System resocjalizacji młodzieży niedostosowanej społecznie w Niemczech

Co jest podstawą objęcia systemowymi oddziaływaniami resocjalizacyjnymi

• Podstawą podjęcia interwencji prawnej w analizowanych systemach prawnych jest fakt przejawiania przez młodego człowieka zachowań prawnie relewantnych- nieobojetnych.

• Zachowania te nie zawsze muszą być zagrożone karą czy wyczerpywać znamiona przestępstwa.

Podstawy prawne systemu

• Ustawa o sądownictwie dla nieletnich z 1974 roku (Jugendgerichtsgesetz - JGG)

• Ustawa o pomocy dzieciom i młodzieży Kinder- und Jugendhilfegesetzt z 1990 roku KJHG

(jest to część ustawy o pomocy społecznej (BundesSozialhilfeGesetzt - BGBI I S.94,

Kogo obejmuje system?

• NIELETNI

• wyróżniani na podstawie ustawy o sądownictwie dla nieletnich.

osoby w wieku 14-18 lat, warunkowo odpowiedzialne za popełnienie przestępstwa- czynu zabronionego powszechną ustawą karną, w zależności od stopnia dojrzałości i zdolności do rozeznania.

• MŁODOCIANI

• wyróżniani na podstawie ustawy o sądownictwie dla nieletnich:

osoby w wieku 18-21 lat, bezwzględnie odpowiedzialni karnie, wobec których ze względu na stopień dojrzałości, sąd może zastosować środki takie, jak wobec nieletnich.

• DZIECI

• na podstawie ustawy o pomocy dzieciom i młodzieży.

- osoby do ukończenia 14-go roku życia, bezwzględnie nieodpowiedzialne karne, wobec których stosuje się środki pomocowe

- osoby małoletnie do ukończenia 18-go roku życia ze względu na zagrożenie dobra i rozwoju dziecka.

• MŁODZI PEŁNOLETNI

• na podstawie ustawy o pomocy dzieciom i młodzieży.

osoby w wieku 18- 27 lat w zakresie objęcia pracą socjalną z młodzieżą

Zakres obowiązywania niemieckiej Ustawy (Jugendgerichtsgesetz- JGG)

Według § 1. Abs. 1 niemieckiej Ustawy o sądownictwie dla nieletnich podstawą objęcia postępowaniem sądowym jest popełnienie przestępstwa zagrożonego karą na mocy powszechnej ustawy karnej. Tym samym zachowanie nieletniego musi wyczerpywać znamiona czynu opisanego w niemieckim kodeksie karnym.

Warunki ponoszenia odpowiedzialności karnej nieletnich i młodocianych § 3 niemieckiej Ustawy JGG), :

„Nieletni jest odpowiedzialny karnie, kiedy w czasie popełnienia czynu ze względu na cielesny i umysłowy rozwój był wystarczająco dojrzały, aby rozpoznać bezprawność czynu i działać z rozeznaniem. W celu wychowania nieletniego, który ze względu na braki dojrzałości nie ponosi odpowiedzialności, sędzia może zastosować takie środki, jak sędzia opiekuńczy.”

Warunki ponoszenia odpowiedzialności karnej

• według prawa niemieckiego dzieci są bezwzględnie nieodpowiedzialne karnie,

• natomiast nieletni w wieku od 14 do 18 lat odpowiadają karnie tylko warunkowo. Warunkiem tym jest osiągnięcie dojrzałości cielesnej i umysłowej, która pozwala na rozpoznanie bezprawności czynu.

Kwestia rozeznania

Decyzja, co do przypisania odpowiedzialności nieletniemu, spoczywa na osobie sędziego dla nieletnich. Wymaganie dojrzałości jest związane ze zdolnością do rozeznania ( w sensie emocjonalnym i poznawczym) oraz ze zdolnością do kierowania swoim postępowaniem ( w sensie wolitywnym). Oznacza to przede wszystkim zdolność do zawinienia. Istotnym jest rozróżnienie między zdolnością do rozeznania bezprawności czynu a zdolnością do kierowania swoim postępowaniem, gdyż inaczej należy rozumieć znajomość norm i inaczej ich internalizację.

Odpowiedzialność młodocianych

Młodociany jest bezwzględnie odpowiedzialny karnie. Sędzia dla nieletnich może wobec niego zastosować przepisy dotyczące nieletnich, jeżeli:

• całkowita ocena osobowości sprawcy i jego warunków środowiskowych wskazują, że w czasie popełnienia czynu ze względu na cielesny i umysłowy rozwój należy go zrównać z nieletnim,

• jeżeli ze względu na rodzaj i okoliczności lub pobudki popełnienia czynu, należy go traktować jak czyn nieletniego.

Wówczas sędzia dla nieletnich stosuje odpowiednio przepisy JGG dotyczące nieletnich i może orzec wobec młodocianego środki wychowawcze, poprawcze i karę dla nieletnich.

Dwutorowość rozwiązań prawnych w prawie niemieckim zakłada stanowcze rozdzielenie spraw karnych i spraw opiekuńczych młodych ludzi

• Prezentowane przez młodego człowieka zachowania dewiacyjne przekraczające normy prawa karnego należą do reżimu prawa karnego i podstawą do orzeczenia sankcji jest ponoszenie przez młodego człowieka odpowiedzialności..

• Natomiast zachowania dewiacyjne, które nie spełniają znamion przestępstwa, ( za które ponosi się odpowiedzialność), należą do reżimu prawa cywilnego-opiekuńczego, które traktuje takie zachowania jako przejawy zagrożenia dobra dziecka, poprzez zaniedbanie wychowawcze osób odpowiedzialnych i przewiduje jako reakcje środki

Zagrożenie dobra dziecka jako podstawa objęcia działaniami systemowymi

• Zachowanie nieletniego, które nie spełnia znamion przestępstwa zabronionego powszechną ustawa karną może być rozpatrywane jako przejaw zagrożenia dobra dzieci i młodzieży, i sąd opiekuńczy po rozpatrzeniu sprawy stosuje środki przewidziane w ustawie o pomocy społecznej dzieci i młodzieży.

• Ustawa KJHG nie wymienia ściśle zdarzeń, które świadczą o zagrożeniu dobra dzieci i młodzieży. Jedynie wykładnia nakazuje przyjąć, że zagrożenie dobra dziecka może przejawiać się zaniedbaniu wychowawczym (braku opieki, egzekwowania obowiązku szkolnego, życia na ulicy) lub w prezentowaniu przez dziecko zachowań dewiacyjnych (Heinz W., 1988, s. 37)

Przesłanki objęcia systemem oddziaływań resocjalizacyjnych

• braki w wychowaniu (Erziehungsdeffiziten), powodujące konieczność pomocy w rozwoju dziecka. Braki te nie mogą być rozumiane jako brak kompetencji rodzica- wychowawcy czy opiekuna, ale tkwić w dziecku czy samym procesie wychowania.

• zachowania „rzucające się w oczy” (dewiacyjne) w sferze społecznej, taki jak: agresja, alienacja, kradzieże, kłamstwa, rywalizacja między rodzeństwem, uzależnienie od alkoholu, konflikty z rodzicami, trudności w kontaktach z płcią przeciwną

• braki w wykształceniu lub nauce zawodu, nieukończenie szkoły zawodowej lub średniej, trudności w nauce, pochodzenie i przebywanie w tzw. punktach zapalnych miasta (soziale Brennpunkten).

• ucieczki z domu i zachowania określane jako „braki socjalizacyjne” (Sozialisationsdeffiziten)

Cele oddziaływań systemowych

• (wywodzą się z powszechnego prawa i postępowania karnego)

• realizacja zadań postępowania karnego z zachowaniem pierwszeństwa celów wychowawczych i prewencji indywidualnej:

• uczynienie zdolnym do przyszłego życia w społecznej odpowiedzialności bez popełniania przestępstw

• ochrona społeczeństwa przed dokonaniem przestępstwa w przyszłości

Zasady funkcjonowania systemu

• pochodne zasad konstytuujących powszechne prawo karne i postępowanie karne:

• zasada dominacji środków wychowawczych,

• zasada zaangażowania Urzędu ds. Młodzieży w sprawę nieletniego (pedagogiczne ramię w procesie karnym)

Instytucje publiczne w systemie resocjaliziacji

• Bundestag i Bundesrat wraz z właściwymi komisjami oraz krajowe organy ustawodawcze na poziomie krajów związkowych w zakresie ustawodawstwa

• Analogiczne do polskich ministerstwa na poziomie federacji i krajów związkowych w zakresie władzy wykonawczej

• Urząd ds. Młodzieży na każdym szczeblu organizacji (państwowy, krajowy, okręgowy, gminny, dzielnicowy), zachowuje najszersze kompetencje decyzyjne w systemie pomocy i resocjalizacji młodzieży, a w jego strukturze administracyjnej:

• Pomoc sądowa dla młodzieży zachowuje kompetencje pomocnicze w procesie karnym w sprawie nieletniego i w zakresie wykonywania orzeczeń sądu.

Instytucje publiczne w systemie resocjalizacji

• Sąd karny dla nieletnich, zachowuje kompetencje do orzeczenia środków takich, jak sąd opiekuńczy

• Prokurator dla nieletnich prowadzi postępowania karne, zachowuje kompetencje do zastosowania diversion

• Policja zachowuje szerokie uprawniania ściągania przestępstw dokonywanych przez nieletnich

• Szkoła posiada analogiczne kompetencje jak szkoła polska, jest nakierowana na współpracę z instytucjami pomocy społecznej

Instytucje publiczne w systemie

• Kurator:

• ustanowiony do sprawowania nadzoru nad wykonywaniem środków probacyjnych (Bewahrungshelfer)

• ustanowiony do sprawowania opieki i służenia pomocą nieletniemu jako pomocnik wychowawczy na podstawie ustawy o sądownictwie dla nieletnich

• ustanowiony przedstawiciel pomocy sądowej dla młodzieży dla sprawowania nadzoru nad wykonywaniem nałożonych na nieletniego obowiązków

Reakcje na zachowania prawnie relewantne

• środki wychowawcze

• środki dyscyplinujące

• kara

• środki probacyjne

• środki tymczasowe i zabezpieczające

• środki lecznicze

• inne (Środki orzekane na podstawie przepisów niemieckiego prawa cywilnego)

Środki wychowawcze

1. orzekane w formie poleceń Środki wychowawcze orzekane w formie poleceń

2. orzekane w formie pomocy w wychowaniu (na mocy ustawy o pomocy dzieciom i młodzieży)

Środki wychowawcze orzekane w formie poleceń

• zakaz opuszczania miejsca pobytu

• nakaz zamieszkania u określonej rodziny bądź w określonym domu

• nakaz podjęcia nauki lub pracy

• nakaz wykonania określonej pracy

• nakaz poddania się opiece i nadzorowi wskazanej osobie

• nakaz wzięcia udziału w treningu umiejętności społecznych

• nakaz podjęcia starań w kierunku pojednania z ofiarą przestępstwa

• zakaz przebywania z określonymi osobami i w określonych miejscach

• nakaz wzięcia udziału w kursie prawa jazdy

Środki wychowawcze orzekane w formie pomocy w wychowaniu (na mocy ustawy o pomocy dzieciom i młodzieży)

• poddanie się opiece i nadzorowi opiekuna wychowawczego lub pomocnika społecznego

• umieszczenie w zakładzie opieki stacjonarnej (dziennej) lub we wspólnocie mieszkalnej

Środki dyscyplinujące

• grzywna

• nałożenie obowiązków tj.:

• obowiązek naprawienia szkody

• obowiązek osobistego przeproszenia pokrzywdzonego

• obowiązek wykonania wskazanej pracy

• obowiązek uiszczenia określonej kwoty na rzecz instytucji użyteczności publicznej

• areszt dla nieletnich (w formie: aresztu krótkotrwałego, aresztu w czasie wolnym i aresztu długotrwałego)

Kara dla nieletnich

kara pozbawienia wolności dla nieletnich na podstawie ustawy o sądownictwie dla nieletnich odbywana w zakładach karnych dla nieletnich lub właściwych oddziałach zakładów karnych

Środki probacyjne

• zawieszenie wymierzenia kary,

• warunkowe zawieszenie kary pozbawienia wolności

• „przedzawieszenie” kiedy sąd przypisując nieletniemu winę za popełnienie czynu karalnego, ale odracza na określony czas podjęcia decyzji o zawieszeniu kary. Obligatoryjnie przy orzeczeniu wobec nieletniego środków probacyjnych, sąd oddaje nieletniego pod nadzór kuratora.

Środki tymczasowe i zabezpieczające(również o charakterze leczniczym)

• tymczasowe umieszczenie w domu pomocy młodzieży

• umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym lub w zakładzie odwykowym ustanowienie nadzoru

• zatrzymanie prawa jazdy

• umieszczenie w zakładzie wychowawczym, w którym prowadzone są oddziaływania terapeutyczne i pomocowe dla nieletnich uzależnionych

---