Przemysław Kamiński
Zdrowie Publiczne, Stacjonarne
„Pacjenci, jako grupa społeczna”
Zajmując się tym tematem powinniśmy wyjaśnić na początku, co to jest grupa społeczna, jakie są jej rodzaje i kto to jest pacjent? Mianem grupy społecznej określa się zbiór ludzi traktowanych, jako całość (zespół) wyróżnianych ze względu na jakąś odpowiednio doniosłą łączącą ich więź społeczną, obiektywną lub subiektywną. Do grupy jednostka przynależy ze względu na określony rodzaj więzi (selektywności uczestniczenia w grupie), wobec czego może ona należeć jednocześnie ze względu na różne sprawy do wielu nie koniecznie powiązanych ze sobą grup, np.: do grupy rodzinnej, narodowej, wyznaniowej, zawodowej, politycznej, sportowej, itd.
Grupy tworzą ludzie ze względu na jakieś doniosłe wiążące ich stosunki, w węższym znaczeniu jednak używa się określenia „grupa” dopiero w odniesieniu do takiego zespołu ludzi, którzy mają poczucie odrębności, jako zespół, poczucie tożsamości grupowej (np. grupę tworzą turyści obsługiwani razem w czasie wycieczki, nie znaczy to jednak, by z tego powodu powstało u nich poczucie odrębności grupowej). Odrębność grupowa może być kształtowana i podkreślana przez odznaki uczestnictwa, symbole grupowe, stroje, rytuały, np. harcerskie, wojskowe, masoneryjne, itp. Grupa posiada także zespół swoich cech, takich jak: liczy przynajmniej trzech członków; zachodzą w niej rozmaite interakcje - członkowie grupy oddziałują na siebie; ma własne reguły postępowania, wartości oraz symbolikę; ma swoje cele, których realizacja wzmacnia spójność grupy; stanowi jedność na zewnątrz, zachowuje odrębność od innych grup i zbiorowość; posiada przywódcę i strukturę wewnętrzną, funkcjonuje w niej ustalona hierarchia, każdy człowiek pełni w niej określoną funkcję.
Wyjaśniłem już samo pojęcie grupy oraz jej cechy, lecz omawiając pacjentów, jako grupę społeczną, muszę dokonać ich kwalifikacji, a więc określić, do jakiego rodzaju grup społecznych należą pacjenci oraz kim oni są? Dlatego też dokonam teraz typologii grup społecznych. Tak, więc grupy społeczne można podzielić na:
Ze względu na rodzaj sformalizowania:
* formalne - zbudowane według określonej struktury; cele i zasady działalności są określone przez prawo i przepisy,
* nieformalne - tworzą się spontanicznie; nie mają sformalizowanej struktury organizacyjnej
Ze względu na charakter członkostwa:
* zamknięte - przynależność uzależniona od spełniania przez jednostkę określonych kryteriów, np. majątku, pochodzenia społecznego,
* otwarte - przyjmują wszystkich, którzy chcą do nich przystąpić,
* ograniczone - stosujące mniej surowe kryteria przyjęć, niż grupy zamknięte, takie jak np. wiek, miejsce zamieszkania
Ze względu na wielkość grupy:
* małe - prosta struktura zewnętrzna; brak podziału na mniejsze podgrupy; bezpośrednie stosunki między jej członkami,
* duże - rozbudowana struktura zewnętrzna; istnienie wielu podgrup; członkowie nie znają się osobiście
Ze względu na rodzaj więzi:
* pierwotne - członków łączy więź emocjonalna i kontakty osobiste; przynależność nie zawsze jest dobrowolna,
* wtórne - członków łączy więź rzeczowa, wynikającą ze wspólnych zainteresowań lub poglądów; członkostwo jest rezultatem dobrowolnego wyboru.
Pacjent natomiast jest to osoba korzystająca ze świadczeń opieki zdrowotnej niezależnie od tego czy jest zdrowa, czy chora (definicja Światowej Organizacji Zdrowia). Bądź też za pacjenta uznaje się: osobę otrzymującą opiekę medyczną, klienta lekarza, dentysty itd., niezależnie czy jest zdrowy czy chory. Ale czy pacjenci to na pewno grupa społeczna? W końcu nie posiadają niektórych cech typowych dla określenia grupy społecznej, chociażby nie posiada przywódcy czy jakby się mogło wydawać brak w niej ustalonej hierarchii? Otóż pacjenci to jak najbardziej grupa społeczna, ponieważ posiada resztę cech charakterystycznych dla grupy społecznej! Dlatego postaram się teraz omówić i przedstawić te cechy, właśnie w stosunku do pacjentów.
Po pierwsze pacjenci są grupą społeczną, ponieważ tworzą ją nie tylko trzy osoby, ale całe mnóstwo ludzi w każdym szpitalu, przychodni, sanatorium, hospicjum, itd. na całym świecie. Każdy z nas był, a właściwie nadal jest pacjentem, gdyż ciągle korzystamy z usług sektora zdrowia, nie tylko przychodząc do gabinetu jakiegoś lekarza czy będąc w jakiegoś rodzaju ośrodku zdrowia, lecz także będąc płatnikiem składek ubezpieczeniowych czy np. będąc już we własnym domu po operacji. Pacjenci są także grupą społeczną, ponieważ między nimi zachodzą różnego rodzaju interakcję, czyli pacjenci na siebie oddziałują. Każdy z pacjentów ma inną osobowość i różne cechy charakteru, dlatego między pacjentami dochodzi bardzo często do wymiany poglądów i opinii. Pacjenci rozmawiają wspólnie na temat lekarzy, którzy ich leczą, warunków, jakie panują w szpitalach, o jakości usług medycznych, o stanie służby zdrowia, itp. Opowiadają sobie wzajemnie o swoich przeżytych chorobach i operacjach, układając w głowach słuchaczy (chodzi mi tu także o pacjentów) obrazy i wyobrażenia, nie zawsze prawdziwe, na to jak może wyglądać przebieg ich choroby czy operacja. Inną cechą charakteryzującą pacjentów, jako grupę jest fakt posiadania własnych reguł postępowania, a bardziej przysługujących im praw oraz nakazanych przepisami obowiązków. Każdy z pacjentów jest uprawniony do korzystania z przydzielonych jemu praw, lecz także ma powinność do przestrzegania nałożonych na niego obowiązków. Wszystkich pacjentów dotyczą w jednakowym stopniu i bez wyjątków zarówno te same prawa, jak i te same obowiązki. Następną cechą potwierdzającą to, iż pacjenci stanowią odmienną grupę społeczną jest posiadanie przez nich pewnego rodzaju cech wspólnych, takich jak, np. obniżona sprawność, gorsze samopoczucie i pogorszony stan zdrowia. Posiadanie wspólnych celów, umacniających ich spójność, jest kolejnym dowodem na to, że pacjenci to grupa społeczna. Zazwyczaj wspólnym celem dla każdego z pacjenta, jest poprawa swojego stanu zdrowia, polepszenie samopoczucia czy walka z chorobą, którą pragną pokonać. Wspólnym celem dla pacjentów może być także chęć wspólnej walki o poprawę, jakości usług oferowanych i wykonywanych przez służbę zdrowia, o lepszą i rozsądniejszą działalność placówek medycznych, ubezpieczycieli i organów państwa zajmujących się problemami zdrowia obywateli w państwie. Taka spójność i jedność celów objawiać się może w organizowaniu strajków, protestów, pikiet, zbieraniu podpisów w referendum, itp. Istnieje jeszcze mnóstwo cech stanowiących fakt bycia pacjentów pewnego rodzaju, odmienną od innych grup społecznych, chociażby sam fakt posiadania choroby czy niedomagania, który jest ich cechą wspólną.
Opisując pacjentów, jako grupę społeczną za doskonały przykład można podać pacjentów szpitalnych. Pacjenci szpitala przebywają w nim jakiś czas, stosunki ich łączące, mają więc charakter względnie trwały. Wiadomo też, kto jest pacjentem szpitala, ludzie mają świadomość, że tworzą pewną całość, różniąca się od tych, którzy pozostają poza szpitalem. Mają również poczucie, że są kimś innym, odrębnym od personelu. Wzór fizyczny pacjenta- pacjent nosi kapcie, piżamę, szlafrok, Bardziej lub mniej sprawny, jego stan wymaga leżenia w łóżku, a jego pobyt w szpitalu wiąże się z badaniami. Wzór moralny pacjenta- powinien być bierny, podporządkowany, nie podważać działań podejmowanych dla jego zdrowia itp. Może być kapryśny, niecierpliwy, nie powinien negować obowiązków szpitalu. Rola pacjenta - ma on pewne prawa, które są gwarantowane ustawowo, a władze szpitala maja obowiązek podania je do wiadomości. Prawa pacjenta są wywieszone na oddziałach. Jego status wyznaczony jest jego stanem zdrowia. Przywódcami grupy są pacjenci dłużej leżący w szpitalu. Wartościami grupy pacjentów są przede wszystkim zdrowie i związane z nim wspieranie się wzajemne. Skład grupy jest płynny, dlatego trudno jest wyodrębnić stała strukturę.
Wracają jeszcze do klasyfikacji pacjentów, jako grupy pod względem rodzajów grup społecznych. Pacjentów można zaklasyfikować, jako grupę nieformalną, ponieważ jej cele nie są określone przez prawo i przepisy, mimo tego, że pacjentów obowiązują ustalone przez państwo prawa i obowiązki oraz tworzy się spontanicznie; jako grupę otwartą - każdy może być pacjentem; jako grupę dużą, gdyż każdy z nas w pewien sposób jest pacjentem i zazwyczaj pacjenci nie znają siebie nawzajem oraz jako grupę pierwotną - pacjenci są połączeni często wspólną więzią emocjonalną i są członkami tej grupy, przeważnie mimo swojej woli.
Reasumując - na świcie istnieje wiele różnorakich grup społecznych, które połączone są siecią wspólnych cech, celów i zainteresowań, które charakteryzują pewnego rodzaju więzi społeczne, uważane przez społeczeństwo za jakąś swoistą całość. Do takich grup można niewątpliwie zaliczyć także pacjentów. Ich również łączą więzi społeczne i identyczne cele, ich także - my społeczeństwo - charakteryzujemy, jako całość. Pacjenci posiadają mnóstwo identycznych dla nich, unikatowych cech, również cech związanych z zachowaniem i wyglądem. Dlatego trzeba poświęcić szczególną uwagę na tę grupę społeczną, gdyż mówiąc o niej mówimy także o jakże ważnej dla Nas działalności państwowych organów zajmujących się naszym - zapewnie najważniejszym dla wielu - bezcennym darem, jakim jest zdrowie każdego człowieka.
Zygmunt Ziembiński „Elementy socjologii”, str. 39-40. Wyd. „Ars boni et aequi”, POZNAŃ 1994
Piotr Leszczyński, Tomasz Snarski „ Vademecum Matura 2009 - Wiedza o społeczeństwie”, str. 9. Wyd. OPERON, GDYNIA 2008
Piotr Leszczyński, Tomasz Snarski „ Vademecum Matura 2009 - Wiedza o społeczeństwie”, str. 8. Wyd. OPERON, GDYNIA 2008;
Janusz Maleska, Zbigniew Smutek, Beata Surmacz „Wiedza o społeczeństwie - zakres podstawowy”, str. 15-16. Wyd. OPERON, GDYNIA 2007