Funkcje diagnozy resocjalizacyjnej:
opisowe- opis symptomów, genezy i mechanizmów regulacyjnych niedostosowania społecznego
eksplanacyjne, wyjaśniające- uzasadnianie, usprawiedliwianie występowania zjawiska niedostosowania społecznego, dokonywane na podstawie przyjętych założeń teoretycznych
ewaluacyjne- polegające na dokonywaniu zestawień danych opisowych dotyczących niedostosowania społecznego z odpowiednimi normami określającymi prawidłową adaptację społeczną
ekspresyjno- terapeutyczne- polegające na tym, że samo ujawnienie i możliwość ekspresji problemów i lęków jednostki stanowi czynnik terapeutyczny i aktywizujący badanie diagnostyczne
utylitarno- optymalizujące- wiąże się z projektowaniem pedagogicznym, dokonywanym na podstawie uzyskanych danych, które pozwalają dobrać odpowiednie metody i techniki oddziaływań modyfikujących zaburzenia funkcjonowania jednostki i jej otoczenia
weryfikacyjne- dokonywane w bezpośredniej praktyce, a związane z doskonaleniem poznania i działania modyfikującego w toku oddziaływań wychowawczych
prognostycze- polegające na przewidywaniu kierunku i przebiegu zjawisk i procesów związanych z niedostosowaniem społecznym w sytuacji braku interwencji resocjalizacyjnej lub w sytuacji kiedy zostanie podjęta
Etapy diagnozy resocjalizacyjnej:
diagnoza konstatująca fakty- dokonuje się opisu sytuacji wychowawczej oraz stanu osobowości i walorów intelektualnych jednostki, określa się tutaj rodzaj występujących zaburzeń i dewiacji, genezę, skutki zaburzeń, w efekcie uzyskujemy możliwie pełny opis istniejącego stanu rzeczy oraz formułujemy konkluzję oceniającą
d. projektująca- polega na sformułowaniu wielu hipotez stanowiących podstawę podjęcia decyzji o kierunku i zakresie planowanych działań naprawczych, projektowanie działań interwencyjnych (profilaktycznych, wychowawczych, resocjalizacyjnych), celem tego etapu jest optymalizacja działań korekcyjnych
d. kontrolująca przebieg oddziaływań- ocena warunków procesu oddziaływań resocjalizacyjnych, celem jest poznanie czynników sytuacyjnych i osobowych mających wpływ na przebieg zaprojektowanego działania
d. efektów, sprawdzająca- weryfikująca prawidłowość uzyskanego obrazu diagnostyczego oraz prawidłowość przyjętych założeń i rozwiązań pozwalających realizować zaplanowane cele, ma charakter powtórnej oceny tych samych elementów poznawanej rzeczywistości, konkluzja oceniająca na tym etapie wynika ze stosowania dwóch kryteriów porównawczych: kryterium rozbieżności między stanem początkowym i końcowym i kryterium rozbieżności między stanem końcowym a postulowanym obrazem rzeczywistości
Modele diagnozy resocjalizacyjnej:
model psychometryczny (ilościowy)- opiera się na założeniu, że jednostki ludzkie nie różnią się jakościowo miedzy sobą liczbą i charakterem diagnozowanych cech, lecz jedynie ilościowo, czyli natężeniem, intensywnością ich przejawiania się, ocenę indywidualną uzyskuje się porównanie z wynikami standardowymi, zbieranie danych i ich opracowanie jest tu ściśle ukierunkowane a rola diagnosty jest zredukowana do wykonania rutynowych i stereotypowych czynności, co zmniejsza jego poczucie odpowiedzialności, ten model sprowadza się głównie do badania behawioralnych aspektów niedostosowania społ.
m. kliniczny (jakościowy)- jednostkę traktuje się jako dynamiczną i niepowtarzalną całość, której zachowanie się jest przejawem funkcjonowania określonej struktury, mającego genezę w indywidualnych doświadczeniach, rola diagnosty jest tu decydująca zarówno w zakresie zbierania, jak i opracowania danych, model ten sprowadza się do analizy znaczenia konkretnych symptomów, odczuć, motywów postępowania, charakterystycznych dla jednostki niedostosowanej społ.
m. nozologiczny- ma niewielkie zastosowanie, rozpoznanie polega na prostej identyfikacji objawów i zakwalifikowaniu ich do odpowiedniej jednostki nozologicznej (chorobowej), problemem w tym modelu jest brak wypracowanych norm w zakresie asocjalnych zaburzeń osobowości i zaburzeń zachowania co może prowadzić do do trudności w kwalifikowaniu objawów niedostosowania, diagnosta jest ekspertem, a kontakt diagnostyczny jest tutaj bezosobowy, gdyż przedmiotem zainteresowania jest jednostka chorobowa a nie osoba zaburzona
m. funkcjonalny- wychodzi się z założenia, iż niedostosowanie jest funkcja wadliwie działającego systemu społecznego, polega na ustalaniu przyczyn zachowania jednostki przez analizę zdarzeń środowiskowych, działania interwencyjne skupiają się na eliminacji przyczyn zaburzeń, czynności diagnosty zależą od tego, kim jest badany, diagnosta dominuje i decyduje o tym, co jest ważne w danym przypadku projektującego przebieg procesu diagnostycznego
m. psychospołeczny (interakcyjny)- zwraca się uwagę na poznanie 4 głównych płaszczyzn życia społecznego wpływających na zachowanie jednostki: płaszczyzna ideologiczna, instytucjonalna, psychologiczna, podkulturowa, a dodatkowo makrospołeczna, silnie akcentuje się kontekst społeczny zaburzeń - protodiagnozę, która jest procesem poznawczym zachodzącym w społeczeństwie, pełniącym funkcję wstępnej społecznej identyfikacji jednostek, skierowania ich do właściwych specjalistów, zadaniem diagnozy jest weryfikacja słuszności rozpoznania społecznego, charakter kontaktu między diagnostą a badanym nacechowany jest partnerstwem
Modele diagnozy wykorzystywane w pedagogice resocjalizacyjnej:
behawioralny
interakcyjny
interdyscyplinarny
Problemy diagnozy niedostosowania społecznego:
problem diagnozy różnicowej i sposobu dokonywania oceny
problem obszaru diagnozy- jej wieloaspektowość i interdyscyplinarności
problem związany z koniecznością uwzględniania kontekstu rozwojowo- społecznego
problem związany z koniecznością uwzględniania wielu źródeł informacji
problem nastawienia osoby badanej do sytuacji diagnostycznej
problem nastawienia (społecznego i teoretycznego) diagnosty do rozpoznawanych obszarów zaburzeń- dystans „trzeci” idealny obserwator
problem niejednoznaczności i stygmatyzującego charakteru dokonanego rozpoznania
problem charakteru diagnozy- całościowość, holizm, nieokreśloność, nieskończoność
problem metodologicznego podejścia diagnosty do poznawanych zjawisk- diagnosta badacz vs diagnosta ekspert
problem związany z utylitarnym celem i wykorzystaniem diagnozy resocjalizacyjnej- rozbieżność procesu diagnozowania i działania resocjalizacyjnego
problem związany z ciągłością diagnozy- diagnoza „zamknięta” vs „otwarta”
problem związany z ciągłością teoretyczno- metodyczną procesu resocjalizacyjnego
problem diagnozy pozytywnej i negatywnej- ocena słabych i mocnych stron diagnosty
problem związany z eksperymentowaniem w procesie resocjalizacyjnym
Zasady diagnozy niedostosowania społecznego:
zasada pomocy w odbudowywaniu mechanizmów autotelicznej kontroli wewnętrznej
zasada łącznego stosowania mechanizmów wygaszania niepożądanych zachowań nawykowych i mechanizmów kształtowania nowych, prawidłowych zachowań
zasada stosowania wzmocnień pozytywnych i negatywnych
zasada stosowania wzmocnień pozytywnych jako podstawowych, negatywnych zaś jako pomocniczych
zasada łącznego stosowania działań semiotropowych, etiotropowych i ergotropowych
zasada świadomego tworzenia projektu oddziaływań
zasada niezbywalnej dwukierunkowości działań resocjalizacyjnych- eliminujących i kreatywnych
zasada pierwszeństwa działań kreatywnych (diagnoza pozytywna) nad korektywnymi (diagnoza negatywna)
Kierunki i aspekty diagnozy resocjalizacyjnej:
diagnoza praktyczna (przypadku, epidemiologiczna) vs diagnoza teoretyczna (poznawcza)
diagnoza psychometryczna vs diagnoza kliniczna
diagnoza jednostki vs diagnoza środowiska życia
diagnoza monodyscyplinarna vs diagnoza interdyscyplinarna
Techniki nawiązywania kontaktu:
kontrola roli pierwszego wrażenia czyli tzw. hallo efektu
prawidłowy dystans psychologiczny
rola pierwszych pytań
eliminacja czynników utrudniających nawiązanie kontaktu
Techniki podtrzymywania kontaktu:
sygnalizowanie akceptacji, zrozumienia i zainteresowania
prośba o rozwinięcie tematu
wyrażanie akceptacji i odzwierciedlanie uczuć
umiejętne zachowanie milczenia
Czynniki zakłócające przebieg kontaktu diagnostycznego:
relacja diagnosta- osoba badana
postępowanie i sposób reagowania diagnosty
cechy osoby badanej
Sygnały oporu:
przedłużające się milczenie
zmiana tematu rozmowy
intelektualizacja
racjonalizacja
bezosobowa forma przedstawiania doświadczeń
zmniejszenie głębokości i konkretności wypowiedzi
zmiana sposobu mówienia
objawy somatyczne
pustka w głowie
zapominanie pytania
czynny bezpośredni atak
pośredni atak
świadome kłamstwa
otwarta odmowa
Techniki radzenia sobie z oporem:
milczenie
zmiana lub przeformułowanie pytania
podawanie komunikatów o spostrzeganiu trudności osoby badanej
parafraza
udzielania dodatkowych informacji
prośba o konkretyzację wypowiedzi
zmiana poziomu ogólności i otwartości pytania
rozmowa na temat „tu i teraz”
stosowanie pytań sugerujących
interpretacja reakcji badanego
zaznaczanie roli i funkcji badania
wyrażenie własnych emocji związanych z przejawianiem oporu
Czynniki wyznaczające profesjonalizm diagnosty:
kompetencje diagnosty wg W. Sztander:
podążanie za klientem
empatyczne reagowanie
niezaborcza życzliwość
otwartość
konkretność
koncentracja na „tu i teraz”
2. Zdolności i umiejętności diagnosty wg C. Rogersa:
reakcja badawcza
interpretacja
konfrontacja
reakcja rozumiejąca czyli parafraza
reakcja oceniająca
reakcja wspierająca lub podtrzymująca
reakcja podsumowująca
Mechanizmy zaburzające proces diagnostyczny:
wadliwe nastawienia diagnosty wobec podmiotu i procesu poznania:
błąd postawy
b. maski
b. sztywnego profesjonalizmu
b. sędziego
b. perspektywy widzenia problemów
b. uproszczenia problemów
b. redukcji źródeł wiedzy
b. redukcji charakteru źródeł wiedzy
b. braku stosowania interpolacji
2. wadliwe postawy wobec diagnozowanego podmiotu:
postawa znudzenia
p. zimnego naukowca
p. sztywnego dydaktyka
p. obojętnego usługowca
p. „psychoterapeuty”
p. indywidualnego społecznika
p. społecznika kolektywnego
p. artysty
p. moralisty
Rodzaje błędów w procesie poznawania drugiego człowieka:
błędy związane z postępowaniem diagnosty:
błąd postawy
b. maski
b. sędziego
b. skupiania się na negatywnych aspektach funkcjonowania
b. skupiania się na skutkach bez powiązania z przyczynami i kontekstem sytuacyjnym
b. b. redukcji źródeł wiedzy
b. redukcji charakteru źródeł informacji
b. błąd braku stosowania interpolacji w analizie informacji z różnych źródeł
2. błędy związane z przebiegiem procesów poznawczych:
przecenianie informacji pozytywnych potwierdzających przyjęte hipotezy wstępne
skupianie się na informacjach negatywnych
efekt pierwszeństwa- przecenianie wartości pierwszych informacji
tendencja do zbyt szybkiego zawężania pola hipotez
przecenianie prawdopodobieństwa przyjętych hipotez
niedocenianie prawdopodobieństwa odrzuconych hipotez
tendencja do oceny rezultatu poznania
uzależnianie pewności rozpoznania od wartości źródeł informacji