1. Szerokie i wąskie rozumienie metodologii.

• wąskie - sposoby gromadzenia wiedzy i dochodzenia do twierdzeń

• szerokie - pytania dotyczące założeń teoretycznych

2. Struktura orientacji metodologicznej.

Orientacja metodologiczna - perspektywa poznawcza określająca konceptualizację i organizację badań empirycznych. W ramach orientacji metodologicznej można wyróżnić 4 podstawowe typy założeń:

• Ontologiczne - zbiór wyobrażeń dotyczących badanej rzeczywistości.

• Epistemologiczne - zbiór wyobrażeń o sposobach zdobywania wiedzy.

• Aksjologiczne - zbiór wyobrażeń o wartościach, którym służy poznanie.

• Metodologiczne - określające sposoby dochodzenia do uprawomocnionych twierdzeń i teorii.

3. Główne źródła poznania i związane z nimi stanowiska filozoficzne.

• Rozum - odwołuje się do niego racjonalizm, narzędziem poznania jest tu intelektualna intuicja, która ma umożliwiać jasny i pewny wgląd w prawa ogólne i w prawdy ogólne. Dla racjonalizacji rozum rozpoznaje prawdy, które nie dotyczą bezpośrednich faktów, lecz najistotniejszych i najbardziej ogólnych właściwości bytu.

3 reguły Kartezjusza:

• Rozkładać złożone problemy na proste.

• Proste nierozkładalne problemy mają rozwiązania oczywiste i nieodwołalne.

• Rozwiązania problemów prostych przenoszone są na złożone całości za pośrednictwem oczywistych wniosków.

• Doświadczenie - jako źródło poznania - empiryzm, doświadczenie zewnętrzne, introspekcje, mistyczne, tu głównie doświadczenia poprzez obserwację otaczającej rzeczywistości. Empiryzm - uważa się, że doświadczenie pełni główną rolę w zdobywaniu wiedzy. Źródło pewności poznania tkwi w zdaniach rzetelnie opisujących wyniki doświadczenia oraz w regułach indukcji - dokonuje się ostatecznych uogólnień, tzn. przechodzenia od zdań obserwacyjnych do ogólnych.

Wspólne cechy (5) charakteryzujące różne stanowiska empiryzmu (za T. Bentonem i Craibem):

• Indywidualny ludzki umysł rodzi się jako czysta biała karta - tabula rasa. Wiedzę nabywamy poprzez zewnętrzne doświadczenie świata i interakcje w tym świecie. Jest to podstawą tzw. empiryzmu genetycznego. Kontekst odkrycia - uwarunkowania powstawania problemów badanych. Kontekst uzasadniania - odnosi się do sposobów uzasadniania odpowiedzi na postawione pytania.

• Każde prawdziwe twierdzenie może być potwierdzone przez doświadczenie. Nie są twierdzeniami naukowymi wypowiedzi o obiektach, które nie są choćby w pośredni sposób dostępne obserwacji.

• Praca naukowa to twierdzenia na temat ogólnych, powtarzalnych wzorców doświadczenia. Celem dociekań naukowych jest poszukiwanie najbardziej ogólnych prawidłowości.

• Wyjaśnić zjawisko naukowo to wykazać, że jest ono przypadkiem prawa ogólnego, tzn. wskazuje się regułę, zgodnie z którą zjawisko pojawia się, zmienia albo znika.

• Znajomość prawa ogólnego pozwala przewidywać przyszłe występowanie zjawisk określonego typu.

Te 3 ostatnie cechy odnoszą się do 3 tradycyjnych funkcji nauki:

• opis

• wyjaśnienie

• przewidywanie

4. Przebieg procesu poznawania w koncepcji Kanta. Konsekwencje jego ustaleń dla poznawania naukowego.

E. Kant próbował połączyć racjonalizm i empiryzm, gdyż uważał, że poznanie ludzkie powinno opierać się na 2 pniach: rozum i oświadczenie. Aby poznać daną rzecz należy wejść z nią w kontakt, zrozumieć, a to można zrobić jedynie za pośrednictwem rozumu.

Zadał pytanie transcendentalne (odnosi się do odpowiedzi na pytanie: W jaki sposób przedstawienia przekraczają granice podmiotu): Jak jest możliwe przejście od przedstawienia do rzeczy? (Jak jest możliwe przejście od podmiotu do przedmiotu?).

Wynikiem kontaktu zmysłów z przedmiotem są powstające w umyśle wrażenia, łączące się w wyobrażenia o danym przedmiocie. W tych wyobrażeniach poza wrażeniami tkwią także formy zmysłowości i rozsądku.

Dwie formy zmysłowości:

• miejsce

• czas

Formy rozsądku:

• kategorie czystego intelektu (pojęcie przyczyny, jedności, swoistości, itp.)

Każdy człowiek wyposażony jest w te formy porządkujące doświadczenie. Nasze poznanie możliwe jest dzięki danym zmysłowym i apriorycznym (apriori - przyjęty z góry) kategoriom (formy zmysłowości i rozsądku).

Pojęcie przestrzeni mamy wrodzone.

Forma ma w tym sensie charakter subiektywny, że jest umiejscowiona w podmiocie, ale jednocześnie stosuje się do wszystkich zjawisk.

Konsekwencje koncepcji Kanta:

• Podstawą dla budowania praw naukowych są dane zmysłowe, ale interpretowane za pomocą wrodzonego człowiekowi systemu kategorii form. Przypadkowe obserwacje nie prowadzone wg uprzednio obmyślanego planu nie powiążą się ze sobą w żadnym koniecznym prawie.

• Poznawany przedmiot nie jest niezależny od poznającego podmiotu. Podmiot jest warunkiem przedmiotu, a formy są warunkiem doświadczenia.

5. Główne cechy empiryzmu.

Empiryzmowi towarzyszą 2 nierozerwalne problemy:

• Niejasność przejścia między zdaniami obserwacyjnymi, a ogólnymi.

• Relacja pomiędzy poznającym podmiotem, a przedmiotem.

W klasycznym empiryzmie przyjmuje się, że podmiot determinuje sposób poznawania go przez podmiot, tzn. poznający podmiot odzwierciedla go w zdaniach obserwacyjnych takim, jakim jest.

Klasyczny empiryzm.

Przedmioty (świat) zdania obserwacyjne indukcja zdania ogólne

Rzeczy (przedmioty) wrażenia formy zmysłowości i rozsądku wyobrażenia

podmiot

6. Czego dotyczy pozytywizm, co w ujęciu ogólnym głosi to stanowisko?

Empiryzm łączy się z pozytywizmem. Pozytywizm jest stanowiskiem filozoficznym dotyczącym wiedzy ludzkiej, nie przesądza ono jednoznacznie odpowiedzi na pytanie o sposób zdobywania wiedzy, ale głosi „jakiego rodzaju treści zawarte w naszych wypowiedziach o świecie zasługują na miano wiedzy oraz podaje normy pozwalające odróżniać to, co stanowi przedmiot możliwego pytania od tego, o co pytać rozsądnie niepodobna”. co można uznać za wiedzę naukową.

Filozofia pozytywistyczna przeniknęła na grunt nauk społecznych NATURALIZM świat społeczny jest zasadniczo taki sam jak świat przyrodniczy. Można go badać taką samą metodą. Zgodnie z regułami pozytywizmu, przedmiotem nauk społecznych nie powinny być intencje ludzi, ich zamiary, przeżycia ale wyłącznie ich zachowania. Reguły pozytywizmu zostały przeniesione na grunt psychologii behawioralnej.

7. Stadia rozwoju ludzkości wg A. Comte.

Twórcą terminu filozofia pozytywna był A. Comte. Uważał, że ludzkość w swoim rozwoju przeszła przez 3 stadia:

• Teologiczne - wyjaśnień tego, co się dzieje na ziemi szukano w siłach pozaziemskich (księgi objawione, mity).

• Metafizyczne - stawiano pytania o naturę rzeczy, wyjaśniano świat za pomocą abstrakcyjnych pojęć - istota, siła, itp.

• Pozytywne - pojawiają się pytania o powstawanie i przebieg zjawisk. Zbierane są fakty. Rozum podporządkowuje się jedynie faktom. Zadanie nauki polega na gromadzeniu faktów, poszukiwaniu związków, prawidłowości i regularności. Od nauki oczekuje się, że ma dostarczać wiedzy pozytywnej. Ma umożliwiać przewidywanie przyszłych faktów.

8. Główne zasady doktryny pozytywistycznej wg L. Kołakowskiego.

1. Reguła fenomenalizmu (fenomen - zjawisko) - głosi, że nie ma realnej różnicy pomiędzy istotą, a zjawiskiem. Istoty poszukiwały koncepcje metafizyczne.

W tych koncepcjach metafizycznych głoszono, że zjawiska, które są dostępne obserwacji, są przejawem ukrytej rzeczywistości.

Pozytywizm głosi, że badacz powinien rejestrować tylko to, co przejawia się w doświadczeniu (widzimy, słyszymy, itp.).

2. Reguła nominalizmu - głosi, że wiedza formowana w terminach ogólnych nie ma innych realnych odpowiedników poza jednostkowymi konkretnymi przedmiotami, np. sprawiedliwość (pojęcia ogólne), trzeba określić czas i miejsce gdzie ta sprawiedliwość będzie badana, przedmiotem jest konkret.

Terminy ogólne pełnią funkcje pewnych instrumentów, ułatwiają nazwanie złożonych sytuacji jednym pojęciem, ale aby mogło być przedmiotem badania musi posiadać swoją empiryczną treść.

Pojęcia opisujące sytuacje idealne są wytworami ludzi. Wytworami, które pełnią funkcje instrumentalne. Służą skrótowemu opisowi realności empirycznej. Doświadczeniu dostępne są jedynie fakty, które porządkowane są w procesie poznawania i dzięki temu zdobywamy wiedzę, którą można praktycznie użytkować.

3. Reguła odrzucająca wartość poznawczą sądów oceniających i wypowiedzi normatywnych. Pozytyw tego typu wypowiedzi nie mają wartości naukowej.

4. Reguła zakładająca zasadniczą jedność metody. Sposoby zdobywania wartościowej wiedzy są zasadniczo takie same we wszystkich dziedzinach doświadczenia i takie same są główne etapy opracowywania zgromadzonych doświadczeń.

Metoda ta została wypracowana na gruncie nauk przyrodniczych.

9. Konsekwencje stosowania zasad poznawania pozytywistycznego w badaniach społecznych: na czym polega naturalizacja świata społecznego i „obiektywizm” poznającego podmiotu?

Filozofia pozytywistyczna przeniknęła na grunt nauk społecznych NATURALIZM świat społeczny jest zasadniczo taki sam jak świat przyrodniczy. Można go badać taką samą metodą. Zgodnie z regułami pozytywizmu, przedmiotem nauk społecznych nie powinny być intencje ludzi, ich zamiary, przeżycia ale wyłącznie ich zachowania. Reguły pozytywizmu zostały przeniesione na grunt psychologii behawioralnej.

Nauki społeczne, które chcą być naukami muszą pozbyć się metafizycznych pojęć, powinny rejestrować stałe powtarzane sposoby zachowania, wykrywać warunki w jakich one powstają, rozwijają się albo zanikają.

Ze stanowiska pozytywistycznego wynikały założenia dotyczące poznającego podmiotu. Powinien on być zewnętrznym bezstronnym obserwatorem, który do procesu zmysłowej rejestracji faktów nie wnosi żadnych osobistych wartości i przekonań.

Pozytywiści przyjmują, że proces poznawczy przyjmuje postać uporządkowanych konsekwentnie następujących po sobie operacji intelektualnych.

Procedurą pozwalającą przechodzić od sądów faktualnych do teorii naukowych jest indukcja.

10. Zasada indukcji uogólniającej.

Procedurą pozwalającą przechodzić od sądów faktualnych do teorii naukowych jest INDUKCJA. Istnieją 3 typy indukcji:

• Zupełna - odnosi się do takich badań, kiedy badany zbiór elementów jest skończony. Ta indukcja jest niezawodna.

• Eliminacyjna - stosowana w przypadku eksperymentu.

• Uogólniająca - wniosek wynikający z części zbioru przenoszony jest na całość zbioru. Przesłanki mówią, że wszystkie elementy (części) zbioru mają pewną właściwość, a wniosek, że właściwość dotyczy wszystkich elementów całego zbioru.

2 zalecenia:

• Liczba obserwacji powinna być dostatecznie duża.

• Obserwacje powinny być prowadzone w różnych warunkach.

Chalmers - zasada indukcji.

Jeśli duża ilość A została zaobserwowana w różnych E okolicznościach i jeżeli wszystkie bez wyjątku A posiadały właściwości B, to wszystkie A mają właściwość B.

Czy indukcja jest pewna? Nie ma żadnego sposobu na uzasadnienie indukcji. Nie można zasady indukcji uzasadniać indukcją.

Indukcja potwierdza się zawsze, inaczej wyjaśniamy mechanizm stosując ten mechanizm. Nie możemy wyjaśnia tego co nieznane tym co nieznane.

11. Metoda naukowa jako układ czynności w ujęciu indukcjonistycznym.

Schemat głównych czynności badawczych w poznaniu indukcyjnym:

1. Obserwacja lub eksperyment na tej podstawie gromadzone są zdania obserwacyjne.

2. Przeprowadzenie indukcji uogólniającej w jej wyniku.

3. Formowana jest hipoteza hipotezy pokazują pewną prawidłowość. Hipoteza powinna być poddana weryfikacji. W następnych badaniach przeprowadza się obserwacje ukierunkowane na weryfikację hipotezy.

12. Sposoby krytyki indukcji.

Status zdań faktualnych, obserwacyjnych - krytyka indukcji

Każde zdanie/ wypowiedź jest obciążone jakąś teorią; np. jeśli mówimy „tu” to musimy mieć jakie pojęcie przestrzeni. Poprzez nazwę przypisujemy obiektowi już jakieś cechy, fakty, wkładamy do przegródki. Nie ma pewnej wiedzy - jeśli każde zdanie obciążone jest teorią. Obserwacja uzależniona jest od wiedzy, którą posiada człowiek. NIE MA OBIEKTYWNYCH ZDAŃ OBSERWACYJNYCH.

Sposób krytyki indukcji.

Dotyczy statusu zdań faktualnych/ obserwacyjnych, każde zdanie jest obciążone jakąś teorią.

tu teraz czerwone

(przestrzeń) (czas) (barwa)

Nie istnieją nagie fakty. Kiedy my coś nazywamy, to przez tą nazwę przypisujemy mu pewne cechy.

Jeżeli się z tym zgodzimy to uznamy, że nie ma wiedzy pierwszej, na której mogłoby się oprzeć poznanie.

Obserwacja uzależniona jest od wiedzy, jaką posiada człowiek. W zależności od tego, jaka wiedza poprzedza obserwację, to my to widzimy.

Dlaczego więc nadal stosujemy indukcję? Hume:

Wiedza zdobyta indukcyjnie jest społecznym odruchem warunkowym, który każe nam przy pewnej sumie doświadczeń zaakceptować pewien stan rzeczy jako trwale obecny, ponieważ akceptacja jest korzystniejsza niż powstrzymywanie się od niej. Przy takiej interpretacji wiedza nie jest opisem świata takim jakim on jest, ale formą zachowania gatunku ludzkiego kumulującego korzystne zasoby doświadczonych połączeń.

13. Na czym polega krytyka zdań obserwacyjnych?

Każde zdanie sformułowane jest w języku publicznym i ten język nadaje znaczenia słowom opisującym jakiś stan rzeczy. Nie ma zdań neutralnych, każde zdanie obciążone jest jakąś „teorią” (zasób wiedzy). Pozornie pewne zdanie obserwacyjne może okazać się fałszywe z powodu fałszywości teorii stojącej za tym zdaniem obserwacyjnym.

1. Nauka nie wychodzi od zdań obserwacyjnych, ponieważ teoria zawsze poprzedza wszelkie zdania obserwacyjne. Zapisywanie nieskończonej liczby bezcelowych obserwacji nic nam nie powie. To teoria mówi nam co możemy obserwować i prowadzimy tę obserwację, żeby sprawdzić hipotezę wyprowadzoną z teorii.

2. Zdania obserwacyjne nie tworzą trwałej podstawy, na której można budować wiedzę naukową, ponieważ są obalalne.

14. Metoda naukowa jako układ czynności w modelu hipotetyczno - dedukcyjnym.

Carl Poper odrzucał indukcję jako sposób naukowego wnioskowania (choć uważany był za neopozytywistę). Opracował koncepcję dochodzenia do wiedzy falsyfikacjonizm. Opierał to na koncepcji filozoficznej - krytyczny racjonalizm.

Zarówno pozytywizm jak i falsyfikacjonizm mają wspólną cechę koncentracja uwagi na metodzie postępowania badawczego. Metoda ta ma gwarantować obiektywizm poznania, nie jest cechą wypowiedzi, ale warunkuje go określony sposób poznania. Nastawione jest na krytyczne sprawdzanie, którego celem jest eliminowanie błędnych rozwiązań problemów.

Teorii nie da się wyprowadzić indukcyjnie z obserwacji faktów, w procesie poznawania mamy do czynienia z sytuacją odwrotną. Trzeba najpierw dysponować jakąś teorią, aby móc oceniać, gromadzić fakty.

Poper zaproponował model hipotetyczno- dedukcyjny:

• Punkt wyjścia uświadomienie sobie problemu.

• Krok następny propozycja rozwiązania sytuacji problemowej. Może ona polegać albo na opracowaniu nowej teorii, albo na wybraniu jednej z konkurencyjnych teorii po to, aby ją sprawdzić.

• Dedukcyjne wyprowadzenie z teorii sprawdzalnych sądów twierdzeń mających status hipotez.

• Próba odrzucenia tych twierdzeń przez falsyfikację. Jeśli falsyfikacja się powiedzie to odrzucamy sprawdzaną teorię, a jeśli się nie powiedzie, tzn. że sprawdzana teoria oparła się próbie.

Cechą wnioskowania dedukcyjnego jest to, że jeśli przesłanki logicznie poprawnego rozumowania są poprawne, to wniosek musi być poprawny.

Elementy teorii, z których wyprowadzone są hipotezy to aksjomaty teorii (wg Popera). Te hipotezy powinny spełniać 2 warunki:

• Mieć charakter deterministyczny wszystkie, które mają cechę „p”, posiadają też właściwość „q”.

• Mieć charakter nomologiczny obowiązują bez ograniczeń czasowo- przestrzennych.

15. Logiczna struktura falsyfikacji wiedzy.

Logiczna struktura falsyfikacji:

1. Przyjmujemy zdanie o właściwości hipotezy „Jeśli istoty życia zjedzą cyjanek, to umierają”.

2. Dokonujemy logicznej transformacji tego stwierdzenia w zdanie postaci „x nie istnieje”.

3. Otrzymujemy zdanie „Nie istnieją ludzie, którzy po zjedzeniu cyjanku nie umierają”.

Jeśli coś sfalsyfikujemy to wiemy, że tak na pewno nie jest. Jeśli do tej pory nie sfalsyfikowaliśmy jakiejś hipotezy, to ulega koraboracji, tzn. że hipoteza ta jest obowiązująca, ale nie koniecznie prawdziwa.

16. Różnica między falsyfikacją, a falsyfikacyjnością hipotezy.

Falsyfikacja:	Falsyfikowalność:
Odrzucenie hipotezy, a pośrednio teorii, z której została wyprowadzona w wyniku jej konfrontacji ze zdaniem deskrypcyjnym (bazowym).	Traktowana jest jako kryterium demarkacji (odróżnienia), pozwalające odróżniać wypowiedzi naukowe od nienaukowych. Tylko te wypowiedzi można uznać za naukowe, co do których można określić okoliczności, w których okazałyby się one fałszywe (określić okoliczności, których nie dopuszcza dana teoria).

Twierdzenie o statusie hipotezy jest falsyfikowalne, jeśli istnieje logicznie możliwe zdanie lub zdania obserwacyjne, które są z nią niezgodne, tzn. takie, które jeśli okazałyby się prawdziwe, to mogłyby sfalsyfikować hipotezę.

17. Czy zdaniem K. Poppera nauka dochodzi do prawdziwego poznania? Jak uzasadnia on swój pogląd?

Poper uważał, że nauka rozwija się dzięki odważnym hipotezom, o ile są falsyfikowalne, a hipoteza jest odważna, wówczas, kiedy jest nieprawdopodobna w świetle ogólnego tła wiedzy danego okresu rozwoju nauki. W przeciwieństwie do indukcjonistów, którzy zalecali ostrożność w formułowaniu hipotez, Poper zachęcał do ryzyka. Uważał, że nie mają żadnego znaczenia badania, w których badacz potwierdza to, co wiedział przed badaniami. W poznaniu człowiek dąży do prawdy, ale nie wie czy i kiedy ją osiąga. Jeśli hipoteza zostanie sfalsyfikowana to wiemy na pewno, „jak nie jest”. Jeśli oprze się falsyfikacji to wiemy, że nie została odrzucona.

18. Linearny model badań empirycznych.

19. Rodzaje wypowiedzi tworzących teorie i ich treść informacyjna.

Rodzaje wypowiedzi naukowych (można podzielić z punktu widzenia zawartości treści informacyjnej wypowiedzi wyraża się ilością zdań, które wyklucza dana wypowiedź. Im bardziej specyficzna jest dana wypowiedź tym wyższa jest jej treść informacyjna):

1. Definicje - nie zawierają treści informacyjnej, bo są tautologiami (tautologia - jedna część wypowiedzi jest równa treściowo drugiej części wypowiedzi). Def. służą uzgodnieniu znaczenia pojęć. Nie są oceniane z punktu widzenia prawdy czy fałszu. Można oceniać ich zasadność lub celowość. Nie można formułować hipotez będących tautologiami (definicjami).

2. Zdania logiczne - nie zawierają treści informacyjnej. To zdania analityczne, których treść jest zagwarantowana zmianami terminologicznymi, np. p i ~p („nie p) jedno z nich musi być fałszywe.

3. Zdania empiryczne - zawierają treść informacyjną:

1. wg Poppera dzielą się na:

• deskryptywne - odnoszące się do konkretnego miejsca i czasu

• hipotetyczne - wszystkie inne zdania

2. wg S. Nowaka są to „twierdzenia empiryczne” i dzielą się ze względu na ich poziom ogólności.

Poziom treści informacyjnej można wykorzystywać do wyboru i oceny hipotez. Może być jednak spełniany warunek: hipotezy muszą znajdować się wobec siebie w sytuacji wynikania logicznego, np. hipoteza

„Jeśli... - to...”.

* H1 (a) Jeśli człowiek wypije litr piwa (b) to wydłuża się czas jego reakcji.

* H2 (b) Jeśli człowiek wypije litr piwa (c) to czas jego reakcji wydłuża się o 30-50%

* H3 (d) Jeśli człowiek wypije napój alkoholowy o zawartości 4,7% alkoholu © to czas jego rekacji wydłuża się o 30-50%.

Ad. H1 - falsyfikatorami są osoby, których czas reakcji się skraca.

Ad. H2 - (c) jest bardziej rygorystyczna bo falsyfikatorami są osoby, których czas reakcji się skraca ale i ci, których wydłuża się o 30-50%.

Ad. H3 - zawiera mniej szczegółów, bo chodzi nie tylko o piwo i nie jest określona ilość wypitego alkoholu - ma najwięcej treści informacyjnej, bo 1 część maleje, a 2 część wypowiedzi wzrasta.

4. Zdania preskrypcyjne (twierdzenia wartościujące) - chodzi o wypowiedzi na temat co jest dobre, a co złe i normy (jak należy postępować). Nie zawierają treści informacyjnej, bo nie można ich uzasadnić poprzez wyniki badań.

Np. „Dziecko powinno być wychowywane w rodzinie”.

* Z tego, „jak jest” nie można wyprowadzić wniosku „Jak być powinno”. Uzasadnianie powinności istniejących stanem rzeczy nazywa się błędem naturalistycznego wnioskowania.

* Badania określają tylko jak jest, a nie jak być powinno.

Normy i oceny mogą być:

• Właściwe - wyprowadzane z systemu wartości nie podlegającego ocenom empirycznym.

• Instrumentalne (utylitarne) - mogą być empirycznie sprawdzalne; można tu dokonać rozgraniczenia na fałsz lub prawdziwość.

20. Podział wypowiedzi ze względu na poziom ich ogólności.

Typologia wypowiedzi naukowych wg Nowaka:

1. zdania jednostkowe - zdania odnoszące się do konkretnej sytuacji w danym miejscu i czasie, np. „Ania nie zaliczyła kolokwium”.

2. zdania szczegółowe - zdania postaci „niektóre a są b” - niektóre obiekty zaliczane do klasy a mają cechę innej klasy b. 2 podejścia:

1. Kiedy badacz weryfikuje hipotezę i spotyka kolejne potwierdzające ją przypadki to formułuje ostrożny wniosek „przynajmniej niektóre a są b”.

2. Jeśli potrafimy określić „ile spośród a jest zarazem b”, to zdanie szczegółowe przyjmuje postać twierdzenia statystycznego (np. 40% studentów pochodzi z rodzin chłopskich). Twierdzenie statystyczne określa prawdopodobieństwo zostania studentem przez chłopskie dziecko. x% a są b.

Twierdzenia korelacyjne, które pokazują, że istnieje związek między 2 zmiennymi, ale nie wiadomo jaka jest jego siła, np. rygorystyczne wychowanie sprzyja wychowywaniu się osobowości autorytarnej nie wiemy jakie tu jest natężenie.

3. zdania ogólne - inaczej prawa nauki. Występujące w nich terminy wolne są od odniesień czasowo- przestrzennych. Są to zdania o charakterze uniwersalnym, które są prawdziwe zawsze i wszędzie.

W warunkach społecznych takich prawd nie ma, ale można wskazać na generalizację historyczną (nie mają charakteru ogólnego, ale odnoszą się do okresu historycznego), jej podmiot jest nazwą historyczną.

Głównym zadaniem pedagogiki praktycznej jest poszukiwanie środków pozwalających osiągać cele stawiane przed wychowaniem.

Jeśli chcesz osiągnąć x podejmuj działanie/ środek y.

21. Pojęcie paradygmatu w koncepcji P. Kuhna. + 22. Niewspółmierność paradygmatów.

Paradygmat - pojęcie wprowadzone przez Kuhna - 2 sposoby rozumienia:

• To zbiór przekonań, przyjmowanych modeli, wartości, technik zbierania danych, itp., wspólnych członkom danej zbiorowości. Obejmuje zarówno podstawowe założenia dotyczące ontologii badanych obiektów i instrukcje szczegółowe.

• To jeden z rodzajów elementów, należących do tych podzielanych przekonań: modelowe problemy i modelowe rozwiązania

Wg Kuhna znaczna część wiedzy nauki formalnej to wiedza ukryta, nieuświadomiona. Tak długo jak wszystko toczy się normalnie, nie ma potrzeby uświadamiania sobie tej wiedzy. Potrzeba uświadomienia reguł pojawia się, gdy nadarzą się nowe, nieoczekiwane zdarzenia.

Paradygmat - określa sposób widzenia świata i postrzegania zadań danej nauki. Dzięki niemu uczeni zyskują kryterium wyboru problemów, które można uznawać za istotne i rozwiązywalne oraz kryteria poprawności ich rozwiązywania.

Kiedy zmienia się paradygmat, zmienia się też badana rzeczywistość, np. „Człowiek” dla psychoanalityka jest kimś innym niż dla behawiorystów.

W koncepcji Kuhna paradygmat odnosił się do konkretnych teorii naukowych. Współcześnie pojęcie to odnosi się do każdego zbioru przekonań (np. paradygmat metodologiczny, paradygmat normatywny, itp.).

Kuhn zapoczątkował nurt myślenia, który kładł nacisk na inne czynniki niż logicznie wpływające na naukę.

23. Rozwój nauki w koncepcji T. Kuhna.

II połowa lat 60. „Struktura rewolucji naukowych”, T. Kuhn:

• mówi o rekonstrukcji rzeczywistości nauk przyrodniczych (głównie fizyka)

• w jaki sposób nauka była uprawiana

2 tezy Kuhna:

• Rozwój nauki nie ma charakteru kumulatywnego lecz skokowy. Czas uprawiania nauki normalnej, w której obowiązuje określony paradygmat, przedzielony jest rewolucjami naukowymi, podczas których dokonują się daleko idące zmiany.

• Na sposób uprawiania nauki duży wpływ mają czynniki społeczne, tzn. dominujące w danym czasie, w danej zbiorowości wszelakie przekonania nie tylko teoretyczne, ale także istniejące między naukowcami struktury komunikacyjne.

Kuhn zaproponował model rozwoju nauki - ETAPY:

1. Okres pre-nauki:

1. nie ma zgody co do podstawowych rozstrzygnięć

2. dyskusje dotyczące spraw fundamentalnych

3. nie ma wspólnej płaszczyzny, jest wiele konkurencyjnych teorii

2. Kształtowanie się paradygmatu:

1. przewidywania są najbardziej adekwatne w stosunku do rzeczywistości

2. uznawany przez coraz większą liczbę osób

3. Nauka normalna:

1. jeśli paradygmat poprze większość

2. wiadomo co i jak badać

3. naukowcy rozwiązują łamigłówki/ drobne problemy będące uzupełnieniem danego stanowiska

4. Przyrastanie anomalii:

1. sytuacje niezgodne z przewidywaniami teorii

2. mogą pojawiać się, gdy wiadomo jak być powinno

5. Rewolucja naukowa (rywalizacja paradygmatów):

1. kiedy anomalie zaczynają narastać, nadarza się konieczność powstania nowej teorii

2. rywalizacja paradygmatu starego i nowego

3. bardziej owocny jest zaakceptowany => okres nauki normalnej

6. Nauka normalna.

24. Wspólne cechy badań jakościowych (założenia).

Wspólne elementy badań jakościowych:

• Założenia ontologiczne:

• Charakteryzujące świat społeczny.

• Świat społeczny tworzy się, istnieje i zmienia w ustawicznym procesie interakcji międzyludzkich.

• Człowiek jest istotą działającą, która interpretuje sytuacje i zachowania innych i na tym buduje obraz siebie i podejmuje działania.

• Świat społeczny obdarzony jest sensem i znaczeniami. Są one przekazywane i konstruowane w procesie interakcji.

• Aby zrozumieć zachowania człowieka nie wystarczy spisać warunków, w jakich żyje, ale również to jak on oddziałuje na tą rzeczywistość.

• Założenia epistemologiczne:

• Każde poznanie jest perspektywiczne, nie ma uniwersalnej perspektywy poznawania świata (badacz prowadzi badanie z jakiejś perspektywy, nie jest „bogiem” jak to było pozytywizmie. Nie ma poznania całościowego, ale tylko cząstkowe).

• Sposobem poznania świata społecznego jest zrozumienie.

• Założenia metodologiczne:

• Nie ma sensu poszukiwanie uniwersalnej metody badawczej. Metoda powinna być dostosowana do przedmiotu i celu badań.

• Wszelkie znaki umożliwiające interpretację mają znaczenie kontekstowe (ten sam czynnik może mieć inne znaczenie w innym kontekście).

• Badanie jest interakcją społeczną, w jego trakcje mają miejsce wzajemne oddziaływania uczestników, których nie można wyeliminować. Badacza i badanych cechuje refleksyjność (sam proces badania jest momentem poznania badanego przez badacza, np. zachowanie respondenta wywołane zachowaniem badacza - ton, mimika).

• Należy uwzględniać perspektywę uczestników zdarzeń.

25. Otwartość procedury badawczej - kołowy model badawczy + 26. Dobór próby badawczej w badaniach jakościowych (kontrast maksymalny i minimalny.

Zalecenia metodyczne - otwartość:

• Jeśli formułujemy problematykę badawczą to ma ona wstępny charakter, tzn. że może i powinna ulegać zmianom w trakcie procesu badawczego. Zależy to od tego co badacz chce zobaczyć, ale nie może to zdominować obrazu rzeczywistości.

• Nie stosuje się hipotez, bo narzucają one obraz rzeczywistości, ograniczają pole postrzegania badacza.

• Otwartość wyraża się w sposobie dobierania próby badawczej.

W ujęciu modelowym dobór próby ma charakter kołowy:

Każdy etap to zarówno koncepcja, interpretacja i zbieranie materiału.

Teoretyczne nasycenie próby - gdy w kolejnym przypadku nie pojawia się nic nowego, kończymy badania gdyż poznaliśmy wszystkie zróżnicowane sytuacje.

Chodzi o to, aby poznać jak najwięcej zróżnicowanych sytuacji - zasada otwartości (wielość, bogactwo, to co było na początku - wiedza wstępna - podlega zmianom). Należy szczegółowo dokumentować przebieg badań.

27. Sposób przeprowadzania wywiadu narracyjnego.

Wymiar narracyjny - jedna z metod badań jakościowych; twórcą jest Fritz Schutze - wg niego opowiadanie to forma komunikacji, dzięki której relacjonujemy swoje doświadczenie i może być środkiem, za pomocą którego można dotrzeć do doświadczeń tworzących indywidualną rzeczywistość społeczną.

Treść narracji podlega ciągłym konstrukcjom i rekonstrukcjom w ramach relacji społecznych.

2 płaszczyzny:

• indywidualna

• wspólna

Wywiad narracyjny - opozycja do wywiadu standaryzowanego. Wywiad standaryzowany stanowi odzwierciedlenie myśli badawczej. Nie ma tu możliwości poznania osoby. Wywiad narracyjny stwarza warunki dla osoby, by mogła wypowiadać się swoim językiem i o czym chce. Chodzi tu o pełną otwartość.

Przebieg wywiadu narracyjnego:

1. nawiązanie kontaktu z respondentem - informacja o celu, przebiegu wywiadu, jak będzie wyglądał (wywiad narracyjny musi być nagrywany, bo do analizy niezbędny jest tekst)

2. sformułowanie zachęty do opowiadania - formułuje ona oczekiwania badacza

3. faza głównej narracji - osoba opowiada

4. zadawanie pytań kolejno (faza pytań):

• wewnętrzne - dotyczące tego co zostało powiedziane, ale nie szczegółowo, pytamy, zachęcamy do opowiedzenia, dopełnienia historii (aby móc dopełnić luki, momenty niejasne)

• zewnętrzne - dotyczące zagadnień, które interesują badacza, a nie pojawiły się w narracji

5. faza bilansowania - prosimy badanego aby dokonał oceny tego, o czym mówił („bilans życia”)

6. zakończenie wywiadu - łagodne, naturalne

Dobrze jest uzyskać zgodę na kolejny kontakt, bo przy analizie treści mogą pojawić się luki.

Transkrypcja wywiadu - zapisywanie w formie tekstu- zapis jak najbardziej dokładny (słowa, ale i przerwy, śmiech, płacz, reakcje niewerbalne).

28. Sposób analizy danych narracyjnych.

Interpretacja wywiadu - przebiega wg określonego schematu:

1. Analiza schematu komunikacyjnego - dokonujemy wyodrębnienia 3 typów wypowiedzi:

1. opis

2. opowiadanie

3. argumentacja (wyjaśnianie, uogólnienia osoby opowiadającej)

2. Formalna analiza tekstu - cała wypowiedź dzielona jest na segmenty zgodnie z zawartymi w nich historiami (pomagają tobie słowa jak np. „potem”, „po”, ..., itp., które często kończą jeden i przechodzą do drugiego segmentu).

3. Opis strukturalny - dokonujemy analizy przebiegu zdarzeń w pojedynczych segmentach (co się działo?); chcemy tu wydobyć pewne punkty kulminacyjne lub zwrotne; dokonujemy identyfikacji przesłonięć i poszukujemy konstrukcji w tle.

Przesłonięcia - coś jest ukrywane świadomie lub nieświadomie:

• przesłonięcie teraźniejsze - z punktu widzenia dzisiejszego osoba chce o czymś mówić

• przesłonięcie przeszłe (ówczesne) - w przeszłości już zostało coś zepchnięte przez co teraz osoba też nie może o tym mówić

Wskaźnikiem tych przesłonięć jest zaburzenie narracji (wąchanie, przerywanie). Widząc zaburzenia narracji próbujemy je wyjaśnić na podstawie innych wypowiedzi.

Konstrukcja w tle - poza warstwą opowieści jest coś ukryte (np. poczucie winy), widać to w przywoływaniu w argumentacjach (np. „tak się zachowuje osoba nieodpowiedzialna”).

• Zestawiamy opowieści z argumentacją. Argumentacja może przyjmować postać prywatnej teorii osoba uogólnia sposoby zachowań („każdy by tak zrobił w tej sytuacji”) - argumentacja typu „gdyby pani miała dziecko też rzuciłaby pani pracę w takich okolicznościach”.

• Elementem jest tu też identyfikacja struktur procesowych - to pewne schematy występujące w życiu ludzi, to sposoby organizacji doświadczeń biografii.

4. Analityczna abstrakcja - opowiadanie składamy w całość, która uzyskuje uporządkowanie o jakimś charakterze (np. teoretycznym); wyodrębnia się strategie specyficzne dla tych wydarzeń biograficznych (słowa charakteryzujące właśnie te wydarzenia biograficzne).

5. Analiza wiedzy - dokonujemy zestawienia:

1. następstwa wydarzeń

2. struktur procesowych

3. prywatnych teorii

4. odpowiedzi argumentacyjnych

5. oraz wykorzystujemy wcześniejsze ustalenia i formułujemy uogólnienia na temat osoby.

29. Struktury procesowe zrekonstruowane przez F. Schutze.

Schutze wyodrębnił 4 struktury procesowe:

• 1- biograficzne schematy działania - u osób realizujących indywidualny cel, który może być np. niezgodny ze środowiskiem życia społecznego, ale wynika z indywidualnych decyzji

• 2- wzorce instytucjonalne - osoba zachowuje się tak, jak się tego od niej oczekuje, podporządkowuje się szeroko pojętej instytucji (np. rodzinie)

• 3- metamorfozy przemiany - żeby w czymś życiu dokonała się jakaś przemiana, musi się coś zdarzyć. Często są to smutne zdarzenia (np. śmierć bliskiej osoby)

• 4- trajektoria (krzywa pocisku) - opis sytuacji życiowej; osoba doznaje cierpienia, nie panuje nad swoim życiem, to co się z nią dzieje uzależnione jest od czynników zewnętrznych lub wewnętrznych, nad którymi osoba nie panuje; człowiek stacza się, jest sterowany z zewnątrz

Zwykle człowieka dotyczy kilka struktur procesowych następujących po sobie.

30. Czym charakteryzuje się pedagogika jako nauka praktyczna.

31. Jakie zagadnienia towarzyszą temu modelowi uprawiania pedagogiki.

10

---