POJĘCIA I

SYSTEMY

PEDAGOGICZN

E

Ćwiczenia 1

PROGRAM ZAJĘĆ

•

Podstawowe pojęcia pedagogiczne:

-geneza pojęcia wychowania,
-edukacja ,
-edukacja w perspektywie wertykalnej i

horyzontalnej,

-nauczanie i uczenie się, kształcenie,
-środowisko, czas wolny, kultura,
- proces wychowawczego rozwoju

człowieka.

GENEZA I POJĘCIE
WYCHOWANIA



Odpowiednikiem znaczeniowym polskiego
„wychowania” jest grecki termin paideia. Arystofanes i
Tucydytes rozumieli „paideia” jako wykształcenie
praktyczne, przygotowujące młodzież do bycia dobrymi
obywatelami polis. Za głównego teoretyka paideii
uważa się jednak Platona, dla którego jest to proces
obejmujący całe życie człowieka, polegający na
formowaniu w oparciu o idealny obraz bytu i
prowadzący do oglądu prawdziwej, idealnej
rzeczywistości. Etymologicznie, czyli ze względu na
słowo-twórczą budowę wyrazu, „wychowanie” w języku
polskim pierwotnie znaczyło tyle co „żywienie,
utrzymanie”, to co dziś zawiera się w chowie(hodowli)
zwierząt i w wyrażaniu „dobrze chować kogoś”, czyli
dobrze odżywiać.



Zaś realne znaczenie wychowania, w dzisiejszych
czasach polega na przekształceniu człowieka, na
wyprowadzaniu rozwijającej się jednostki ze
zwierzęcego stanu natury i podnoszeniu jej do stanu
kulturalnego człowieczeństwa.

C.D



Przede wszystkim mówiąc o wychowaniu,
myślimy o działalności wychowawczej,
powodującej stawanie się mądrzejszym i
lepszym człowiekiem.



Przy użyciu słowa wychowanie, myślimy o
działaniu wychowawczym, czyli o
czynnościach wychowawców; o warunkach,
okolicznościach i bodźcach, czyli o
sytuacjach wychowawczych; o wyniku, czyli
wytworze wszystkich działań i warunków
oraz o zachodzących zmianach, a więc o
całkowitym procesie wychowawczego
rozwoju człowieka.

WYCHOWANIE W SZEROKIM I

WĄSKIM ZNACZENIU



Szerokie rozumienie terminu odnosi się do
wychowania skoncentrowanego zarówno na rozwoju
umysłowym i uczuciowym jednostki , jak również na
sferze jej motywacji i konkretnych działań.
Wychowanie takie jest utożsamiane z rozwijaniem
( kształtowaniem ) osobowości pod względem
wszystkich jej cech. Obejmuje zarówno nauczanie
( uczenie się) jak i wychowanie w jego węższym
znaczeniu. Przedmiotem wychowania w szerszym
znaczeniu jest „ całość psychiki człowieka” czyli ogół
procesów i właściwości psychicznych tj. zarówno
intelektualnych ( umysłowych) emocjonalnych
( uczuciowych ) i wolicjonalnych (chcenia) łączenie z
działaniem) . Sośnicki 1964 s. 34

C.D.



W węższym znaczeniu przez wychowanie rozumie
się kształtowanie charakteru jednostki „ w którym
zgodnie z przekonaniom Bogdana Nawroczyńskiego
– stała , silna samodzielna , przedsiębiorcza i
praktyczna wola jest skierowana na cele
wartościowe, w tym przede wszystkim na cele
moralne „ Wychowanie takie sprzyja głownie
konstruktywnym przeżyciom emocjonalno-
motywacyjnym jednostki oraz jej zachowaniom i
podstawom społecznie i moralnie pożądanym. W
dalszych rozważaniach używa się pojęcia
wychowania wyłącznie w wąskim rozumieniu ,
szczególnie jako procesu oddziaływań na dzieci i
młodzieży.

WYCHOWANIE URABIAJĄCE,

WYZWALAJĄCE I

PRZYZWALAJĄCE



Wychowanie urabiające , edukacja szkolna

oparta o przygotowany , przez jakąś instancję
nadrzędną, jakieś centrum decyzyjne , program
nauczania i wychowania , przewidywana przez
nauczyciela kontrola jego poczynań
pedagogicznych oparta na wskaźnikach
ilościowych , ocenach, stopniu zgodności wiedzy
uczniów z założeniami programowymi blokują
także jego pomysłowość , inicjatywę w
rozwijaniu nowych form i metod kształcenia
oraz zdejmują z niego poczucie
odpowiedzialności za samorozwój zawodowy.

C.D.



Wychowanie urabiające jest przydatne tylko dla
organizatorów procesu edukacyjnego, gdyż stanowi
element autokratycznych rządów w państwie, w
instytucji pedagogicznej cz w rodzinie. Jakieś centrum
wydaje polecenia i kontroluje stopień ich wykonania
dysponując przy tym znacznym repertuarem środków
nacisku psychicznego i fizycznego. Kary przeważają
nad nagrodami. Wykonawcy ( zarówno nauczyciele jak
i uczniowie) przyjmują orientację behawioralna to
znaczy taką , ze w swoich działaniach starają się
unikać kar , a pozyskiwać uznanie i nagrody. Natomiast
wychowanie urabiające nie jest przydatne dla
wykonawców określonej polityki edukacyjnej państwa,
czy stylu funkcjonowania instytucji wychowawczej, ani
tym bardziej dla wychowanków podlegających takim
zewnętrznym, autokratycznym oddziaływaniom.

WYCHOWANIE

WYZWALAJACE



WYCHOWANIE WYZWALAJACE SKIEROWANE
JEST NA ZAPEWNIENIU DZIECIOM ZNACZNEGO
MARGINESU SWOBODY W ICH DZIAŁALNOŚCI
SZKOLNEJ. Nauczyciele i rodzice stwarzają warunki
dla spełnienia się ich pomysłów. Nie kierują niejako
z zewnątrz rozwojem wychowanka, ale starają się
ochronić dziecko przed niebezpieczeństwem.
Usuwają wszelkie bariery ograniczenia jego pasji
poznawczej. Oferują dzieciom różnorodne formy
aktywności, wyzwalają jego inicjatywność i
nagradzają za pomysłowość podejmowanych działań
W stymulowaniu aktywności przeważają nagrody.
Nauczyciele i rodzice zachęcają dzieci do nowych
działań, do twórczych poszukiwań, do poznania
otaczającego je świata

WYCHOWANIE PRZYZWALAJĄCE



Pedagogika przyzwolenia dopuszcza interwencję
dorosłych w zachowanie dziecka, kiedy jest one
niezgodne z przyjętym w danej kulturze wzorem roli
społecznej kiedy interwencja może uratować
zdrowie, lub nawet „dobre imię” dziecka.
Pedagogika przyzwolenia dopuszcza tak zwane
„miękkie ingerencje” w rozwój. Pedagogika
przyzwolenia apeluje do sumień i wrażliwości ludzi
dorosłych niezależnie od tego, czy są oni
zawodowymi wychowawcami, czy tez tylko
amatorami w tej dziedzinie, apeluje o to , aby nie do
końca zabraniać różnych form zachowań dzieci, aby
nie stawiać siebie w roli sternika czyjegoś
autonomicznego rozwoju osobowego, by nie
narzucać własnego światopoglądu innym i i
traktować go jako najwłaściwszego , jedynego
prawdziwego. Pedagogika przyzwolenia nie
pretenduje do roli naczelnej i jedynej koncepcji
wyjaśniającej skomplikowaną rzeczywistość
wychowawczą , koncepcji, która miałaby służyć
pomocą praktyce edukacyjnej .

EDUKACJA



Edukacja – to ogół oddziaływań służących formowaniu się zdolności życiowych człowieka
– niejednorodność tego pojęcia jest ukryta w terminach ogólnych w pedagogice ogół
oddziaływań zmienianie, zdolności życiowe rozwijanie umiejętności człowieka



Ogół oddziaływań – oznacza oddziaływania zarówno instytucjonalne, jak i indywidualne,
świadome i nieświadome. Oddziaływania te mogą być systematycznie lub
niesystematycznie, zaplanowane lub przygodne. Szczególną rolę zwraca się uwagę na
oddziaływania, które są niezaplanowane lub nie można zaplanować, a odgrywają ważną
rolę dla rozwoju człowieka,



Zmienianie i rozwijanie – może zachodzić w jakimś konkretnym sformalizowanym
kierunku, przyjętym według kryterium zewnętrznego wobec jednostki lub bez uprzednio
obranego celu. W pierwszym przypadku może to być konkretnie zorganizowana i
tematycznie zaplanowana lekcja w szkole, w drugim wypadku natomiast jest to
rozwijanie zdolności życiowych, które mogą być efektem ubocznym podjętej pewnej
aktywności człowieka,



Zdolności życiowe człowieka – mogą dotyczyć wielu obszarów jego funkcjonowania tzn:



intelektualnego,



emocjonalnego,



interpersonalnego,



motywacyjnego,



fizycznego

.

Ogólna struktura systemu pojęć pedagogicznych w kontekście

rozumienia edukacji.

EDUKACJA USTAWICZNA



Edukacja ustawiczna - to kompleks procesów
oświatowych, formalnych, nieformalnych i
incydentalnych, które niezależnie od treści,
poziomu i metod umożliwiają uzupełnianie
wykształcenia w formach szkolnych i
pozaszkolnych, dzięki czemu osoby dorosłe
rozwijają swoje zdolności, wzbogacają

wiedzę

,

udoskonalają

kwalifikacje zawodowe

lub

zdobywają nowy

zawód

, zmieniają swoje

postawy.
Obejmuje całokształt działalności

oświatowej

i

wychowawczej

wobec

dorosłych

.

Edukacja

ustawiczna to proces zmierzający do możliwie
wszechstronnego rozwoju

osobowości

,

kształtowania określonych uzdolnień,
zainteresowań i ogólnej sprawności umysłowej.
Jest charakterystycznym zjawiskiem
współczesnej oświaty, stymulującym zmianę
kierunku myślenia o systemach oświatowych

C.D.



Zadania stawiane systemowi oświaty, wynikające z
przyjęcia koncepcji edukacji ustawicznej:



doskonalenie kwalifikacji człowieka w toku jego życia



przygotowywanie młodej

generacji

do edukacji ustawicznej



zwiększenie roli wychowania pozaszkolnego, poprzez
poszerzenie oddziaływania wychowawczego instytucji
społecznych, kulturalnych, politycznych, gospodarczych,
kulturalnych



doskonalenie struktury planowania oświatowego i sieci
oświatowej



Instytucjonalnymi

formami kształcenia

ustawicznego są:



szkoły dla pracujących,



kursy,



seminaria,



szkolenia,



placówki publiczne i niepubliczne, realizujące w określonym
zakresie koncepcję kształcenia ustawicznego.

C.D.



Trzy wymiary edukacji ustawicznej wg Roberta J. Kidda



Kształcenie w pionie – obejmuje wszystkie kolejne szczeble szkolne od

przedszkola

, przez szkołę do

studiów wyższych

i

podyplomowych

; zasady drożności i

dostępności gwarantują realizację tego wymiaru, zapewnianego

młodzieży

i

dorosłym niezależnie od wieku, zawodu miejsca zamieszkania lub innych czynników
tradycyjnie utrudniających edukację.



Kształcenie w poziomie – ma zapewnić poznawanie różnych dziedzin życia,

nauki

i

kultury

niezależnie od studiów pionowych; likwidacja sztucznych barier między

różnymi dziedzinami życia i kultury umożliwia pełną realizację tego wymiaru
poprzez własną aktywność człowieka i dzięki działalności pozaszkolnych instytucji
oświatowych.



Kształcenie w głąb – jest ściśle związane z jakością edukacji i wyraża się w
bogatej

motywacji

kształcenia

, w umiejętnościach samokształceniowych,

zainteresowaniach i zamiłowaniach intelektualnych, w stylu życia zgodnym z ideą
ustawicznego kształcenia i kulturalnym wykorzystaniem

czasu wolnego

.



Koncepcja R. J. Kidda wzbogaca rozumienie edukacji ustawicznej dzięki
akcentowaniu jakości działań oświatowych i wskazaniu bogatych potrzeb oraz
możliwości oświaty pozaszkolnej i oświaty dorosłych.



Ma ona szczególną wartość dla dydaktyki dorosłych, ponieważ wyraźnie łączy trzy
różne formy aktywności edukacyjnej: kształcenie szkolne, oświatę pozaszkolną i

samokształcenie

. Ukazuje potrzebę łącznego realizowania aktywności edukacyjnej

w trzech wymiarach kształcenia: w pionie, w poziomie i w głąb, co oznacza edukację
programową w szkole i uczelni wyższej wspieraną aktywnością samokształceniową i
udziałem w formach pozaszkolnej oświaty dorosłych. Dydaktyka dla tych trzech
możliwości powinna przedstawić propozycję możliwie skutecznego i nowoczesnego
kształcenia.

C.D



. Koncepcja edukacji ustawicznej,
jako procesu dokonywania
planowych zmian w całej osobowości

człowieka

, jest organicznym

składnikiem całego systemu oświaty,
który obok tradycyjnej „drabiny
szkolnej”, obejmuje instytucje
realizujące różne formy
upowszechniania i modernizacji
wiedzy, podnoszenia kwalifikacji,
doskonalenia profesjonalnego w
dojrzałym życiu człowieka

.

EDUKACJA RÓWNOLEGŁA:

POJĘCIE, CECHY, BADACZE



znaczenie szerokie: całokształt wpływów i oddziaływań zarówno zamierzonych
jak i niezamierzonych, intencjonalnych i nieintencjonalnych, świadomie ale i
okazjonalnie, przypadkowo na dzieci , młodzież i dorosłych.
znaczenie wąskie: element, ogniwo ed. równoległej w ujęciu szerokim.
Kształcenie, wychowanie, opieka w instytucjach wychowania pozaszkolnego,
kulturalno-oświatowych, opiekuńczo-wychowawczych. Dotyczy tylko pewnej grupy
dzieci i młodzieży. Te wpływy kończą się w pewnym okresie życia, gdy opuszczają
instytucje.
CECHY:
- obejmuje dzieci, młodzież i ludzi dorosłych
- ma charakter intencjonalny- zamierzony, planowy, ale może mieć charakter
okazjonalny, nieintencjonalny
- realizatorami ed. równoległej zamierzonej są jednostkowe, grupowe siły społ. w
środowisku
- realizatorami ed. równoległej niezamierzonej może być środowisko społeczne,
kulturowe, przyrodnicze
- otwartość na wpływy innych mikro i makro środowisk
- zróżnicowanie oddziaływań środowiskowych
- w porównaniu z edukacją szkolna jest mniej sformalizowana, w większym stopniu
nastawiona na zaspokajanie potrzeb indywidualnych dzieci , młodzieży, dorosłych;
bardziej atrakcyjna w swej treści i formach, a także dobrowolna
- podmiotowość ed. równoległej wyraża się w postrzeganiu zasad: oddolnych
inicjatyw środowiskowych, autonomii i zaufania; wolności i wyboru w
podejmowaniu decyzji, tolerancji, partnerstwa i dialogu
- efekty, skutki oddziaływań ed. rów. dotyczą zmian jakie stwarzają oddziaływania
środowiskowe, a które dotyczą sfer życia człowieka i jego osobowości.
- oddziaływania mogą prowadzić do wartościowych wychowawczo, rozwojowo
zamian w życiu człowieka, ale i do niepożądanych, patologicznych.

EDUKACJA RÓWNOLEGŁA:

GŁÓWNE KIERUNKI DZIAŁANIA,

OGNIWA EDUKACJI, NOWE

WYZWANIA



KIERUNKI DZIAŁANIA; NOWE WYZWANIA:
- edu. równoległa musi przestrzegać zasady indywidualności.
niezależności, autonomii człowieka
- musi szanować prawo człowieka do własnego bytu, do samo
kształtowania się
- ma być edukacją trzech żyjących pokoleń: dzieci i młodzieży,
ludzi czynnie pracujących zawodowo, ludzi emerytowanych
- pluralizm edu. równoległej (edu. środowiskowa prowadzona
przez niepaństwowe stowarzyszenia, fundacje)
- musi być powiązana z gospodarką rynkową – szukać sił
społecznych
- powinna wypełniać braki edukacji szkolnej – zająć się wybitnie
zdolnymi, niepełnosprawnymi
- edu. równoległa trzeciego pokolenia – ludzi samotnych,
starszych, ale i bardzo sprawnych, chętnych do współdziałania.
OGNIWA EDUKACJI:
- ośrodki wychowania naturalnego (rodzina)
- placówki opiekuńczo –wychowawcze dla dzieci i młodzieży np.
domy dziecka
- placówki wspomagające rozwój dzieci i młodzieży np. świetlice,
czytelnie,
- instytucje bezpośredniego upowszechniania kultury i sztuki np.
kino, teatr
- instytucje i środki masowego komunikowania np. radio,
telewizja
- instytucje społ.- wych. np. kościół
- ośrodki organizujące działalność wychowania np. służba
zdrowia

EDUKACJA W PERSPEKTYWIE

WERTYKALNEJ I HORYZONTALNEJ

Działy pedagogiki w ujęciu wertykalnym



I Początek tego procesu można łączyć z Herbartem i jego
koontynuatorami: pod wpływem tego procesu powstała
pedagogika praktyczna często nazywana „herbartyzmem” bądź
„postherbartyzmem” . W tej pedagogice wyłoniły się dwa
kierunki:

- indywidualizm pedagogiczny (zainteresowanie się umysłowym

rozwojem jednostki),

- socjologizm pedagogiczny zainteresowanie się uspołecznieniem

wychowanka i ucznia w szkole).



Pod wpływem narastających problemów w wychowaniu
powstała pedagogika eksperymentalna dla której w badaniach
zjawisk pedagogicznych ważne były kluczowe metody nauk
przyrodniczych. Przez kryzys pedagogiki eksperymentalnej w
XX w zaczęła rozwijać się pedagogika normatywna, która stojąc
na bazie aksjologii starała się naukowo i filozoficznie określić
cel i ideał wychowania.



C.D.



Schemat pionowego (wertykalnego) układu działów pedagogicznych:



IV poziom (najwyższy) – to pedagogika teoretyczna z pedagogiką ogólną i innymi
kierunkami i systemami pedagogicznymi filozofią wychowania, która w oparciu o
zebrany materiał empiryczny, eksperymentalny i normatywny, dostarczony przez
poprzednie działy zmierza do tworzenia ogólnej teorii rzeczywistości
wychowawczej w ramach cech i kompetencji poszczególnych dyscyplin,
poszukując zarazem jej podstaw, sensu i wartości.



III poziom to pedagogika którą S. Kunowski określa jako pedagogikę
normatywną. Korzystając z innych nauk takich jak: filozofia człowieka
(antropologia filozoficzna), aksjologia, teoria (filozofia) kultury, bada naturę
(istotę) człowieka, wytwory kultury, rozważa kwestie światopoglądowe, a w ich
świetle także wartości, cele, ideały i normy, które powinny być uwzględnione w
wychowaniu,



II poziom to pedagogika opisowa lub eksperymentalna, starająca się uogólnić
doświadczenie i badać eksperymentalnie te prawa które rządzą zjawiskami
(fenomenami) w wychowaniu. Mogą one być (czy też są) ujmowane od strony
biologicznej, psychologicznej, socjologicznej, kulturowej lub mogą opisywać ich
okoliczności i sposoby przejawiania się.



I poziom są to konkretne doświadczenia wychowawcze (i dydaktyczne) rodziców,
wychowawców, nauczycieli, czyli praktyka wychowawcza. Jest to pedagogika na
poziomie praktyki i konkretnej empirii.



Obok spojrzenia na układ poszczególnych działów pedagogicznych w ujęciu
pionowym możemy wyróżnić działy o budowie poziomej (horyzontalnej). Różnica
pomiędzy propozycją pierwszą a drugą polega na tym, że w ujęciu wertykalnym
przy wyróżnianiu poszczególnych działów, główną rolę odgrywają sposoby
uzyskiwania wiedzy i ich stosowania, w drugim natomiast (horyzontalnym)
zwraca się uwagę na zakres omawianej problematyki. Dalej możemy mówić o
ogólnym zakresie badaniu oraz zakresach szczegółowych.

UCZENIE SIĘ I NAUCZANIE,

KSZTAŁCENIE



Uczenie się jest procesem nabywania względnie trwałych zmian w szeroko
rozumianym zachowaniu(wiadomości, umiejętności, nawyki, postawy) w toku
bezpośredniego i pośredniego poznawania rzeczywistości(doświadczenia i ćwiczenia).
Dla celów pedagogicznych szczególnie przydatna byłaby teoria obejmująca wszystkie
rodzaje uczenia się (uczenie się wiadomości, nabywanie umiejętności, nawyków i
przyzwyczajeń, rozwijanie zdolności i przekonań), jak i sposoby (uczenie się przez
próby i błędy, naśladownictwo, uczenie się przez odkrywanie, przez działanie) oraz
warunki uczenia się (wiek, środowisko, motywy, bodźce, zdolności) i jego rezultaty
(przyrost wiedzy i sprawności, rozwój uzdolnień i postaw, transfer).



Nauczanie to planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami mająca na celu
wywołanie pożądanych trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i całej
osobowości — pod wpływem uczenia się i opanowywania wiedzy, przeżywania
wartości i działań praktycznych.



Nauczanie związane jest z uczeniem się, obydwa pojęcia tworzą wspólnie pojęcie
kształcenia.



Kształcenie to system działań zmierzających do tego, aby uczącej się jednostce
umożliwić poznanie świata, przygotowanie się do zmieniania świata i ukształtowanie
własnej osobowości. W ujęciu tym wychowanie różni się od kształcenia tym, że
oddziałuje na osobowość wychowanka a więc na jego potrzeby, emocje, motywacje i
relacje międzyludzkie podczas gdy kształcenie zasadniczo dotyczy poznawczej sfery
psychiki człowieka.

ŚRODOWISKO



- środowisko:



· zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i czynników kształtujących jej
osobowość oddziałujących stale lub przez dłuższy czas (Radlińska);



· składniki struktury otaczającej człowieka, które działają jako zespół bodźców i wywołują
określone reakcje psychiczne (Wroczyński);



· środowisko – źródło zewnętrznych bodźców rozwojowych wywołujących określone zmiany
w psychice i osobowości człowieka i umożliwiających harmonię z otoczeniem;



· pedagodzy – elementy otaczającej struktury przyrodniczej, społecznej, kulturalnej, które
oddziałują na jednostkę stale lub krótko, lecz ze znaczną siłą jako samorzutny, nie
intencjonalny lub zorganizowany, intencjonalny system bodźców;



- środowisko społeczne – Wroczyński - układ złożonych i bogatych form wewnętrznego
funkcjonowania i oddziaływania społecznego;



- elementy środowiska społecznego:



· ludzie i stosunki społeczne – struktura społeczna;



· ludzie i doświadczane przez nich interakcje społeczne;



- środowisko wychowawcze:



· ujęcie wąskie – Wroczyński, Kamiński – zamierzony, ukierunkowany na osiągnięcie
określonych celów wychowawczych, system bodźców tworzących środowisko wychowawcze;
wyodrębnia się w nim zespół działań celowych, dążąc do poznania i pomiaru elementów tego
środowiska;



· ujęcie szerokie – Sośnicki – ogół sytuacji wychowawczych, zawierających zarówno wpływy
i bodźce środowiskowe celowo zorganizowane jak też samorzutne, okazjonalne;

ŚRODOWISKO C.D.



- aktualne ujęcie środowiska wychowawczego – zgodnie z nurtem pedagogiki humanistycznej
(przyjmującej podmiotowość procesu wychowania, wychowanie jako pomoc w rozwoju)
środowisko wychowawcze tworzone jest nie tylko przez instytucje wychowawcze, edukacyjne,
opiekuńcze, kulturalno-oświatowe, duże zbiorowości w tym małe grupy społeczne, wspólnoty ale
przede wszystkim przez kulturę stosunków międzyludzkich i świat symboli kulturowych, w
których człowiek żyje;



- środowisko kulturowe – tworzą określone dobra, wartości materialne i symboliczne
przekazywane, udostępniane jednostkom przez inne osoby, grupy społeczne, instytucje w celach
poznawczych, rekreacyjnych zmierzających do wywoływania określonych przeżyć, reakcji, postaw;



- ścisły związek środowiska wychowawczego ze środowiskiem kulturowym;



- cechy współczesnego środowiska wychowawczego:



· globalna wioska – świat się zmniejsza przez rozwój różnych form komunikacji bez granic
(państw, kontynentów); rozwój nowych technologii, wzajemnych powiązań gospodarczych,
politycznych, kulturowych; środowisko wychowawcze to nie tylko bezpośrednie otoczenie ale
wszystko co dociera dzięki przekazowi pośredniemu;



· coraz większe zróżnicowanie współczesnego świata (gospodarcze, polityczne, religijne,
kulturowe); w obrazie współczesnego środowiska wychowawczego dominuje zróżnicowanie,
różnorodność, wielość wpływów, oddziaływań;



· otwartość na wpływy z zewnątrz, dynamika, spontaniczność oddziaływań, ale również
ambiwalentny charakter wielu wpływów środowiskowych;



· środowisko wychowawcze tworzą instytucje wychowania pośredniego (masmedia, multimedia);
stwarza to szanse rozwojowe lecz także zagrożenia w sferze zdrowia, rozwoju poznawczego,
emocji, społeczeństwa zwłaszcza dzieci i młodzieży;

CZAS WOLNY



Czas wolny – czas, którym dysponuje człowiek po wykonaniu obowiązków takich jak nauka, praca, czynności związane z
codziennym życiem.



Pojęcie i problem czasu wolnego pojawił się wraz ze społeczeństwem przemysłowym i związaną z nim standaryzacją produkcji.
W społeczeństwie tradycyjnym problem ten nie był istotny, gdyż nie rozgraniczano czasu wolnego od czasu pracy. W dużej
mierze na pojawienie się tego problemu wpływ miało miejsce wykonywania pracy, różne od miejsca poza pracą, co z kolei
wiązało się z przebywaniem w dwóch różnych społecznościach.



Rodzaje czasu wolnego:



W czasie wolnym organizacja i rodzaj zajęć zależy między innymi od:



preferencji, zainteresowań, przyzwyczajeń danej osoby, wieku, rodzaju wykonywanej pracy, innych obowiązków, ilości
dostępnego czasu (dzień powszedni, weekend, urlop, wakacje), możliwości finansowych.

 



Ze względu na okres, w jakim rozpatrywany jest czas wolny, mówimy o:



czasie wolnym krótkim – w ciągu jednego dnia;



czasie wolnym średnim – w ciągu tygodnia;



czasie wolnym długim – w ciągu roku.



Takie rozgraniczenie ma uzasadnienie w przypadku form rekreacyjnych (uprawianych w czasie wolnym), które najczęściej
rozpatrywane są w kategoriach dnia, tygodnia, lub sezonu (najczęściej rocznego).



Niemałą rolę w przekazywaniu wzorców spędzania wolnego czasu spełnia rodzina oraz grupa rówieśnicza. Organizacją wolnego
czasu dla dzieci i młodzieży zajmują się różnego rodzaju instytucje, stowarzyszenia, organizacje młodzieżowe i społeczne takie
jak szkoły, świetlice, biblioteki, kluby osiedlowe, młodzieżowe domy kultury, PTTK, ZHP, TPD, TKKF, zakłady pracy, organizacje
chrześcijańskie, np. Ruch Światło-Życie, KSM, młodzieżowe Kluby Opus Dei. Oferują one takie formy zajęć jak koła
zainteresowań, zajęcia artystyczne, sportowe, odczyty, wycieczki i inne. 



Czas wolny przeznaczany jest zazwyczaj na różnego rodzaju zajęcia rekreacyjne:



wypoczynek czynny i bierny, rozrywka, rozwijanie zainteresowań



W nauce trwa współcześnie dyskusja, mająca na celu ustalenie, czy czasu wolnego średnio przybywa, czy ubywa, w porównaniu
do przeszłości.

KULTURA



Kultura (z łac. colere = "uprawa, dbać, pielęgnować, kształcenie") – termin ten jest wieloznaczny, pochodzi
od łac. cultus agri ("uprawa ziemi"), interpretuje się go w różny sposób przez przedstawicieli różnych nauk.
Kulturę można określić jako ogół wytworów ludzi, zarówno materialnych, jak i niematerialnych: duchowych,
symbolicznych (takich jak wzory myślenia i zachowania).



Najczęściej rozumiana jest jako całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa. Bywa
utożsamiana z cywilizacją. Również charakterystyczne dla danego społeczeństwa wzory postępowania,
także to, co w zachowaniu ludzkim jest wyuczone, w odróżnieniu od tego, co jest biologicznie odziedziczone.



Całość wiedzy na temat kultury próbuje badać dziedzina wiedzy, jaką jest kulturoznawstwo, jednak także na
poszczególnych aspektach kultury uwagę skupiają: filozofia kultury, historia kultury, antropologia kulturowa,
socjologia kultury, etnografia czy memetyka.



W nauce, inaczej niż w języku potocznym, termin "kultura" nie ma charakteru wartościującego.



Główne dziedziny kultury:



Kultura materialna: wszelkie wytwory człowieka, technika, umiejętności praktyczne.



Kultura duchowa: wierzenia, wiedza, literatura i wszelkiego rodzaju piśmiennictwo, sztuka, w tym: sztuki
plastyczne, teatr, muzyka, film, a także wszystko co należy do wytworów umysłu, na przykład filozofia;



Kultura społeczna: normy moralne, ideologia, uczestnictwo w życiu kulturalnym;



kultura języka: porozumiewanie się zgodnie z obowiązującą (w danym społeczeństwie) normą językową



kultura polityczna: systemy wartości i wzorce zachowań (polityków, partii) biorących udział w wykonywaniu
władzy państwowej lub aspirujących do tej roli;



kultura fizyczna: system zachowań i działania związane z dbałością o rozwój fizyczny człowieka



wychowanie fizyczne, sport, rekreacja fizyczna, rehabilitacja ruchowa, turystyka.



dla psychologa – "zbiór, do którego wchodzą przede wszystkim zachowania jednostki, jej myśli, uczucia i
reakcje; kultura przejawia się poprzez zbiór reguł i motywów postępowania, form ekspresji, nakazów i
zakazów, ocen i sądów" (np. kultura indywidualistyczna, kultura kolektywistyczna).



dla socjologa – "wydzielony obszar życia i działalności grup ludzkich".

PROCES WYCHOWAWCZEGO

ROZWOJU CZŁOWIEKA



Proces wychowawczy- (łac. Processio- posuwanie się naprzód) tworzy więc łańcuch kolejnych
zmian, ściśle ze sobą związanych stadiów, które składają się na ciągły, jednokierunkowy ruch.
Zmiany kumulują się w jednym kierunku w sposób nieodwracalny. Co do kierunku rozwoju
wychowawczego u człowieka mamy 3 zasadnicze możliwości:



Rozwój wzwyż- do ideału nowego człowieka. Jest to proces doskonalenia się człowieka aż do
osiągnięcia pełni człowieczeństwa.



Rozwój utrzymujący się na pewnym osiągniętym poziomie swych zadatków,



Rozwój w dół, czyli proces wykolejenia, prowadzący do alienacji rozwojowej, a więc do
wynaturzenia człowieka i do jego bestialstwa.

Występuje także procesie rozwoju wychowawczego człowieka, rozwój ilościowy i jakościowy. Rozwój

ilościowy nazywamy wzrostem lub rozrostem(np. rozrastanie się psychicznych funkcji). Polega on
na mnożeniu się komórek lub funkcji, na potęgowaniu ich siły, ogólnie dotyczy ilościowego
różnicowania się składników rozwijającego się podłoża cielesnego lub psychicznego. Rozwój
jakościowy nazywa się dojrzewaniem (np. dojrzewanie płciowe, dojrzałość szkolna i dojrzewanie
psychiczne), polega on na całkowaniu, centralizowaniu zróżnicowanych dotychczas części
składowych, które zaczynają łączyć się w całość, tworząc nowy układ rozwiniętych już składników.

Arystoteles wymienia 3 czynniki kształtujące rozwój człowieka:



physis- naturę ludzką, jako organizm biologiczny



Ethos- obyczaj, przyzwyczajenie pod wpływem życia społecznego



Logos- rozum, umysł człowieka, który może działać wbrew ludzkim przyzwyczajeniom i ich naturze.

Trójczynnikowa teoria Arystotelesa rozszerzyła się o 3 grupy czynników:

wewnętrznych( obejmujących dziedziczność biologiczną, wrodzoność pewnych cech nabytych w
czasie prenatalnym oraz stany somatyczne organizmu), zewnętrznych( wpływy zewnętrzne
środowiska niezamierzone i celowe), osobowościowych( duchowość człowieka).

BIBLIOGRAFIA:



-Z. Kwieciński B. Śliwerski
„Pedagogika 1” podręcznik
Akademicki



S. Kunowski „Podstawy
współczesnej pedagogiki”



J. Górniewicz „Teoria wychowania”



W. Okoń „Słownik pedagogiczny”



B. Śliwerski „Współczesne Teorie i
Nurty Wychowania”