51. KOMUNIKACJA LITERACKA
Okopień - Sławińska, Relacje osobowe w literackiej komunikacji
Oprócz podmiotu literackiego (wewnątrztekstowy narrator, podmiot liryczny) istnieje drugi nadawca, który kontroluje tego narratora, czy podmiot liryczny (autor). W utworze literackim, jak w aktach językowej komunikacji są trzy główne role osobowe:
- nadawca, ten który mówi
- odbiorca, ten do kogo się mówi
- bohater, ten o kim się mówi
Może być wiele osób spełniających te same role, dodatkowo jednej osobie może być przypisane kilka ról.
Istnieje duża zależność między nadawcą znajdującym się poza obrębem utworu, a wewnętrzną organizacją semantyczną tekstu, która charakteryzuje nadawcę. W tekście nadawca może być jeden (liryka- monolog jednej postaci) ale może też być kilku nadawców (dramat), w których postacie mogą przytaczać wypowiedzi innych - wielostopniowi nadawcy (charakterystyczne dla utworów epickich) ważna jest tu hierarchia i celowość wprowadzania wielu nadawców.
Informacje w tekście o mówiących postaciach:
1. Informacja stematyzowana;
- dana bezpośrednio
- zasięg inf, stematyzowanej nie ma ograniczeń, może dotyczyć podmiotu i przedmiotu, adresata i opinii, tematów niezwiązanych z sytuacją.
- ujawnia się bezpośrednio w swej treści
2. Informacja implikowana
- ujawnia kod wypowiedzi i jego realizację, przez co pośrednio charakteryzuje nadawcę i odbiorcę
- informacja metajęzykowa, wskazuje na tradycję literacką, status i genealogie
- pozwala określić osobowość mówiącego na podstawie wypowiedzi, w której nie ma o nim słowa
- informacje o nadawcy wynikają ze sposobu mówienia
W wypadku konfliktu informacji stematyzowanej i implikowanej, silniejsza jest inf. implikowana i to ona decyduje o sposobie zreinterpretowania informacji stematyzowanej.
! Wszystkie informacje, wypowiedzi narratora podlegają informacjom implikowanym wynikających z podmiotu dysponującego świadomością większą od narratora, czyli od podmiotu całego utworu. To podmiot całego utworu jest najważniejszą instancją nadawczą w dziele literackim.
Według Aleksandry Okopie - Sławińskiej naczelną instancją nadawczą jest podmiot całego utworu. W obrębie tekstu do podmiotu utworu nie należy żadna wypowiedź, nie mówi o nim żadna informacja stematyzowana, ani narrator czy bohaterowie. Należą jednak do niego wypowiedzi metajęzykowe (tytuł, motta, przypisy autorskie)
Adresat utworu (inaczej niż adresat narracji) nie może posiadać żadnych cech osobowych, poza tymi które są związane z użytkowaniem kodu
Instancje nadawcze Instancje odbiorcze
5. autor --- czytelnik
4.dysponent reguł twórczych --- adresat reguł twórczych (zna tradycje literackie)
3. podmiot całego utworu --- adresat całego utworu ( ma wyższe
kompetencje od adresata narracji,
rozróżnia poziomy)
2. narrator ---- adresat narracji
1. bohater ---- bohater