KRYTERIA PODZIAŁU WYDATKÓW PUBLICZNYCH :
W teorii i w praktyce występuje wiele klasyfikacji wydatków publicznych. Na wyróżnienie zasługuja następujące kryteria podziału:
wpływ na stan majątku publicznego
związek z ostatecznym wykorzystaniem produktu krajowego brutto
wpływ na bilans płatniczy
powtarzalność w czasie
charakter związku z zadaniami państwa
przeznaczenie
Podział na wpływ, jaki wydatki wpływają na stan majątku publicznego jest chyba najstarszy i najbardziej rozpowszechniony. Sprowadza się do wyodrębnienia wydatków, których efektem jest przysporzenie majątku publicznego: wydatki te nazywa się wydatkami majątkowymi bądź kapitałowymi, a wszystkie pozostałe wydatkami bieżącymi. Przysporzenie majątku publicznego może następować bądź w formie wznoszenia obiektów majątku trwałego bądź w formie nabywania aktywów finansowych: stąd dalszy podział wydatków majątkowych na wydatki inwestycyjne i pozostałe. Wydatki majatkowe stanowią zazwyczaj niewielką cześć wydatków publicznych, raczej nie przekraczają 10%. W polsce w latach 2004-2006 poniżej 4%
Z punktu widzenia związku z ostatecznym wykorzystaniem PKB wydatki publiczne dzieli się na :
- nabywcze (realne, rzeczywiste, finalne)
- transferowe
Wydatki nabywcze to wydatki przeznaczone na zakup towarów i usług ( zarówno na cele bieżące, jak i te związane z przysporzeniem majątku), natomiast wydatki transferowe to wydatki polegają na przekazaniu siły nabywczej innemu podmiotowi. Pewien problem stwarza zakwalifikowanie wydatków na wynagrodzenia pracowników sektora finansów publicznych: często uważa się je za wydatki nabywcze gdyż stanowią zapłatę za usługe pracy. Nie jest to jednak słuszne. Wydatki na wynagrodzenia sektora publicznego stanowią przesunięcie siły nabywczej z sektora finansów publicznych do sektora godp. Domowych a decyzję o ich wykorzystaniu podejmują podmioty tego ostatniego sektora. Mogą je przeznaczyć zarówno na konsumpcję jak i na inwestycje i oszczędności. Dlatego też SA to wydatki transferowe.
Według przyjętej powszechnie klasyfikacji wydatki nabywcze obejmują najczęściej środki na: obronę narodową, bezpieczeństwo publiczne, oświatę i ochronę zdrowia. Warto jednak zauważyć, że wydatki na szeroko pojętą oświatę nie są wydatkami konsumpcyjnymi, lecz powinny być traktowane jako inwestycje w człowieka, które omówię późńiej. Głównymi składnikami wydatków transferowych są natomiast: transfery socjalne, subsydia oraz odsetki od długu publicznego.
Zgodnie z kryterium wpływu na bilans płatniczy należy wyróżnić wydatki :
- krajowe
- zagraniczne
Na bilans płatniczy tzn. rachunek obrotów bieżacych mają wpływ wydatki zagraniczne. Obejmują one zarówno płatności nabywcze ( import towarów i usług) jak i transferowe ( odsetki od długu zagranicznego, wpłaty do budżetu UE, składki dla org. Międzynarodowych, misje wojskowe itp.)
Kryterium powtarzalności w czasie prowadzi do podziału wydatków publicznych na :
- zwyczajne(stałe, powtarzalne)
- nadzwyczajne ( zmienne)
Przyjmuje się, że stałymi są te wydatki, które nakładają na państwo ustawowe zobowiązania wobec obywateli oraz wydatki związane z obsługą długu publicznego.
Typowymi wydatkami nadzwyczajnymi są wydatki finansujące wybory sejmu, senatu, wybory prezydenckie czy spis powszechny.
Ze względu na charakter związku z zadaniami państwa wydatki dzielimy na :
- podstawowe- bieżąco finansujące zadania władz państwowych
- koszty długu publicznego (płatności odsetkowe łącznie z dyskontem i prowizjami)
Ostatnim kryterium podziału wydatków publicznych jest ich przeznaczenie, wyróżnia się :
- związane z podstawowymi funkcjami państwa- obejmują wydatki na utrzymanie władz państwowych, administracji rządowej, samorządowej wymiaru sprawiedliwości, policji i innych służb zapewniających bezpieczeństwo wewnętrzne.
- wydatki socjalne - obejmują z jednej strony wypłaty świadczeń z tytułu ubezpieczeń społecznych, a z drugiej świadczeń o charakterze pomocowym ( zasiłki rodzinne, wychowawcze itp.)
- wydatki prorozwojowe - to wydatki, mające stwarzać warunki rozwoju gospodarczego kraju. Zalicza się tu w szczególności wydatki na edukacją na wszystkich poziomach ( inwestycja w kapitał ludzki) badania naukowe, infrastrukturę przede wszystkim komunikacyjną i komunalną, restrukturyzację gospodarki, promocję eksportu, poradnictwo itp.
- wydatki na obsługę długu publicznego - to przede wszystkim płatności odsetkowe związane z tym długiem. Nie zalicza się do nich natomiast spłat rat kapitałowych zaciągniętych pozyczek, ponieważ spłaty te SA traktowane nie jako wydatki lecz jako rozchody publiczne.
Bibliografia : Finanse Publiczne - Andrzej Wernik