Promocja zdrowia

„Wybrane czynniki stylu życia (aktywność fizyczna, sposób odżywiania, palenie tytoniu, picie alkoholu, stres, badania profilaktyczne) i ich wpływ na zachowanie zdrowia jednostki i populacji.”

Ewa Szulc

Wydział Nauk o Zdrowiu

Pielęgniarstwo

Aktywność fizyczna

Aktywność fizyczna rozumiana szeroko to wszelkie czynności uruchamiające mięśnie i wywołujące przyśpieszenie akcji serca. Aktywność fizyczną można podzielić na aktywność systematyczną czyli wszelkie sporty uprawiane regularnie, oraz wysiłek fizyczny czyli aktywność podjętą epizodycznie. Bezwzględnie należy respektować tego rodzaju podział, ponieważ aktywność fizyczna, systematyczna, stanowi podstawę „piramidy żywieniowej” stosowanej powszechnie przy definiowaniu zdrowego stylu życia, oraz wchodzi w skład największego z pól zdrowotnych Lalonda - pola „styl życia”. Ta forma aktywności ze względu na swoje rozciągnięcie w czasie i stopniowy wzrost wymagań pozwala ludzkiemu organizmowi wzmocnić się, spalić nadmiar tkanki tłuszczowej, poprawić kondycję i wytrzymałość. Często ma wpływ na zwiększenie pojemności płuc czy wydolności serca. Mądrze dopasowany zestaw ćwiczeń fizycznych pozwala uniknąć bólów mięśni czy kręgosłupa, poprzez wzmacnianie więzadeł i mięśni zapobiec bólom stawów a także korygować wady postawy. W odróżnieniu do systematycznych ćwiczeń wysiłek fizyczny podejmowany epizodycznie może mieć bardzo zły wpływ na ludzki organizm. Nie przygotowany i pozbawiony „rozgrzewki” organizm narażony jest na ulegnięcie kontuzjom podczas wzmożonej pracy. Szczególnie częste sa w takich przypadkach naderwania i naciągnięcia mięśni i więzadeł, urazy stawów lub nawet złamania i zwichnięcia. Podejmowanie zbyt gwałtownego wysiłku prowadzi również do dolegliwości związanych z układem krążenia i układem oddechowym. Epizodyczne ćwiczenia nie powodują również trwałych zmian w masie mięśniowej, nie zmniejszają ilości tkanki tłuszczowej, nei poprawiają kondycji.

Sposób odżywiania

Sposób odżywiania to nie tylko składniki diety ale również ilość posiłków, czas przerw między nimi oraz czas spożywania. W zależności od składników diety dostarczane sa organizmowi różne porcje składników odżywczych minerałów witamin i wody. Dieta powinna być dopasowana indywidualnie do każdej jednostki, głównie z powodu osobniczych cech każdego człowieka takich jak nietolerancja niektórych produktów ( glutenu , laktozy itp.) uczuleń, niewydolności niektórych narządów ( np. wątroby czy nerek). Skład diety zależeć powinien również od zapotrzebowania energetycznego każdego człowieka. Ma na niego wpływ wiek, płeć, stan zdrowia, wykonywana praca oraz klimat w którym dany człowiek się znajduje. W każdej diecie niezwykle ważne jest urozmaicone pożywienie zaspakajające zapotrzebowanie organizmu na różne mikro i makroelementy. Odpowiednie nawodnienie również jest niezbędne. Braki w diecie lub jej błędne skomponowanie prowadzi do szeregu chorób. Od szkorbutu (wynikającego z braku witamin) do otyłości lub niewydolności nerek. Choroby są powodowane nadmiarem i niedomiarem pewnych składników. Niezwykle groźne bywają zaburzenia na tle przyswajania płynów. Zatrucia wodne po spożyciu zbyt dużej ilości lub utrata wody na skutek wymiotów lub biegunek. Monitorować należy też ilość spożywanej soli, nie tylko tej używanej do solenia ale tez tej zawartej w żywności wysoko przetworzonej.

Ilość spożywanych posiłków również ma znaczenie. Według specjalistów powinno spożywać się 5 posiłków w ciągu dnia, wedle zasady mniej i częściej. Liczy się też objętość zjadanego pożywienia. Zachowanie przerw miedzy posiłkami jest niezbędne, jedzenie bez przerwy nawet małych ilości jedzenia powoduje ciągłą produkcję kwasów żołądkowych i wyczerpanie organizmu oraz problemy z przyswajaniem, zgagi, gazy. Nie powinno się również jeść na około 4 godziny przed snem by metabolizm zwolnił i „odpoczął”. Jedzenie przed wysiłkiem (np. pływaniem) może skutkować kolkami, refluksem a nawet wymiotami.

Aby dobrać dietę należy zasięgnąć porady dietetyka a w szczególności w przypadku zamiaru odchudzania. Ważna jest też znajomość swojego BMI (body mass index)

Palenie tytoniu

Palenie tytoniu ma jednoznacznie zły wpływ na ludzki organizm. Zawarte w nim i jego pochodnych substancje są skrajnie szkodliwe dla całego ludzkiego organizmu. Wyroby tytoniowe (papierosy głównie) zawierają poza nikotyną aż 4000 innych szkodliwych substancji w tym :

aceton - rozpuszczalnik, składnik farb i lakierów

amoniak - używany do czyszczenia toalet

arsen - stosowany jako popularna trutka na szczury i inne gryzonie

butan - gaz stosowany do wyrobu benzyny syntetycznej

chlorek winylu - związek używany do produkcji plastiku

ciała smołowate - odpowiedzialne za powstawanie nowotworów złośliwych u człowieka

cyjanowodór - gaz używany w komorach gazowych do masowego ludobójstwa

fenole - niszczą rzęski nabłonka wyściełającego oskrzela

formaldehyd - związek używany do konserwacji preparatów biologicznych

metanol - trucizna, składnik benzyn silnikowych

polon - pierwiastek radioaktywny, bardzo toksyczny

tlenek węgla - zmniejsza zawartość tlenu we krwi, składnik spalin, tzw. czad

Co ciekawe dawka samej nikotyny zawarta w papierosie podana dożylnie byłaby w stanie zabić człowieka. Niektóre substancje zawarte w papierosach są tez zdefiniowane jako rakotwórcze i udowodniono ich wpływ na pojawienie się nowotworów płuc gardła i krtani. Szkodliwe jest nawet wdychanie samego dymu papierosowego. Papierosy mają też drażniący zapach oraz pozostawiają nalot na zębach i palcach oraz włosach (np. wąsach) palaczy. Od nikotyny można się tez łatwo uzależnić.

Picie alkoholu

Picie alkoholu dotyczy zarówno diety jak i stylu życia. Wbrew pozorom w napojach alkoholowych zawarte jest wiele substancji sprawiających że są to napoje bardzo kaloryczne, stąd np. „piwna oponka” u lubujących się w tym trunku panów. Alkohole mają tez działanie moczopędne jednakże sa rozkładane w wątrobie jako trucizna a ich nadmierne spożycie prowadzi do uszkodzeń tego narządu oraz marskości. Stałe nadużywanie alkoholu prowadzi do uzależnień, nieodwracalnych zniszczeń w obrębie mózgu a stan upojenia alkoholowego ogranicza możliwości percepcyjne, hamuje odruchy i refleks co może prowadzić do sytuacji zagrażających zdrowiu i życiu pijących oraz ludzi w ich otoczeniu. Należy jednak wspomnieć o rozgraniczeniu nadużywania a zwykłego spożywania alkoholi. Jako najzdrowszy trunek uznaje się czerwone wino i zaleca się picie go np. w przypadkach bólów głowy gdyż rozszerza naczynia krwionośne. Alkohol dobrze emulguje tłuszcze przez co może stanowić też ratunek w przypadku spożycia dużych ilości tłustych potraw i zniwelować ich szkodliwy wpływ.

Stres

Stres dzieli się na stres pozytywny i negatywny ( eustres i dystres). O ile pozytywny stres ma działanie mobilizujące, wyostrza zmysły daje energię do działania i leży u podstawy instynktów prowokując wydzielanie hormonów (adrenaliny, tzw hormonu ucieczki i walki) to stres negatywny jest wyniszczający dla organizmu powoduje przemęczenie i emocjonalne rozchwianie jednostki, może powodować zaburzenia snu, łaknienia oraz niedomagania psychosomatyczne. Typowymi chorobami wynikającymi ze stresu są wrzody żołądka, migreny a także depresja.

Badania profilaktyczne

Badania profilaktyczne mają duży wpływ na życie ludzi. Mimo tego ze działania medyczne stanowią jedynie 10% pola Lalonda, to badania są głównym czynnikiem umożliwiającym zdiagnozowanie chorób przewlekłych w początkowych ich stadiach zwiększając prawdopodobieństwo wyleczenia. Badania mają też aspekt edukacyjny. Nawet jeśli nie zostanie poprzez nie wykryta konkretna choroba, są pretekstem do szerzenia oświaty i walki z mitami na temat pewnych chorób. Dlatego bardzo często badania profilaktyczne są prowadzone w ramach dużych akcji promujących zdrowie skierowanych do konkretnych odbiorców. Ich przeprowadzanie pozwala też na polepszenie jakości życia ludzi w obrębie całego kraju zmniejszając odsetek ludzi zakażających lub chorujących przewlekle w środowisku. Niezbędność ich wykonywania nie jest jeszcze w Polsce tak oczywista jednak poszerzające się świadczenia bezpłatne, finansowane przez państwo są zapowiedzią jak najlepszego kierunku rozwoju tej dziedziny medycyny.

Piśmiennictwo:

• „Rola aktywności fizycznej w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu” w: www.izz.waw.pl/pl/aktywno-fizyczna

• „Zasady prawidłowego żywienia” w: www.izz.waw.pl/pl/zasady-prawidowego-ywienia

• „Choroby żywieniowozależne” w: /www.izz.waw.pl/pl/choroby-zywieniowozalezne

• www.tppu.org/czytelnia/229-nikotynizm.html

• „Alkohol i Twoje zdrowie psychiczne” w: http://drink-less.com/pl/jaka-jest-stawka/alkohol-a-zdrowie-psychiczne

1

---