Le Bon „Psychologia tłumu”
Cechy tłumu:
Zanikanie świadomościowego „ja” u poszczególnych osób i poddanie uczuć i myśli jednemu kierunkowi (PSYCHOLOGICZNE PRAWO JEDNOŚCI UMYSŁOWEJ TŁUMÓW)
Bez względu na to, jakie jednostki tworzą tłum i czy rodzaj ich zajęcia oraz sposób życia, ich charaktery i poziom umysłowy będą jednakowy czy rozmaite, już dzięki temu, że jednostki te potrafiły wytworzyć tłum, posiadają one coś w rodzaju duszy zbiorowej- dzięki niej myślą, czują, działają inaczej niż czuła, myślała, działała każda jednostka z osobna
Przewaga czynników nieświadomych- w duszy zbiorowej zacierają się umysłowe właściwości jednostek oraz ich indywidualności. Różnorodność stapia się w jednorodność, jednorodność decydującą rolę odgrywają cechy nieświadome.
Poczucie niezwyciężonej potęgi, dzięki czemu każdy w tłumie pozwala sobie na upust tych namiętności, które sam tłumi.
Kierowanie myślami i uczuciami przez sugestię i zaraźliwość
Dążność do jak najszybszego urzeczywistniania sugerowanych idei.
Jednostka nabywa spontaniczności, gwałtowności, okrucieństwa.
Impulsywność, zmienność i drażliwość tłumu („każdy jego czyn jest bardziej kierowany przez rdzeń pacierzowy niż przez mózg”)
*zmienność- ciągła zmienność podniet, które działają na tłum i którym on ulega, sprawia, że tłum ciągle się zmienia.
Podatność na sugestie i łatwowierność tłumu
*tłum na ogół zajmuje pozycję wyczekującej uwagi, co w dużym stopniu ułatwia sugestię
*dzięki zaraźliwości przekształcenie faktów odbywa się u wszystkich osobnikó tak samo
Zanika zdolność poprawnego spostrzegania (zbiorowe halucynacje)
źródłem sugestii jest złudzenie pojedynczego osobnika
Przesada i prostota w uczuciach tłumu- jednostki upodabniają się do ludzi pierwotnych.
*Ich umysł pojmuje tylko całościowo.
*Uczucie zdobywa uznanie innych, co potęguje jego siłę (np. ludzie uznają gniew, więc gniew zdobywa większą siłę). Potęga głównie złych uczuć.
*dla tłumu niedostępne są niepewności i wątpliwości
*Gwałtowność spotęgowana, głównie w tłumie heterogenicznym, przez brak odpowiedzialności.
Nietolerancja, autorytaryzm i konserwatyzm tłumu
*tłum nie toleruje sprzeciwu, innego zdania
*w tłumie nie przeważają tendencje rewolucyjne. Jego buntownicze wybuchy i dążność do niszczenia są bardzo krótkotrwałe.
*Tłumem despotycznie władają bodźce nieświadome, silnie ulega on wpływom odwiecznej dziedziczności, co wywołuje w jego duszy tendencje do konserwatyzmu.
Moralność tłumu- bezinteresowność, ofiarność, prawość
* tłum nędzarzy zdobywających w czasie rewolucji 1848 pałac Tuileries nie zagarnął ani jednego z klejnotów
Przykłady ilustrujące zachowanie się tłumu
- w 1870r. podanie do publicznej wiadomości telegramu zawierającego przypuszczalną obelgę wyrządzoną przedstawicielowi francuskiemu wywołało wściekły wybuch, którego następstwem była straszna wojna
- wiadomość o nieznacznej klęsce pod Lang-son spowodowała wybuch, który zmusił ministra do podania się do dymisji
-wyprawy krzyżowe do Ziemi Świętej, aby uwolnić grób Zbawiciela z rąk niewiernych
-1793- obrona ziemi ojczystej (rewolucja)
-okręt La Belle- Paule szukał łodzi Le Berceau- zobaczyli domniemana tratwę, a to były gałęzie, które porwały fale (zbiorowa halucynacja)
-wydobycie z Sekwany zwłok 2 dziewczynek- wielu ludzi twierdziło zgodnie, że je rozpoznaje, okazało się, że było to tylko złudzenie
- tłum, który bezwiednie szedł za Napoleonem (doskonale poznał dusze tłumu francuskiego)
Stosunek osobisty Autora do tłumu
Autor uważa, że specyfiką tłumu jest brak jakiejkolwiek organizacji formalnej i funkcjonowania norm moralnych, a tym samym, i racjonalnej kontroli społecznej. Kreują go silne bodźce emocjonalne, jakimi najczęściej są: poczucie krzywdy, gniew, chęć zemsty czy poszukiwanie zdobyczy. Brak organizacji i osłabienie norm moralnych sprzyja wyzwalaniu się popędów prowadzących do anormalnych zachowań. Le Bon wyraża raczej negatywny stosunek do tłumu. Twierdzi, że bez problemu można nim pokierować. Głosi szereg negatywnych haseł „Tłum to nagromadzenie miernoty, nigdy zaś inteligencji”, „Charakterystycznym rysem obecnego wieku jest górowanie nieświadomej działalności tłumu nad świadomą działalnością jednostek”. Zdania Le Bona są oskarżeniem o spychanie na margines elity intelektualnej. Możliwe, że autor ma pretensje do społeczeństwa, że nie podąża w kierunku wskazanym przez „świadome jednostki”.
„W miejsce dotychczasowego ustroju tłum usiłuje zaprowadzić pierwotny komunizm, który jedynie u zarania cywilizacji był normalna formą wewnętrznego współżycia wszystkich grup ludzkich.”
Kwintesencja dogmatu społecznego - istnieją „grupy ludzkie”, a więc ludzie z natury nie są sobie równi, społeczeństwo musi być podzielone; jest „wewnętrzne współżycie” (czytaj rządzenie jednych przez drugich) i wszystko razem układa się w „dotychczasowy ustrój” - jedynie słuszny. To, że tłum dąży do zmiany tego stanu rzeczy jest „nienormalne”
Tłum a propaganda w systemach totalitarnych
Generalnie Le Bon nie mówi nic o totalitaryzmie, bo kiedy pisał tę książkę on nawet jeszcze nie istniał. Ale myślę, że w tej tezie chodzi o coś takiego, co pisze niżej
„Przesada, bezwarunkowe twierdzenie, powtarzanie tego samego po kilka razy, nie zagłębianie się w logiczne dowody - oto sposoby zdobycia i opanowania duszy tłumu, znane ludziom występującym na zgromadzeniach ludowych.”
„Wobec siły tłum staje się potulny, a na uczucie dobroci jest zupełnie niewrażliwy, gdyż dobroć uważa za objaw słabości.”
„Tłum jest zawsze gotów powstać przeciw słabej władzy, a niewolniczo gnie swe kolana przed władzą silną”.
Na tłum łatwo oddziałują obrazy, słowa i hasła. Słowa o jak najbardziej nieokreślonym znaczeniu oddziałują z większą siłą niż te, których znaczenie znamy, Masy są zawsze posłuszne człowiekowi obdarzonemu silna wolą i umiejącemu narzucać swe przekonania. Jednostki tworzące tłum zatracają poczucie własnej woli i bezwiednie ulegają temu, kto potrafi narzucać ją innym.
Przywódca służy ludowi za przewodnika. Autorytet przywódców bywa absolutny, dzięki czemu idee przez nich głoszone utwierdzają swą potęgę. Łatwo stwierdzić,
że bez wielkiego wysiłku potrafią nakazać posłuszeństwo najbardziej niesfornym masom robotniczym, chociaż nie mają żadnych danych na poparcie swej władzy.
Oni wyznaczają czas pracy, stopę zarobkową itp.
Metody działania przywódców:
-twierdzenie (wolne od rozumowania, pozbawione dowodów, nie liczące się z rzeczywistością, zwięzła myśl)
-powtarzanie- metodą ciągłego powtarzania dany pogląd wrasta głęboko w te sfery nieświadomości, w których powstają motywy naszego postępowania. (Napoleon mawiał, że jest tylko jedna dobra figura retoryczna: powtarzania )
- zaraźliwość i z tego rodzi się…
-…opinia publiczna
Le Bon uważa, że zaraźliwość jest czymś tak potężnym, że nie tylko narzuca pewne poglądy, ale i uczucia. Poglądy i przekonania tłumu tworzą się metodą powtarzania, a nie rozumowania. Pogląd, który opanował warstwy ludowe, dzięki tej samej zaraźliwości zaczyna przenikać i do wyższych warstw społeczeństwa. Dowodem na to są poglądy socjalistyczne, które od mas zaczynają przechodzić do tych, „co w razie ruchawek pierwsi padną ich ofiarą”. (po ludzku mówiąc- inteligencji)
Na powodzenie propagandy wpływa także prestiż (zafascynowanie ideą)- nabyty(ma źródło w nazwisku, majątku, sławie, np. wojskowy w mundurze; może tez dotyczyć poglądów- gdy nieustannie mówi się o nich pochlebnie) i osobisty (mają go nieliczne jednostki, które wywierają „magnetyczny czar na otoczenie”. Jednostki te narzucają pewne idee, poglądy i uczucia. (Le Bon, podaje tu np. Napoleona, Buddę, Jezusa, Joannę d'Arc, a ja myślę, że przy tej tezie można dodać Hitlera, Stalina, Mussoliniego itp.)
”Tłum umie myśleć wyłącznie obrazami i jest bardzo wrażliwy na obrazowe przedstawienie danego faktu lub rzeczy”
”Na wyobraźni mas zasadza się potęga zdobywców i siła państw”.
”Aby wpłynąć na wyobraźnię mas należy przedstawić żywy i jasny obraz, bez jakichkolwiek dodatkowych interpretacji, ale zawierający nadzwyczajne fakty, np. wielki cud, straszliwa zbrodnię.
Stąd taka ilość propagandowych obrazów w państwach totalitarnych (ale to tylko moja interpretacja)
Współczesne przykłady zjawiska tłumu
- zamieszki w Anglii
- zachowania kibiców
- młodzież na koncertach
- wiece wyborcze
- parady równości
- tłum gapiów podczas jakiegoś wypadku
- tłum wyborczy
- zgromadzenie parlamentarne
Dodatek (co może być istotne, choć nie ma tego w tezach):
Podział tłumów
HETEROGENICZNE (głównie o nich pisze Le Bon)
Bezimienne- np. tłum uliczny, gromada gapiów)
b) Nieanonimowe- parlament, ława przysięgłych
B. HOMOGENICZNE
a) Sekty
b) Kasty
c) Warstwy
Cechy charakterystyczne uczuć religijnych tłumu:
- uwielbienie dla najwyższej istoty
- obawa przed potęga jej przyznawaną
- bezwzględne posłuszeństwo jej nakazom
- niemożność dyskutowania dogmatów
- pragnienie upowszechnienia dogmatów
- uważanie za wroga każdego, kto tych prawd nie uznaje
Na wierzenia tłumu mają wpływ pośredni:
- rasa
-tradycja
- czas
- instytucje społeczne i polityczne
- oświata i wychowanie
a bezpośredni:
- obrazy, słowa i hasła
- złudzenia
- doświadczenie