Prawo wyborcze w RPA
Współczesna RPA jest zaliczana do krajów demokracji przedstawicielskiej. Jednak przez większość jej historii, znaczna cześć jej mieszkańców była pozbawiona praw politycznych (w tym wyborczych). Dotyczyło to głównie ludności niebiałej, choć i tu były wyjątki, np. w republikach burskich prawo wyborcze przysługiwało jedynie „obywatelom” tzn. Burom, (a procedury naturalizacyjne były długotrwałe) inni biali (tzw. uitlanderzy - obcokrajowcy) byli ich pozbawieni. Od 1910 roku (powstanie Unii Południowej Afryki) część praw wyborczych posiadali Koloredzi („osoby krwi mieszanej” najczęściej pochodzący ze związków między ludnością białą i czarną) i zamieszkujący dawne kolonie brytyjskie (Kolonia Przylądkowa i Natal) Afrykanie. Prawa wyborcze zostały odebrane obu tym grupom: w 1936 Afrykanom, natomiast w latach 1951-1956 Koloredom, którzy uzyskali je ponownie (wraz z Azjatami) w 1983. Po przeobrażeniach demokratycznych w kwietniu 1994 przeprowadzono wybory, w których uczestniczyli po raz pierwszy wszyscy obywatele kraju.
Podstawowe zasady wyborów zapisane są w preambule konstytucji i prawach fundamentalnych . Zgodnie z nimi każdy obywatel ma prawo do uczestnictwa w wolnych, uczciwych i regularnych wyborach. I rozdział konstytucji przyznaje obywatelom powszechne prawo głosowania. Wybory parlamentarne są przeprowadzane według zasady proporcjonalności. Zasada bezpośredniości nie dotyczy wyborów do Rady Narodowej Prowincji. Szczegółowe regulacje dotyczące prawa wyborczego zawiera ordynacja wyborcza z 1998, poza tym źródłem w tej materii jest też ustawa Komisji Wyborczej (z 1996) i ustawa o finansowaniu partii politycznych z budżetu (z 1997).
Wybory w RPA odbywają się pod kontrolą Komisji Wyborczej, która musi liczyć co najmniej trzech członków. Do jej kompetencji należy również przygotowanie przepisów prawa wyborczego oraz ich ogłoszenie. Dodatkowo każda z partii biorących udział w wyborach może zgłosić swoich przedstawicieli (w charakterze obserwatorów) do terenowych komisji wyborczych. W RPA nie ma przymusu wyborczego, natomiast każdy wyborca przed głosowaniem musi się zarejestrować na podstawie dokumentu tożsamości (kilka milionów obywateli go nie posiada ).
Czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach do Zgromadzenia Narodowego i Narodowej Rady Prowincji mają obywatele którzy ukończyli 18 lat. Pozbawione praw do głosowania są osoby nie w pełni władz umysłowych (co stwierdza sąd), oraz osoby aresztowane z powodu uzależnienia od narkotyków i odbywający karę więzienia za szczególnie ciężkie przestępstwa. Wyjątkowo, w wyborach w 1994 prawo głosu mieli również obcokrajowcy posiadający prawo stałego pobytu w RPA i obywatele RPA mieszkający za granicą. Później zrezygnowano z tych rozwiązań.
Każdy z obywateli posiadających czynne prawo wyborcze ma również bierne prawo wyborcze, poza wyjątkami. I tak, biernego prawa wyborczego pozbawieni są:
każdy, kto jest mianowany lub jest w służbie państwowej i otrzymuje za to wynagrodzenie ( wyjątek: prezydent, wiceprezydent, ministrowie i wiceministrowie oraz ci funkcjonariusze państwowi których funkcje są zgodne z funkcjami członków zgromadzenia)
stali delegaci Narodowej Rady Prowincji, członkowie prowincjonalnej legislatywy lub rady municypalnej
osoby skazane prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwa na okres powyżej 12 miesięcy, po pięciu latach po odbyciu wyroku odzyskują bierne prawo wyborcze
niezrehabilitowani niewypłacalni dłużnicy
osoby ubezwłasnowolnione
osoby które utraciły mandat w Zgromadzeniu Narodowym
Deputowani tracą mandat w Zgromadzeniu Narodowym gdy utracą prawo wybieralności lub gdy są nieobecni w izbie bez usprawiedliwienia.
Na 400 mandatów do Zgromadzenia Narodowego, 200 wybieranych jest z narodowych list partyjnych, natomiast pozostałe z list partyjnych przypisanych prowincjom. Liczba mandatów przypadającą poszczególnym prowincjom zmienia się w zależności od liczby ich mieszkańców.
Wielkość prowincjonalnych parlamentów waha się od 30 do 80 członków (przypada jeden mandat na sto tysięcy uprawnionych do głosowania).
Do zarejestrowania partii politycznej potrzebne są: nazwa partii, symbol, skrót, statut, które to należy złożyć w Komisji Wyborczej. Partie które nie są reprezentowane w parlamencie krajowym, legislaturze prowincji lub rządzie lokalnym muszą ponadto zdobyć poparcie 50 wyborców i wnieść opłatę w wysokości 500 randów ( 1 rand = ok. 0,41 zł). Jedynie partie posiadające osobowość prawną, zgłoszone według zasad ordynacji wyborczej mogą rejestrować listy kandydatów. Przy rejestracji wymagane jest wpłacenie kaucji (do Zgromadzenia Narodowego - 90 tys. Randów, do legislatur prowincji - 10 tys.), która zwracana jest później tym partiom które uzyskały co najmniej jeden mandat.
Termin wyborów ogłasza prezydent. Każdy wyborca dysponuje 2 głosami: jeden oddaje na kandydata na członka do Zgromadzenia Narodowego, drugi na kandydata do legislatury prowincji w której mieszka. W obydwu typach przeprowadza się liczenie głosów według metody Droopa, korzystając z procedury największej reszty. Podziału 200 mandatów partyjnych list krajowych dokonuje się według narodowych okręgów wyborczych, natomiast pozostałe 200 mandatów obsadzanych jest w 9 okręgach wyborczych, które stanowią poszczególne prowincje. W RPA nie obowiązują progi wyborcze.
W przypadku wygaśnięcia mandatu w Zgromadzeniu Narodowym nie przeprowadza się wyborów uzupełniających, do Zgromadzenia wchodzi kolejna osoba z listy tej samej partii (lub wyznaczona z listy). Jeżeli partia zostanie rozwiązana, jej mandaty są obsadzane przez przedstawicieli pozostałych partii (proporcjonalnie do liczby głosów uzyskanych w wyborach).