a) pojęcie konkurencyjności - międzynarodowa konkurencyjność - (gospodarki lub przedsiębiorstwa) to zdolność do tworzenia większego bogactwa niż konkurenci na rynku międzynarodowym,
b) elementy składowe konkurencji międzynarodowej:
- międzynarodowa pozycja konkurencyjna (jest to tzw. konkurencyjność typu wynikowego);
- międzynarodowa zdolność konkurencyjna (jest to tzw. konkurencyjność typu czynnikowego);
- międzynarodowa przewaga konkurencyjna;
c) ze względu na kluczowe czynniki determinujące konkurencyjność wyróżniamy:
-tradycyjną konkurencyjność eksportową,
-konkurencyjność przemysłową,
-konkurencyjność technologiczną i innowacyjną,
-konkurencyjność w ujęciu globalnym (WEF i IMP),
-konkurencyjność makroekonomiczna - realne kursy walutowe
* kurs realny walutowy nie służy w zasadzie do badania zmian wartości pieniądza, ale do badania zmian konkurencyjności kraju narybku międzynarodowym, czyli pozwala na ocenę konkurencyjności wyrobów danego kraju przy różnych kombinacjach kursu walutowego i poziomu cen.
Z reguły realny kurs walutowy jest podawany w postaci indeksu (rok poprzedni lub wybrany=100). Wzrost indeksu oznacza pogorszenie konkurencyjności (realna aprecjacja) natomiast spadk indeksu poprawę konkurencyjności kraju (realna deprecjacja).
PKT 5. WYBRANE PROBLEMY HANDLU ZAGRANICZNEGO
1. Wąskie i szerokie ujęcie handlu zagranicznego
Aspekty handlu zagranicznego:
- wiążący się z faktem, że jest to wymiana danego kraju z zagranicą: podmioty gospodarcze danego kraju zawierają kontrakty z podmiotami zagranicznymi (pochodzą z różnych krajów) i realizują handel zarówno na rynku wewnętrznym jak i zewnętrznym). Towary przechodzą przez granicę
rynek wewnętrzny: podmioty są w danym kraju
rynek zewnętrzny: podmioty są po obu stronach granicy
- wiążący się z faktem, że jest to wymiana odpłatna: transakcja dwustronna, składająca się ze świadczenia towarowego i pieniężnego (dewizowego); transakcja jednostronna (np. darowizna)- przemieszczenie towarów przez granicę bez zapłaty nie jest zaliczana do handlu zagr.
- rozpatrywany z punktu widzenia jednego kraju (np. Polski), bo może być też rozpatrywany z punktu widzenia grupy krajów (międzynarodowy, np. Unii Europejskiej lub wschód - zachód)
- wiążący się z jego przedmiotem - handel nie musi być towarowy może być usługami, stąd pojęcie handlu zagranicznego w wąskim i szerokim ujęciu
wąskie ujęcie: handel tylko towarami
szerokie ujęcie: łączny obrót gospodarczy (towary + dobra nierzeczowe)
2. Formy świadczenia towarowego i wzajemnego w handlu zagranicznym
Handel zagraniczny - obejmuje wszelkie rodzaje działalności związane z utrzymaniem stosunków gospodarczych z zagranicą, tj.:
• Eksport i import,
• Przepływ kapitału,
• Obroty majątkowo-kredytowe,
• Obrót dobrami niematerialnymi,
• Zobowiązania wynikłe z ruchu ludności,
• Obrót uszlachetniający i reparacyjny,
• Obrót licencjami i know-how,
• Franchising i leasing,
• Transakcje wiązane, kompensacyjne (np. offset),
• Transakcje barterowe (towar za towar),
• Obrót projektami inwestycyjnymi (pod klucz, konsorcja),
• Bezpośrednie inwestycje zagraniczne.
3. Transakcje specjalne (cechy i rodzaje)
Uszlachetnianie i naprawa
Leasing i dzierżawa
Tranzyt obrót towarowy nie jest dokonywany bezpośrednio między eksporterem w kraju wytworzenia a importerem w kraju odbiorcy, lecz odbywa się za pośrednictwem firmy tranzytowej znajdującej się w kraju trzecim.
Trójstronna wymiana towarów
Handel pośredni
Transakcje szeregowe
4. Specyficzne (nowe) formy obrotu międzynarodowego
Część transakcji handlowych jest jednak zorganizowana na tzw rynkach zorganizowanych. Do form rynków zorganizowanych zalicza się: targi, giełdy, aukcje, przetargi oraz wolne obszary celne. Transakcje zarówno eksportowe, jak i importowe mogą być realizowane bezpośrednio między producentami a odbiorcami lub poprzez wyspecjalizowane przedsiębiorstwa handlu zagranicznego, które występują jako pośrednicy w handlu.
Eksport bezpośredni Sprzedaż tego rodzaju jest często związana z wiadczeniem dodatkowych usług w zakresie doradztwa, konserwacji, napraw, co wymaga ścisłego kontaktu między producentem a odbiorcą.
Eksport pośredni polega na sprzedaży przez producenta własnych wyrobów określonej firmie (firmom) zajmującej się eksportem. Dzięki temu “działalność eksportowa” producenta ogranicza się do przekazania towaru eksportowego a pośrednik przejmuje na siebie całkowite koszty i ryzyko dalszej jego dystrybucji. Na niego spada też ciężar znalezienia klienta, organizacji transportu itd. Ta forma eksportu jest praktykowana przede wszystkim przez firmy średnie wielkości, działające w przemyśle dóbr konsumpcyjnych. Firmy te, ze względu na wysokie koszty organizacji własnej sieci zbytu za granicą, lub niewielkie ilości oferowanych towarów rezygnują ze sprzedaży bezpośredniej.
Import bezpośredniForma ta jest szczególnie korzystna przy zakupach surowców i półfabrykatów, gdy liczy się długotrwałe i regularne zaopatrzenie w te dobra a w grę wchodzą duże ilości.
W handlu tranzytowym obrót towarowy nie jest dokonywany bezpośrednio między eksporterem w kraju wytworzenia a importerem w kraju odbiorcy, lecz odbywa się za pośrednictwem firmy tranzytowej znajdującej się w kraju trzecim.
Formy handlu na rynkach zorganizowanych. Do zorganizowanych form wymiany międzynarodowej zaliczamy: targi, giełdy, aukcje, przetargi, oraz wolne obszary celne.
Targi są definiowane jako spotkania handlowe organizowane zawsze w tym samym miejscu, w regularnych odstępach czasu i o określonym z góry czasie trwania.
Giełdy to organizowane w ustalonym miejscu i czasie spotkania handlowe, na których sprzedawane są ściśle określone towary po cenach ogłaszanych w codziennych notowaniach. Współczesne giełdy są poddane regulacji i kontroli ze strony państwa, które udziela koncesji na ich działalność i określa sposoby nadzorowania.
Aukcje. Przez aukcje należy rozumieć sprzedaż w formie przetargu towarów, których wartość rynkową bardzo trudno z góry ustalić. Do typowych towarów aukcyjnych należą: drewno, tytoń, herbata, owoce, ryby, futra, diamenty, a także kwiaty, antyki i obrazy. Najbardziej charakterystyczną cechą aukcji jest fakt bezpośredniej i publicznej konkurencji, w danym miejscu i czasie, między potencjalnymi nabywcami danej rzeczy.
5. Mierniki handlu zagranicznego
stopa eksportu / importu - wskazują na udział handlu zagranicznego w tworzeniu DN (stopa eksportu) i podziale DN (stopa importu)
przeciętna stopa eksportu / importu jest wysoka, gdy wynosi ponad 40%
występuje w krajach wysoko rozwiniętych, o niewielkim terytorium i bardzo wąskiej specjalizacji (np. Belgia, Holandia)
przeciętna stopa eksportu / importu jest niska, gdy wynosi mniej niż 10%;
występuje w krajach wysoko uprzemysłowionych o wysokim poziomie DN, o dużych zasobach, samowystarczalnych (np. USA);
kraje o niskim poziomie rozwoju, o ograniczonych możliwościach produkcyjnych, o niskim poziomie PKB (np. Albania)
krańcowa stopa eksportu / importu - określa jak zmieni się eksport / import przy zmianie DN o jednostkę. Krańcowa stopa importu będzie stosunkowo wysoka jeśli struktura rodzimego popytu będzie niedopasowana do struktury produkcji w kraju. Niska - jeżeli struktura popytu będzie zgoda ze strukturą rodzimej produkcji
III. dochodowa elastyczność eksportu - jak zmienia się eksport w związku ze zmianami dochodu narodowego
dochodowa elastyczność importu - relatywne zmiany importu w stosunku do relatywnych zmian DN
PKT 6. ROLA HANDLU ZAGRANICZNEGO W ROZWOJU GOSPODARCZYM
1. Na czym polega funkcja transformacyjna handlu zagranicznego (wpływ handlu zagranicznego na zmianę struktury dochodu narodowego)
Transformacyjna przemiana za pomocą handlu zagranicznego towarowej struktury wytworzonego w kraju produktu krajowego PKB to ogromna sterta towarów i usług wytworzonych przez wszystkie dziedziny życia gospodarczego. Trzeba ją zmieniać bo :
jest uboga w stosunku do struktury naszych potrzeb bo struktura naszych potrzeb jest bardziej rozbudowana niż struktura wytworzonego produktu krajowego
bo państwo musi posiadać środki na uzupełnianie ubogiej struktury towaroweja)bo są niedoboryb)są nadwyżki
2. Przedstaw mechanizm oddziaływania handlu zagranicznego na wzrost gospodarczy od strony podaży
Handel zagraniczny poprzez dodatnie saldo obrotów handlowych z zagranicą, powiększa podaż towarów dostępnych w danym okresie w danym kraju
W gospodarce zamkniętej
Y=I+K+G
Y- dochód narodowy
I - inwestycje
K - konsumpcja
G - wydatki państwa
W gospodarce jest możliwa sytuacja, że wielkość dochodu narodowego wytworzonego nie będzie równa sumie dóbr przeznaczonych na inwestycje i konsumpcję.
wielkość dochodu narodowego podzielonego jest większa od wielkości dochodu narodowego wytworzonego Im>Ex
wielkość dochodu narodowego wytworzonego jest większa od wielkości dochodu narodowego podzielonego Ex>Im
Możliwość utrzymania przez pewien czas nadwyżki eksportu nad importem ma duże znaczenie dla dynamiki wzrostu gospodarczego
Zależność między przyrostem dochodu narodowego a importem
Wzrost DN powoduje zwykle wzrost zapotrzebowania na import (wzrost importu pozostaje w różnej proporcji do powodującego go przyrostu popytu).
Zależność między przyrostem dochodu narodowego a eksportem
Jeśli wzrost DN jest spowodowany wzrostem popytu krajowego to następuje spadek eksportu
Jeśli wzrost DN jest spowodowany wzrostem popytu zagranicznego to następuje wzrost eksportu
W wyniku zwiększenia konkurencyjności wytwarzanych towarów nastąpi wzrost eksportu
3. Jak działa mnożnik eksportowy
W warunkach niepełnego wykorzystania mocy wytwórczych: mówi nam o tym ile razy wzrośnie DN w efekcie wystąpienia początkowego przyrostu - impulsu uruchamiającego działanie mechanizmu.
Impulsy pobudzające działanie mnożnika:
- inwestycje autonomiczne
- wydatki budżetowe państwa
- spadek podatków
- konsumpcja autonomiczna
- wzrost eksportu
Warunki działania mnożnika:
- wolne moce wytwórcze
- elastyczna podaż reagująca na zmiany popytu
- stabilne ceny
- mechanizm rynkowy
Czynniki hamujące działanie mnożnika:
- koncentracja produkcji (monopolizacja rynku)
- interwencjonizm państwa
4. Handel zagraniczny a efektywność gospodarowania
Wpływ handlu zagranicznego na efektywność gospodarowania:
1. specjalizacja - prowadzi do obniżenia jednostkowych kosztów wytwarzania
2. efekt skali
- większe rynki zbytu
- rozłożenie kosztów stałych
- pełniejsze wykorzystanie aparatu wytwórczego
- doświadczenie
3. postęp techniczny
4. transfer technologii
5. wzrost konkurencyjności na rynku krajowym poprzez import towarów zagranicznych
12