Budżet państwa to plan finansowy obejmujący wszystkie dochody i wydatki państwa w danym roku kalendarzowym.
Zasady budzetowe traktowane są jako:
- cechy idealnego budżetu
- elementy identyfikacji budżetu
- postulaty pod adresem budżetu lub gospodarki budżetowej
Zasady powszechie akceptowane:
- powszechności
- jedności
- roczności
- szczegółowości
- jawności
- równowagi budżetowej
Wpływy do budżetu:
VAT - 40%
Akcyza - ok 20%
Podatek od gier - 10%
Wydatki zdeterminowane w 2008 - 72,7%,
-||- elastyczne -
Odnosząc wydatki państwa do PKB można zorientować się w jakim stopniu państwo angażuje się w proces gospodarowania. (alokacji zasobów) W Polsce blisko 1/4 PKB.
Aby ocenić rolę państwa w gospodarce oraz stan finansów puiblicznych, niezbędne jest uwzględnienie w analizie dochodów oraz wydatków wszystkich instytucji publicznych państwa.
W skłąd sektora finansów publicznych zalicza się:
- instytucje szczebla centralnego (rządowe) realizujące swoje dochody oraz wydatki w ramach budzetu państwa
- państwowe fundusze celowe z wydzielonym własnym budżetem realizujące określone cele polityki państwa (np. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych)
- jednostki budżetowe, państwowe szkoły wyższe i agendy rządowe, czyli wydzielone instytucje publiczne realizujące określone działania w zakresie dostraczania dóbr publicznych
- jednostki samorządu terytorialnego (samorząd wojewódzki, powiatowy i gminny)
- jednostki budzetowe i fundusze celowe działające na poziomie lokalnym (wojewódzkim, powiatowym, gminnym)
Relacja wydatków publicznych do PKB stanowi istoną miarę roli państwa w przypadku gospodarek rynkowych o porównywalnym systemie gospodarczym.
Porównanie takie dokonane dla 30 krajów /OECD pokazuje że relacja ta może wahać się od 24% w Korei do blisko 60% w krajach skandynawskich.
Najlepsze wyniki w tych dziedzinach osiągnieto w grupie krajów o najniższym udziale budżetu w PKB.
Autorzy stwierdzili również że zwiększanie tego udziału prowadziło do pogarszania się owych wskaźników.
Główne różnice między badanymi krajami dotyczyły wydatków socjalnych -duża skala budżetowej redystrybucji wynikała gównie z dużej skali owych wydatków.
Za szkodliwym długotwałym wpływem wysokiego udziału wydatków publicznych w PKB na rozwój gospodarczy i inne warunki życia społeczeństwa kryją cztery główne mechanizmy:
1. Wydawanie pieniędzy publicznych poprzedza zazwyczaj mniej staranny rachunek niż wydawanie pieniędzy prywatnych. Duży udział budżetu w PKB daje więc stosunkowo małe społeczne efekty.
2. Wydatki socjalne - duża część przystostu wydatków budzetowych w krajach OECD - prowadzą często tzw. pułapek socjalnych.
Jeśli łatwo uzyskać zasiłek i jeśli jest on stosunkowo duży w porównaniu z płacą, zmniejsza się gotowość ludzi do pracy, czyli podaż pracy.
Państwo socjalne zachęca ludzi do bezczynnośc na rachunek innych albo do pracy w szarej strefie.
3. Duże wydatki budżetu wymagają dużych podatków, a te dodatkowo ograniczają gotowość do pracy oraz zdolność i skłonnośc firm do ekspansji. Ponadto wpędzają ludzi w szarą strefę.
4. W niektórych sytuacjach wydatki publiczne są nadmierne w stosunku do dochodów z podatków.
Pojawia się deficyt budżetu, którego długotrwałe utrzymywanie wywołuje kolejne negatywne skutki.
Np. jeżeli rządzący politycy mają możliwośc drukowania pieniędzy, bo bank centralny jest lub staje się od nich zależny, lukę finansuje emisja pieniądza, czego rezultatem jest rosnąca inflacja. To podważa rozwój gospodarki.
Funkcje polityki budzetowej:
Funkcja alokacyjna państwa - polega na podejmowaniu działań sprzyjających optymalnej alokacji ograniczonych zasobów różne dziedziny zastosowania.
Zajmuje się ona podziałem czynników produkcji między sektor prywatny i publiczny, dzieleniem danych czynników produkcji w ramach sektora publicznego oddziaływanie bezpośrednie) i oddziaływanie na podział czynników produkcji sektora prywatnego.
Funkcja redystrybucyjna to wpływanie na ostateczny podział dochodów indywidualnych (bezpośrednio i pośrednio). Jej celem jest korygowanie podziału dochodów.
Funkcja stabilizacyjna - jej celem jest osiągnięcie makroekonomicznych celów gospodarczych. Poprzez ksztaltowanie poziomu zagregowanego popytu.