Krystyna Nakonieczna
P. Sztompka „SOCJOLAGIA”
R.5 „Od stosunków do organizacji”
I. ŚRODOWISKO SPOŁECZNE - jednorodny zbiór takich samych lub przynajmniej istotnie podobnych pozycji i ról, np.środowisko artystyczne, lekarskie, polityczne, robotnicze.
SOLIDARNOŚĆ ŚRODOWISKOWA - forma integracji, poczucie wspólnoty pomiędzy ludźmi o podobnej pozycji społecznej, zwłaszcza zawodowej.
Składowe „solidarności środowiskowej”:
zaufanie a priori
lojalność środowiskowa - unikam krytyki, bronię interesów,
intensywne kontakty wewnątrz środowiskowe,
endogamia środowiskowa - małżeństwa z osobą z podobnej grup
Atrybuty pozycji społecznej
1) rola społeczna:
podobny sposób zachowania
styl postępowania
podobny zestaw przekonań, poglądów, zasób wiedzy
2) mentalność środowiskowa (ideologia) - ludzie zajmujący podobne pozycje są nosicielami i realizatorami podobnych koncepcji, ideologii, światopoglądu.
3) charakterystyczne interesy czy „szanse życiowe” np. prestiż środowiskowy, typowy poziom intelektualny, podobny dostęp do innych dóbr i wartości.
4) typowe inne pozycje, z którymi jest powiązana np. lekarz styka się zarówno z innymi lekarzami, jak i z pacjentami rehabilitantami.
II. KRĄG SPOŁECZNY - krąg typowych partnerów; - każdą pozycję społeczną otacza krąg innych pozycji powiązanych z nią typowymi dla niej stosunkami społecznymi. (patrz pkt. 4 atrybuty poz. społ.)
POZYCJA PERYMERYCZNA -każda pozycja w obrębie kręgu społecznego
z daną rolą, np. profesora medycyny wiąże się wiele oczekiwań ze strony osób z różnych pozycji perymetrycznych, gdy te oczekiwania/ wymagania nie są spójne pojawia się konflikt w ramach pozycji społecznej - konflikt pomiędzy segmentami roli
- Sposoby radzenia sobie z konfliktem:
reguły kulturowe - mówią czyje żądania są ważniejsze, mają pierwszeństwo
subiektywne ustalenia własne (własna hierarchia)
KONGJOMERAT POZYCJI - jedna jednostka zajmuje równocześnie kilka pozycji;
- każda pozycja = pozycja cząstkowa - nie są równorzędne
- o hierarchii decydują czynniki kulturowe (pozycja naczelna vs. podrzędna) i subiektywne (pozycja centralna vs. peryferyjna)-jak w kręgu społ.
SEKWENCJA POZYCJI - przechodzenie z jednej pozycji do drugiej codziennie lub przez dłuższy okres czasu(kariera, rozwój)
- pozycja widoczna -aktualna
- pozycja utajona-wszystkie inne, które w danym momencie się nie ujawniają
III. ORGANIZACJA SPOŁECZNA - powiązanie różnych pozycji, zajmowanych przez różne osoby, w swoiste, wyróżniające się społecznie całości, realizujące wspólnie jakieś istotne społeczne funkcje.
np. rektor, prorektor, dziekan, prodziekan, dyrektor administracyjny, doktorant, profesor, student itp.
biurokracja TYP IDEALNY:
organizacje się zmieniają ku instrumentalnej efektywności - uzyskanie jak najlepszych rezultatów przy minimalnych kosztach;
7 cech biurokracji(organizacji biurokratycznej)
1) drabina biurokratyczna (hierarchia urzędów i stanowisk)
2) specjalizacja i podział funkcji - zakres kompetencji
3) depersonalizacja stosunków między urzędnikami oraz urząd a petentami
4) uniwersalistyczne kryteria rekrutacji
5) regularne, z góry ustalone kryteria awansu
6) wynagrodzenie oraz premie zgodne z góry określonymi zasadami
7) rejestrowanie swojej pracy - możliwość kontroli- odpowiedzialność urzędników za pracę
TYP REALNY - powszechnie spotykany, każda z 7 cech - miejsce nadużycia: pomijanie niektórych szczebli w hierarchii, niedookreślone kompetencje, nepotyzm, korupcja, niejasne przydzielanie wynagrodzeń i premii, niejasna rekrutacja, maskowanie działań przez unikanie rejestracji pracy.
Problemy typu idealnego:
nadmierna specjalizacja -ograniczenia
sztywność procedur - a przypadki nietypowe
mała elastyczność i możliwość adaptacji
wyuczona bezradność i pasywność w obliczu ryzyka
„myślenie grupowe” - nadmierna identyfikacja
konserwatyzm i opór przeciw innowacjom
tendencje do oligarchizacji
- uprzedmiotowienie administrowanych zbiorowości, w efekcie - ZNIEWOLENIE zarówno poszczególne pozycje, jak i relacje między nimi są bardzo dokładnie określone
BIUROKRACJA to ORGANIZACJA FORMALNA - dominują stosunki społeczne o wtórnym charakterze sformalizowane (np. firma)
ORGANIZACJA NIEFORMALNA - charakter pierwotny relacji, nieformalne, niedookreślone stosunki między członkami. (np. grupa znajomych)
R. 6. „Od organizacji do struktury społecznej”
STRUKTURA SPOŁECZNA (Georg Simmel)- „przestrzeń międzyludzka”, najbardziej fundamentalna i swoista właściwość społeczeństwa, sieć relacji bezosobowa np. konflikt, współzawodnictwo, władza, hierarchia
- można rozważać samą formę, konfigurację, kształt stosunków społecznych.
MIKROSTRUKTURY I MAKROSTRUKTURY
MIKROSTRUKTURY (małe struktury społeczne np. rodzina, krąg przyjaciół) - sieć powiązań między elementarnymi składnikami życia społecznego (ostateczne i dalej nierozkładalne)
MAKROSTRUKTURA (wielka struktura społeczna) - sieć powiązań między złożonymi obiektami społecznymi (same są wyposażone w strukturę) np. struktura polityczna - powiązania między partiami, parlamentem, samorządami lokalnymi.
3 rodzaje organizacji - 3 rodzaje struktur
1) struktura pokrewieństwa - układ relacji między członkami węższych lub szerszych rodzin (przez urodzenie lub akt małżeństwa)
2) struktura komunikacyjna - układy kanałów porozumiewania się, przebiegu informacji
3) struktura socjometryczna - typowy układ wzajemnych sympatii, antypatii lub obojętności
DETERMINACJA STRUKTURALNA - struktura w dużym stopniu decyduje o tym , co się dzieje w organizacji, jak funkcjonuje, czy realizuje swoje cele
WYMIARY STRUKTUR (podobnie jak atrybuty pozycji społecznej)
STRUKTURA NORMATYWNA - sieć relacji między występującymi w obrębie organizacji regułami działania różnych osób zajmujących różne pozycje np. kompetencje, podział pracy)
STRUKTURA IDEALNA - sieć relacji pomiędzy występującymi w obrębie organizacji przekonaniami i poglądami osób zajmujących różne pozycje (np. homogeniczne - kościół; heterogeniczne - parlament = pluralizm poglądów
STRUKTURA INTERESÓW - rozkład szans dostępu do społecznie cenionych dóbr np. wspólne w rodzinie, odmienne - rząd
STRUKTURA INTERAKCYJNA - typowe formy komunikacji między osobami zajmującymi różne pozycje w organizacji np. otwarte kanały komunikacyjne - grono znajomych, zamknięte - firma, urząd
DYNAMIKA STRUKTUR
FIGURACJA (Norbert Elias)- struktury w nieustannym procesie formowania się i rozpadu
STRUKTURACJA(Anthony Giddens) - proces wytwarzania się, reprodukowania i wykorzystywania struktur w działaniach członków społeczeństwa
Struktury tworzą w wieloraki zarówno pozytywny, jak i negatywny sposób obszar aktywności ludzkiej
„-” - gdy tworzą bariery, ograniczają spektrum możliwości,
„+” - wspomagają, stymulują do działania, ułatwiają funkcjonowanie
R.7 „Od działań masowych do ruchów społecznych”
Sytuacje, w których ludzie działają w zbiorowościach.
SOŁECZEŃSTWO MASOWE - działanie w otoczeniu wielkiej liczby innych ludzi, w ogromnych zbiorowościach.
3 rodzaje efektywności zbiorowej: DZIAŁANIA MASOWE, ZACHOWANIA ZBIOROWE, DZIAŁANIA ZBIOROWE. Różnica polega na stopnie rzeczywistej wspólnoty działania.
1) DZIAŁANIA MASOWE - ludzie działają pojedynczo, każdy dla swoich własnych celów, kierując się indywidualnymi motywacjami, celami, intencjami
- nie zdając sobie przy tym sprawy, nie przewidując, że w podobne działania podejmuje masa innych ludzi
np. gdy ktoś postanawia założyć własną firmę, najczęściej ma na celu pomnożenie swojego kapitału, podniesienie standardu życia, odniesienie własnego sukcesu, ale gdy tak samo postępuje wiele osób, w sposób ani zamierzony ani przewidywany przyczyniają się do poprawy gospodarki kraju
definicja działań masowych- wiele ludzi w podobnym czasie podejmuje podobne działania, co daje skumulowane skutki, wykraczające poza zakres prywatny i jednostkowy i uzyskuje znaczenie ogólnospołeczne.
2) ZACHOWANIA ZBIOROWE - mają miejsce, gdy wiele ludzi działa w pojedynkę, na własną rękę, ale dzieje się to w jednej przestrzeni, w tych samych warunkach sytuacyjnych, co prowadzi do modyfikacji zachowania każdego z nich.
TŁUM - zgromadzenie w jednej przestrzeni najczęściej z powodów emocjonalnych, np. powitanie bohatera sportowego, gwiazdy filmowej, tłum idący ulicą
„psychologia tłumów” - zachowanie bardziej emocjonalne - bezrefleksyjne - zawieszone wszelkie normy zachowania moralne i obyczajowe - łatwość ulegania sugestiom - naśladowanie zachowań innych
AUDYTORIUM/WIDOWNIA - np. przedstawienie teatralne, mecz, koncert, kino - oglądamy to samo wydarzenie, ale równolegle, osobno, nawet jeśli wchodzimy w relacje i sąsiadami obok są one tylko chwilowe i pozbawione głębszej treści
PUBLICZNOŚĆ - istotne jest podobieństwo działań i sytuacji, w której działania są podejmowane, a także świadomość działającego, że wielu innych działa podobnie. Brak natomiast bliskości przestrzeni, a czasem nawet równoczesności działań
- pojawia się tu pewna bezpośrednia i luźna więź, która pozwala mówić o wspólnotach upodobań np. oglądanie serialu, słuchanie radia, czytanie książki, chodzenie do muzeum
POKOLENIE - zbiorowość ludzi, którzy doświadczyli takich samych, ważnych wydarzeń historycznych, przeżyli te same sytuacje, reagowali na te same wyzwania. Mimo, że te przeżycia są doświadczane w różnych miejscach i przeżywane z różną intensywnością, to trwale kształtują mentalność, postawy, hierarchię wartości
- wytwarza się wspólnota pokoleniowa oparta na pamięci przeżytych wydarzeń.
3) DZIAŁANIA ZBIOROWE - działania podejmowane wspólnie przez grupy ludzi aby realizować cele poszczególnych jej członków. Działania pojedynczych ludzi nie przyniosłyby rezultatów.
Sposób dojścia do działań zbiorowych:
1 artykulacja celów
2 określenie strategii postępowania
3 podział funkcji
4 koordynacja działań
5 wyłonienie przywódcy
Wszystkie te działania celuje
ruchliwość pozioma - przemieszczanie ludzi w przestrzeni geograficznej
w przeciwieństwie do ruchliwości pionowej - przechodzenie na wyższe lub niższe szczeble hierarchii społecznej
3A) RUCHY SPOŁECZNE
cel: zrealizowanie zmiany społecznej lub jej zahamowanie
niezinstytucjonalizowane i niesformalizowane ramy działania
„SEKTOR RUCHÓW SPOŁECZNYCH (Meyer Zaldem) - suma występujących w danym społeczeństwie ruchów społecznych różnego typu.
Przyczyny powstania:
- urbanizacja - wielkie skupiska ludności na niewielkiej przestrzeni (bliskość i łatwość kontaktów ku organizacji ruchu społecznego
- industrializacja - masy pracowników w fabrykach i/lub w przyfabrycznych osiedlach (podobne problemy, aspiracje, sytuacja życiowa == łatwość stworzenia ruchu)
- umasowienie edukacji - 1. gromadzenie wielkiej masy uczniów i studentów -młodość, gotowość do wspólnej mobilizacji
2. edukacja pomaga lepiej dostrzegać problemy społeczne
- rozwój nowoczesnej technologii - ułatwia rekrutację i mobilizację do ruchów społecznych
- rośnie pula niezadowolenia - np. bieda, bezrobocie, niedoścignieni elit - formułują oni zarzuty, roszczenia (desperacja prowadzi do walki o poprawę sytuacji - ruchy społeczne)
a) poczucie samotności w tłumie, b) rozchwianie tradycyjnych wartości i norm
- ideologia aktywistyczna - podkreśla wagę i potrzebę zmian, branie losu we własne ręce
- reżim demokratyczny - demokracja ułatwia tworzenie się ruchów społecznych przez zagwarantowane wolność słowa, zrzeszanie się, zgromadzeń
- wzrastająca pula wolnego czasu i energii - a także środków, które ułatwiają formowanie się ruchów społecznych
KLASYFIKACJA RUCHÓW SPOŁECZNYCH
RUCHY REFORMATORSKIE - CEL: modyfikacja zastanych sposobów postępowania: zasad, reguł, norm; przy zachowaniu nienaruszonych podstaw ustrojowych czy organizacyjnych
- zazwyczaj chodzi o normy pewne, ale i obyczajowe czy moralne
RUCHY RADYKALNE - (rewolucyjne) CEL: zmiany najbardziej fundamentalne, dotyczące podstawowych zasad porządku publicznego, ustroju, a w szczególności wartości dominujących np. „Solidarność”
Ruchy nastawione na innowacje - nowe normy wartości, nowe rozwiązania organizacyjne;
Ruchy zachowawcze - sprzeciwia się zmianom i chce powstrzymać zmiany już wprowadzone np. przeciw elektrowniom atomowym, klonowaniu zwierząt
Ruchy pro- i anty- np. aborcji, karze śmierci
ZE WZGLĘDU NA REPERTUAR KONTESTACJI - czyli akceptowane sposoby działania
- wykluczające wszelkie działania agresywne np. solidarność
- akceptujące każdą przemoc - separatystyczne, fundamentalistyczne, rewolucyjne np. IRA w Irlandii, ETA w kraju Basków (broniły partykularnych interesów grup, klas, warstw społecznych
ZE WZGLĘDU NA PERSPEKTYWĘ HISTORYCZNĄ
- stare z XIX w głównie ruchy wyraźnie wyodrębnionych grup społecznych, broniły partykularnych interesów grup, klas, warstw społ., nastawione na cele ekonomiczne
- nowe z XX w „Nowe ruchy społeczne” np. ekologiczny, feministyczny, antynuklearny, antyaborcyjny, w obronie praw człowieka
*Nowe ruchy społ mają charakter postmaterialistyczny = wartości uniwersalne, ogólnoludzkie np. jakość życia, harmonia ze środowiskiem, prawa jednostki
* luźniejsze formy organizacji : zdecentralizowane, ochotnicze
RUCHY ANTYGLOBALIZACYJNE - fenomen przełomu XX i XXI w.
Cechy starego ruchu: - skupienie na problemach ekonomicznych
- ideologia antykapitalistyczna
Cechy nowego ruchu: - walczą w imieniu „wszystkich ludzi”
- przeciw konsumpcyjnemu trybu życia, nierównościom społecznym, biedzie
DYNAMIKA RUCHÓW SPOŁECZNYCH
WARUNKI POWSTANIA(Neil Snelser):
Sprzyjający kontekst strukturalny (te, co wcześniej przyczyny powstania ruchów) historyczne, kulturowe uwarunkowania społeczeństw.
Strukturalne napięcie - sprzeczności interesów i wartości między różnymi strukturami społeczeństwa.
Uogólnienie przekonania - dostrzeżenie, zdefiniowanie, zinterpretowanie powstałych sprzeczności = poczucie relatywnej deprywacji.
Rozpowszechnienie się uogólnionych przekonań - pełna gotowość, i strukturalna i psychiczna do podjęcia wspólnej akcji.
+ „zdarzenie inicjujące” - jednostkowe, ale tak silne, że stanowi wstrząs dla zbiorowości, które ruch społeczny wprowadza w czyn np. Rosa Parks - w „białej części autobusu = pełnouprawnienie, np. zwolnienie z pracy Anny Walentynowicz
„pluralistyczna ignorancja” - zdarzenia inicjujące przełamuje stan nieświadomości poglądów i postaw innych członków zbiorowości, która powstrzymuje się od działania
WZROST RUCHU:
- model wulkaniczny -ochotnicy masowo się gromadzą i przyłączają do działania
- model mobilizacji zasobów - animator nawołuje do przyłączenia się
przeszkoda - „syndrom pasażera na gapę” - powstrzymywanie się od wspierania działań zbiorowych nastawionych na uzyskanie dóbr publicznych, z egoistycznych pobudek: nie opłaca mi się walczyć, bo jak inni wywalczą to ja też będę miał, a jak nie wywalczą, to mi się i tak nic nie stanie”
Zwalczenie - 1. cel uświęca środki - przyjęcie takiej perspektywy
2. przekonanie „pasażerów” - o odniesieniu osobistych korzyści autotelicznych lub materialnych
rekrutacja pierwotna - przyłączanie się z pobudek ideologicznych moralnych = trzon
rekrutacja wtórna - przyłączanie się do ruchu, który już ma swoją pozycję zazwyczaj dla celów autotelicznych - np. podniesienie prestiżu = mało trwałe
charyzmatyczny przywódca - umie pociągnąć ludzi za sobą, przekonać do swoich racji, mobilizować do działania, zdobyć zaufanie
- bardzo ważny na początku istnienia ruchu
STABILIZACJA RUCHU:
rutynizacja charyzmy - utrata charyzmy przywódcy, przy codziennych czynnościach, gdy siedzi już za biurkiem i kieruje ludźmi, okazuje się, że popełnia błędy jak inni i nie jest niezastąpiony
- zaczyna powstawać ideologia, wizje przyszłości - często utopie, a także analizy przyczyn zastanego stanu rzeczy
- czasami pojawia się biurokracja, wykrystalizowanie pewnych struktur organizacyjnych
(w efekcie ruchy mogą się przerodzić np. w partie polityczne)
- ostatecznie formuje się wspomniany repertuar kontestacji = swoisty zespół reguł postępowania
KRES RUCHU
Kryzys Wiktorii - kres ruchu po osiągnięciu zwycięstwa - demobilizacja członków, rozproszenie ich, dezaktualizacja ideologii
Kryzys przegranej - rozpad poprzez narastające rozczarowanie członków ruchu brakiem efektów działania ruchu
- represje ze strony władzy państwowej
- przeciwdziałanie kontrruchu