33. Główne kierunki poetyckie 2 połowy XIX wieku i ich europejskie wzorce i uwarunkowania
DEKADENTYZM
Termin został pierwszy raz użyty przez Teofila Gautiera w przedmowie do Kwiatów Zła Baudelaire
Pismo „Decadent”, od 1886, założone przez Anatola Baju
W Polsce zjawisko zaczęło się ok. lat 80 XIX wieku
Schyłek stulecia=myślenie o końcu kultury
Rodzi się świadomość, że rozwój nauki i oświaty, ulepszanie się form i warunków życia, wzrost pożądań, napiecia duchowe muszą ostatecznie prowadzić do wyczerpania się sił żywotnych danej kultury
Dla Baudelaira dekadentyzm był synonimem znużenia, przesytu, pogardy dla zdrowia
Znaczny wpływ filozofii Schopenhauera - pogarda wobec siebie, całej ludzkości, niezadowolenie z życia, świadomość, że człowiekowi towarzyszy cierpienie, człowiek kieruje się bezrozumnym aktywizmem. Każde działanie skazane jest na klęskę. Dlatego szczęście jest nieosiągalne. Trzeba znaleźć duchowe oparcie w religii i filozofii - tylko to może choć trochę złagodzić ból istnienia. Trzeba wyzbyć się pragnień, ograniczyć aktywność fizyczną. Sztuka i piękno pomagają zapomnieć o cierpieniu
Pojawia się postawa buntu - dekadenci jako ci niezrozumiani
Kto:
"biblia dekadentyzmu" - Na wspak - Joris-Karl Huysmans
U nas - Bez dogmatu - Henryk Sienkiewicz
Poezja Verlaina, Rimbauda, Baudelaira
U nas - Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Antoni Lange, Stanisław Korab-Brzozowski, Leopold Staff i Stanisław Przybyszewski.
EKSPRESJONIZM
Opozycja od impresjonizmu, zerwanie z postrzeganiem symbolicznyn
Poszukiwanie sposobu przekazywania przeżyć wewnętrznych, wyzwalanie emocji
Nacechowanie sprzecznościami, hiperbolizacja, emocjonalna metaforyka,
Właczanie elementów groteski i karykatury
Ekpresjonizm u: naturalistów i symbolistów
Nie tylko literatura ale i (chyba nawet bardziej…) malarstwo, dramat
U nas był bardziej rozwinięty w 20leciu, ale jaskółki - Hymny Kasprowicza, Próchno Berenta, Nietota Micińskiego.
KATASTROFIZM
Związany z dekadentyzmem, ale przekonanie tu dochodzi przekonanie o totalnej zagładzie życia na ziemi, degradacji wartości'
Pojawia się to w związku z pojęciem fin de siecle, które było wyrażeniem kontrastującym z belle epoque. Jest to pejoratywne postrzeganie skutków rozwoju cywilizacji, bo mimo rozwoju techniki i nauki giną ideały. Z jednej strony jest negacja, ale z drugiej jest poszukiwanie nowych wartości. Zaczęto widzieć skutki posunięc politycznych - kolonizacji, różnic społecznych. Krytykowano także kicz, tandetę
W literaturze występuje natęzona siła wyrazu, kontrasty - dobro-zło, piękno-brzydota, grzech-odkupienie
Hymny Kasprowicza, teksty Micińskiego, Przybyszewskiego
FRANCISZKANIZM
Związany z osobą św. Franciszka - kult natury, afirmacja życia, indywidualizm, prymitywizm, ekstaza religijna
Początek - monografia Heinricha Thodego - Święty Franciszek. 1885
Kolejne - Paul Sabatier - Żywot św. Franciszka z Asyżu. Potem Edward Porębowicz w 1899 napisał w duchu Sabatiera podobną monografię
Tłumaczenie Kwiatków św. Franiszka przez Staffa
Bronisława Ostrowska: Chusty ofiarne; Aniołom dźwięku
Jan Kasprowicz: Hymn św. Franciszka.
Tadeusz Miciński: Stygmaty św. Franciszka. To trochę w innym duchu niż pozostałe teksty
Inni - Maryla Wolska, Józef Ruffer, Józef Wittlin
IMPRESJONIZM
Wszystko zaczęło się od malarstwa Cezzanne`a, Moneta, Renoira, a u nas Gierymskiego, Pankiewicza, Podkowińskiego, potem dostało się rychło do muzyki, tu przede wszystkim Claude Debussy, Szymanowski)
Jest to górowanie momentu nad ustalonym stanem rzeczy, subiektywnym wrażeniem nad intelektualną analizą, rozbicie dotychczasowego statycznego obrazu na rzeczywistośc dynamiczną, pełną napięć i ruchu. Na obrazach to gra refleksów, świateł, cieni, barwne punkty, szkicowośc kolorów, delikatne plamki tworzące obraz
Czysta wrażeniowość, czysty subiektywizm
Obfity w liryce Verlaine`a, Balmota, Tetmajera; w powieściach D`Annunzia, Prousta, Żeromskiego, w dramacie Maeterlincka, Rittnera
Potęguje nastrojową opisowość, odtwarzanie ulotnych momentów, wzruszeń, wrażeń, asocjacji
W tym pejzażu czasem pojawia się podmiot, który komentuje, a raczej interpretuje to co widzi
Odrzucenie rygorystycznej analizy i artystycznej kompozycji
MODERNIZM
Nowatorskie tendencje w sztuce
Pierwsze użycie: w artykule Die Moderne. 1886
Początkowo, modernistów stawiano obok realistów, naturalistów, ale pisarze monachijscy, skupieni wokół pisma „Moderne Blӓtter” zaczęli zaznaczać swoje oddalenie w stronę arealizmu i poetyki subiektywnej
Bunt przeciw scjentystycznym założeniom pozytywizmu, konwencjom obyczajowym, głoszenie kryzysu kultury mieszczańskiej, sztuki akademickiej
Szukano antidotum na „ból istnienia”
Pojawia się skłonność do unicestwiania bólu w śmierci, poszukiwanie nowych ekscytacji w erotyce, hipnozie
Ostatecznie - zerwanie z naturalizmem, estetyzowanie, nastrojowość, symbolizm, szukanie „nowego dreszczu”
U nas, modernizm jest określeniem epoki. Jednak duchowi przywódcy tejże, kwestionowali tę nazwę jako określnie (Przybyszewski i Przesmycki)
NATURALIZM
Czerpie oczywiście ze wzorców wcześniejszych - Zola, Hauptmann, potem inspiracje to Ibsen, Strindberg
U nas - Zapolska (Moralność Pani Dulskiej Ich czworo; Panna Maliczewska; Skiz), Włodzimierz Perzyński (Lekkomyślna siostra; Aszantka; Szczęście Frania)
Walka o byt, nieufność wobec moralności mieszczańskiej, chęć pokazania prawdy o człowieku
Chęć wnikliwej obserwacji życia, demaskacja konwecji
Brutalność obrazowania, fotograficzne odtwarzanie, subiektywizm, przyrodniczo-fizjologiczna koncepcja człowieka
Chłopi Reymonta - organiczny związek człowieka z przyrodą,
Ziemia obiecana - wielkie miasto, jego siła oddziaływania
W powieściach Żeromskiego naturalizm pojawia się w metaforycznych opisach
NEOKLASYCYZM - PARNASIZM
Poszukiwanie antidotum na dekadentyzm
Nawiązania do tradycji antyku, dążenie do piękna i harmonii
Parnas współczesny Charlesa Leconta - postulaty
Nacisk na ukształtowanie formalne tekstu - wersyfikacja, rymy, idealna rytmizacja
Porówanie pracy poety do rzemieślnika
Adam Asnyk, Zenon Przesmycki, Antoni Lange, Tetmajer
Klasyczne piękno, pejzaże
Staff- najwybitniejszy neoklasycysta. Fascynacja pięknem antycznym, postawa stoicko-epikuresjka, dążenie do wewnętrznej harmonii, ładu moralnego
NEOROMANTYZM
Ksiązki Ricard Huch nt. romantyzmu. Wyraża ona pogląd, że romantyzm to ostatnia synteza kulturowa, wielkie wartości. Romantyzmowi udało się zrealizować ideał jedności miedzy ideą a życiem, zaprzecza on determinizmowi
Edward Porębowicz zwracał uwagę, że hasła typu „absolut” „naga dusza” nie są nowe. Romantycy fascynowali się magią, tym co obce, tajemnicze. Dzisiejszy symbolizm jest bardzo zbliżony do symbolizmu Blake`a
Wyspiański jednak wolał się rozliczać z mitami romantyzmu
SYMBOLIZM
Manifest Jeana Moreasa - odejście od parnasistowskich wzorów poezji, zmierzenie się ze światem marzeń
Stephan Mallarme, Paul Verlaine, Rimbaud, Baudelaire (uznany za prekursora symbolizmu)
„metafizyka w obrazach”; nasza rzeczywistość to tylko jakaś zdegradowana forma bytu idealnego i ten właśnie symbolice chcieli ukazać
Domagało się to nowych środków wyrazu, zwrócono uwagę na świat dźwięków
Sztuka ma budzić skojarzenia, subiektywne wzruszenia, nastroje. Zamiast nazywać przedmiot ma go jedynie aluzyjnie podsuwać, nie mówienie wprost
Ma być próbą wyrażaenia niewyrażalnego
Symbol - obraz zastępczy o wielkiej pojemności treściowej, dużo energii emocjonalnej
St. Korab-Brzozowski, Jan Kasprowicz, Tadeusz Miciński, Tetmajer, Leśmian (przede wszystkim!)
2