Budżet Państwa i Polityka monetarna

Państwo to największy podmiot gospodarujący. Nie tylko utrzymuje system administracji państwowej, ale także finansuje wojsko, oświatę publiczną, służbę zdrowia oraz utrzymuje on obywateli, którzy z racji ubóstwa czy choroby nie mogą utrzymać się sami. Aby ponosić te gigantyczne wydatki państwo musi mieć ogromne dochody.

W Polsce istnieją trzy takie instytucje, które realizują zadania polityki monetarnej naszego kraju. Najważniejszą z nich jest Narodowy Bank Polski będący bankiem centralnym Polski. Tu podejmowane są wszelkie decyzje, które mają wpływać na kształt monetarnej polityki Polski. Podstawowym celem NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki pieniężnej rządu. Inną ważną funkcją jest również wyłączne prawo do emisji znaków pieniężnych w Polsce.

Organem, który towarzyszy NBP jest Rada Polityki Pieniężne, dzięki której Narodowy Bank Polski jest w stanie w sposób bezpośredni wpływać na kształt polityki monetarnej.

Do głównych zadań Rady Polityki Pieniężnej należy:

• ustalanie wysokości podstawowych stóp procentowych,

• określanie zasad operacji rynku otwartego,

• ustalanie stopy rezerw obowiązkowych utrzymywanych w bankach komercyjnych.

Ostatnim organem, który ma miarodajny wpływ na kształtowanie polityki monetarnej Polski jest Komisja Nadzoru Finansowego. Ten centralny organ administracji państwowej sprawuje zasadniczo nadzór nad rynkiem pieniężnym w Polsce.

Najważniejszym dokumentem prezentującym stan dochodów państwa i dochód w jaki rząd zamierza je wydatkować, jest budżet.

Budżet jest podstawowym planem finansowym państwa opracowanym na jeden rok, i obejmującym z jednej strony dochody a z drugiej wydatki.

Dochody budżetu w Polsce pochodzą z różnych źródeł:

1. Dochody krajowe

-Dochody podatkowe

-Dochody nie podatkowe

2.Dochody zagraniczne

Dochody krajowe stanowią niemal 99% wpływów do budżetu państwa z czego 85% stanowią przychody podatkowe – podatki.

Podatki definiuje się najczęściej jako przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo od różnych podmiotów gospodarujących

Podstawowymi podatkami bezpośrednimi są: podatek od dochodów osób fizycznych i od dochodów osób prawnych oraz podatki majątkowe. Ciężar podatku bezpośredniego ponosi osoba odpowiedzialna za jego opłacenie.

Do podatków pośrednich zaliczamy: podatek od wartości dodanej (VAT) i akcyzy. Podatek pośredni jest kierowany do finalnego nabywcy produktu i usługi, czyli konsumenta.

Podatek dochodowy od osób fizycznych (wprowadzony 01.01.1992) Dotyczy wszystkich uzyskujących jakiekolwiek dochody i jest to podatek progresywny – ludzie z większymi dochodami płacą więcej, niż osoby o niższych dochodach. Podatek dochodowy ustalony w tym samym roku, jest zbliżony swoim charakterem do podatku od osób fizycznych. Przedmiotem opodatkowania jest dochód rozumiany jako nadwyżka przychodów nad kosztami uzyskanymi w danym roku podatkowym.

Podatek majątkowy płacą osoby w posiadaniu majątku. Do majątku opodatkowanego należą min. Domy, grunty, prawa autorskie, dzieła sztuki.

Podatek od wartości dodanej(VAT) dotyczy sprzedaży większości nowo utworzonych towarów i usług w każdej fazie obrotu. Podatek pobierany jest od wartości dodanej. Z kwoty podatku należnego od sprzedaży potrąca się kwotę podatku naliczonego, przy zakupie towarów i usług przeznaczonych do produkcji bądź sprzedaży.

Akcyza to podatek dodawany do cen towaru pobierany przy jego zakupie stosowany tylko do wybranych towarów np. alkohol, tytoń, paliwa.

Rodzaje wydatków budżetowych.

Uzyskane, głównie za pośrednictwem podatków są przeznaczane na pokrycie podatków związanych z finansowaniem:

• Działalności nieprodukcyjnej to znaczy szkolnictwa ochrony zdrowia itp.

• Opieki społecznej tzn. renty chorobowych, emerytur i zasiłków

• Działań interwencyjnych państwa tzn. dotacji do finansowania zadań gospodarczych

Wielkość i struktura wydatków budżetowych jest związana z zakresem i kierunkiem działań państwa. Można je podzielić na: związane z funkcją obronna i zapewnieniem bezpieczeństwa obywateli, związaną z realizacją celów społecznych, oraz wynikająca z realizacji funkcji interwencyjnych w gospodarce.

Stan budżetu

Zgodnie z zasadami polityki budżetowej, budżet państwa powinien być podany do publicznej wiadomości, powinien tworzyć jedną całość, obejmować wszystkie dochody i wydatki państwa, obejmować okres jednego roku, a dochody powinny pokrywać wydatki. Jednak powszechnym zjawiskiem jest nierównowaga budżetowa.

Budżet może wykazywać nadwyżkę lub deficyt. Nadwyżka budżetowa ma miejsce wówczas, gdy wpływy do budżetów są większe od wydatków. Jeżeli wpływy nie pokrywają wydatków to występuje deficyt budżetowy potocznie zwany „dziura budżetową”.

Istnieją cztery sposoby finansowania deficytu:

• Zaciągania pożyczek wewnątrz kraju, bądź za granicą

• Podwyższenie podatku

• Emisja pieniędzy

• Sprzedać części majątku państwa

Finansowanie deficytu przy pomocy pożyczek wewnątrz kraju polega na sprzedaży obligacji państwowych, co oznacza zadłużenie państwa u podatników.

Zaciąganie pożyczek za granicą powoduje dopływ kapitału na rynek krajowy. Jeżeli zostanie on przeznaczony na inwestycje oraz efektywny eksport, to państwo unowocześni gospodarkę i szybko spłaci zadłużenie.

Drugi sposób finansowanie deficytu polega na podwyższaniu podatku. Wpływy z podwyższonych podatków zasilają budżet, ale równocześnie wywołują negatywne skutki ekonomiczne. Osłabiają motywację do pracy, prowadzą do zmniejszenia dochodu ludności i firm, ukrywania dochodów.

Deficyt budżetowy może być również pokryty emisją pieniędzy. Rząd decyduje się na takie rozwiązania, gdy nie może zwiększyć swoich wpływów podatkowych, ani zaciągnąć pożyczek. Taki sposób finansowania może wywołać inflację.

Polityka monetarna.

Polityka monetarna inaczej polityka pieniężna są to działania kontroli podaży pieniądza na rynku, poprzez decydowanie o wysokości stóp procentowych, dodrukowania pieniędzy, manipulowanie papierami wartościowymi (skup lub sprzedaż), regulacje kursu walut itp. Polityka pieniężna stanowi pośrednią formę interwencjonizmu państwowego.

W Polsce za politykę monetarną odpowiedzialny jest Narodowy Bank Polski, a w innych krajach ich Banki Centralne. Ich głównym zadaniem jest ochrona stabilności cen. Banki Centralne w swoich działaniach wspierają politykę fiskalną Rządu.

Istotą polityki monetarnej jest kształtowanie podaży pieniądza w celu utrzymania produkcji, zatrudnienia i cen na pożądanym poziomie.

Definicja pieniądza jest bardzo szeroka: pieniądz może być cokolwiek, co jest akceptowane przez podmiot gospodarujący przy wymianie rynkowej.

Bank Centralny realizuje politykę pieniężną państwa i wykorzystuje w tym celu instrumenty takie jak:

-stopę rezerw obowiązkowych

-operacje na otwartym rynku

- stopy procentowe

Rezerwa finansowa zwiększa bezpieczeństwo funkcjonowania poszczególnych banków i całego systemu bankowego, zmniejsza bowiem ryzyko niewypłacalności. Ponadto zdarza się dość często, że bank centralny świadomie wpływa na cenę kredytu przy pomocy zmian stopy rezerw, a tym samym wpływa na wielkość podaży pieniądza.

Wpływ wielkości stopy rezerw obowiązkowych na stopę procentową banków komercyjnych wynika stąd, iż dane banki płacą właścicielom depozytów oprocentowanie ich wkładów. Skoro rezerwa obowiązkowa nie przynosi bankowi dochodu, a odsetki od depozytów trzeba płacić, to od lokat komercyjnych trzeba pobierać odpowiednio wyższy procent. Gdy stopa rezerw rośnie musi też rosnąć stopa procentowa.

Zmiana wysokości stopy rezerw obowiązkowych wpływa też bezpośrednio na liczbę udzielanych kredytów. Im bowiem większy procent powierzonych wkładów bank musi przeznaczyć na rezerwę obowiązkową, tym mniej może przeznaczyć na kredyty.

Rodzaje polityki monetarnej i ich wpływ na podaż pieniądza

W zależności od sytuacji gospodarczej stosowana jest restrykcyjna bądź ekspansywna polityka monetarna.

Polityka restrykcyjna polega na:

• Podwyższaniu stopy oprocentowania kredytów

• Podwyższaniu stopy rezerw obowiązkowych

• Sprzedaży papierów wartościowych na otwartym rynku

Działania te ograniczają możliwości kreacji pieniądza bankowego, a co za tym idzie zmniejszają też podaż pieniądza. Polityka restrykcyjna prowadzona jest w sytuacji nadmiernego wzrostu gospodarczego, kiedy grozi wzrost inflacji.

Polityka ekspensywna polega na:

• Obniżeniu stopy oprocentowania kredytów

• Obniżaniu stopy rezerw obowiązkowych

• Zakupie papierów wartościowych na otwartym rynku

Polityka ekspansywna wywołuje odwrotne skutki niż restrykcyjna. Jeżeli gospodarka jest w stanie recesji, dla ożywienia koniunktury bank centralny stosuje politykę ekspansywną. Obiza on stopę procentową i rozszerza akcję kredytową. Tanie kredyty zachęcają do inwestowania, a tym samym wzrostu produkcji i zatrudnienia.

Cele sprzedaży papierów wartościowych

Bank centralny dokonuje sprzedaży papierów wartościowych, gdy realizuje jeden z poniższych celów:

• Ściąga z rynku nadmiar pieniądza gotówkowego, czyli obniża poziom płynności zasobów pieniężnych

• Gromadzi środki na potrzeby budżetu państwa – na zlecenie rządu, w celu finansowania deficytu budżetowego

Stopa procentowa banku centralnego – to cena, jaką musiałby zapłacić bank komercyjny, gdyby wystąpiłby o udzielenie kredytu przez bank centralny. Stopa procentowa banku centralnego jest na ogół wyższa od stopy procentowej banków komercyjnych, dlatego te drugie starają się unikać takiej sytuacji. Gdy bank centralny podnosi stopę procentową w ślad za nim podnoszą cenę kredytów banki komercyjne.

Wyższa stopa procentowa zniechęca do korzystania z kredytów, zachęca natomiast do utrzymania większych depozytów. W efekcie zmniejsza się podaż pieniądza.

Gdy bank centralny obniża stopę procentową, obniżane są też ceny kredytów. Powoduje to wzrost popytu na kredyty, a następnie wzrost dóbr konsumpcyjnych i inwestycyjnych. W efekcie zwiększa się podaż pieniądza.

Bibliografia:

1. J. Mierzejewska-Majcherek, podręcznik Podstawy ekonomii, wyd. Difin Warszawa 2003.

2. R. Milewski, Podstawy ekonomii, , wyd. Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 2003.

3. Strona internetowa, Finanse w Polsce, http://www.finansewpolsce.pl/polityka-monetarna-w-polsce/