IUS PUBLICUM
Publicum ius est quod ad statum rei Romanae spectat, provatum quod ad singulorum utilitatem - Prawem publicznym jest prawo, które dotyczy państwa, a prawem prywatnym to prawo, które dotyczy interesów poszczególnych osób. Jest to znana sentencja wybitnego rzymskiego jurysty oraz pisarza Ulpiana, która posłużyła za podstawę do podziału całego systemu prawa rzymskiego na prawo publiczne (ius publicum oraz prawo prywatne (ius privatum) w oparciu
o kryterium interesu jednostkowego i ogólnego. Podział ten miał fundamentalne znaczenie nie tylko dla rozwoju prawa rzymskiego, ale również wszystkich systemów prawnych bazujących na recepcji tego prawa. Zgodnie z powyższym podziałem, przestępstwa w prawie rzymskim traktowane były w dwojaki sposób: jeśli godziły w interesy ogółu (wchodziły w zakres ius publicum) podlegały sankcji publicznoprawnej realizowanej przez władzę państwową. Tego rodzaju czyny przestępcze określano mianem zbrodni (crimen). Czyny przestępcze godzące bezpośrednio w interesy osobiste i majątkowe poszczególnych osób (wchodzące w zakres ius privatum) były traktowane jako przestępstwa prawa prywatnego - delictum. Dochodzenie odpowiedzialności za te ostatnie przestępstwa pozostawiano samym poszkodowanym.
W średniowieczu dla czynów godzących bezpośrednio w interesy ogółu
a więc państwa jako całości przyjęto używać za wzorem rzymskim nazwy przestępstw publicznych. Dotykały najżywotniejszych interesów grup rządzących oraz podstaw ustanowionego w państwie porządku prawnego
i ścigane były przez organy aparatu państwowego i zagrożone karami państwowymi inaczej publicznymi. Ściganie przestępstw publicznych opierane były z reguły na koncepcji złamania miru, pokoju publicznego. Na straży pokoju publicznego stał panujący. Przyjmował on niejako funkcję publicznego mściciela wobec tych, którzy gwałcąc pokój powszechny stawali się krzywdzicielami całej zbiorowości jaką stanowiło państwo. Mir miejscowy polegał na zapewnieniu ochrony pewnym miejscom np.: drogom publicznym, targom, dworowi królewskiemu, kościołom. Popełnienie przestępstwa w takim miejscu było złamaniem miru i ścigane było przez władzę państwową jako przestępstwo publiczne. Istniał także mir osobowy polegający na przyznaniu szczególnej ochrony przez panującego pewnym osobom np. członkom drużyny książęcej, kobietom, sierotom, duchownym. Również zamach na takie osoby uważany był za złamanie miru i ścigany przez organa królewskie a sprawca obok kary prywatnej ponosił również karę państwową. W przypadku złamania miru niedopuszczalne było zawarcie ugody z przestępcą z ominięciem władzy państwowej. Do przestępstw o charakterze publicznym zaczęto z biegiem czasu zaliczać obok przestępstw przeciw państwu i panującemu jak zamach na życie władcy, jego interesy polityczne, również czyny godzące w interesy materialne władzy państwowej oraz zdradę kraju, dezercję, czy przestępstwa przeciw religii (świętokractwo, bluźnierstwo, krzywoprzysięstwo) przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu, mieniu jak również przeciw moralności (nierząd, cudzołóstwo, kazirodztwo).
Znamieniem rozwoju organizacji państwowej było dążenie do obejmowania najpoważniejszych przestępstw uznanych za godzące w interesy ogółu własnym systemem karania polegającym na wymierzeniu przez państwo kar o charakterze publicznym. W prawie wczesnośredniowiecznym zaczęło się kształtować rozumienie kary jako odpłaty za wyrządzone zło. Można było stosować w konsekwencji wyjęcia z pod prawa karę np. śmierci, wygnania, konfiskaty majątku lub połączyć ze sobą niektóre z tych sankcji. Podstawową karą publiczną była kara śmierci wykonywana różnymi sposobami np. przez powieszenie, kamieniowanie, łamanie kołem, utopienie w bagnie, spalenie na stosie. Sposoby te służyć miały odstraszaniu innych od popełnienia przestępstwa. Karami publicznymi były kary mutylacyjne czyli kary okaleczenia, polegające na odcinaniu kończyn, uszu, nosa, języka, oślepianiu, kastracji. Wobec zbiegów lub schwytanych na gorącym uczynku stosowano wyjęcie z pod prawa tzw. proskrypcja, oznaczające możność bezkarnego zabicia sprawcy. Wygnanie z kraju w połączeniu z konfiskatą lub zniszczeniem majątku skazanego stosowano szczególnie wobec właścicieli ziemskich w razie darowania im kary śmierci. Inną postacią kary na majątku było złupienie
tj. grabież całego dobytku oraz zniszczenie domostwa skazanego. Regułą
w systemach karnych wczesnego średniowiecza była możność wykupienia się od kar publicznych (śmierć i okaleczenia). Kary pieniężne miały więc w tym wypadku charakter kar państwowych gdyż stanowiły płaconą państwu rekompensatę za przestępstwa publiczne - bez związku z interesami pokrzywdzonych. Taki charakter miała również przypadająca panującemu lub urzędnikom określona część okupu uiszczonego pokrzywdzonemu lub jego rodzinie za przestępstwo prywatne, która stanowiła pieniężną rekompensatę za naruszenie ustanowionego w państwie porządku.
Stopniowo u schyłku wieków średnich zwycięża pogląd, że pojednanie między sprawcą a pokrzywdzonym lub jego rodziną nie może uchronić przestępcy przed karą publiczną. W miejsce germańskiego systemu kar pieniężnych wkracza coraz szerzej rzymski system kar cielesnych na życiu
i ciele, który przy cięższych przestępstwach stają się obligatoryjnie bez możliwości wykupienia się, co przypieczętowało rozpowszechnienie się zasady publicznoprawnej tj. uznanie każdego przestępstwa za czyn naruszający w jakieś mierze interesy ogółu przez sam fakt zakłócenia ustalonego przez państwo porządku publicznego.