Kulturoznawstwo - wykład 3
Temat: Kultura.
Literatura:
„Encyklopedia kultury polskiej. T.1. Pojęcia i problemy wiedzy o kulturze”, (Wrocław 1991);
Marian Filipiak, „Socjologia kultury”, zarys zagadnień;
„Antropologia kultury” - pod. red. Mendela, s. 414 - 445;
K. Dobrowolski - „Studia nad życiem społecznym i kulturą”, s. 76 - 108.
Kultura (z łac. cultura - uprawa, kształcenie) - to termin wieloznaczny, interpretowany w różny sposób przez przedstawicieli różnych nauk. Kultura to szeroko rozumiane sformułowanie określające działanie myślące człowieka. Działanie poznania funkcji kultury odbyło się dość późno, w późny sposób podchodzono do kultury.
Samuel Pufendorf rozumie kulturę jako działanie zmierzające do wyartykułowania wynalazków i działań człowieka. Kultura jest rozumiana jako dzieło człowieka, który umie posługiwać się wynalazkami będącymi jego tworzywem. Kultura jest dziełem człowieka. Kultura nie jest to tylko estetyka, ale także poznanie człowieczeństwa. Kultura to ogół wytworów ludzi, wytworów materialnych i niematerialnych. Kultura jest poznaniem działania człowieka. To proces poznania człowieczeństwa z punktu osiągnięć człowieka w procesie socjalizacji i funkcjonowania w grupach społecznych człowieka. Kultura to poznanie niematerialnych i materialnych wytworów człowieka. Studiując kulturoznawstwo, studiujemy człowieczeństwo.
Wytwory materialne - osiąganie poznania źródeł, mówiących o materialności człowieka.
Wytwory niematerialne - z tym jest trudniej - to poznanie myślenia ludzi, brak spuścizny niematerialnych wytworów.
Kultura to poznanie procesu dziejowego człowieka, cywilizacji. Kultura to także formuła poznania teraźniejszości i przyszłości, nie tylko przeszłości.
Filozof Johann Herder mówi, że „nie ma nic bardziej nieokreślonego niż słowo kultura”. Pojęcie „kultura” jest wieloznaczne i trudno określić je jednym zdaniem. Badamy te pozostałości, które możemy dotknąć - wytwory materialne. Mamy problem z poznaniem dogłębnym niematerialnych wytworów ludzkich. Poznanie człowieczeństwa to poznanie kulturowości przyszłego człowieka, co daje nam odpowiedź na pytanie: „Dlaczego tacy teraz jesteśmy?'.
XIX wiek jest wiekiem, gdzie człowiek zaczyna myśleć o społeczeństwie. XIX wiek jest szczególnie korzystny, jest niezwykłym wiekiem, kiedy człowiek otwiera się intelektualnie. Kultura nie jest funkcją tylko intelektualną, ale również formułą poznania jednostki jak i grup społecznych. XIX wiek uzmysławia nam różnorodność, daje nam nowe atrybuty technologii itd. Różnorodność na Ziemi staje się obiektem poznania. Również następuje poznanie szeregów elementów. Powstają specjalizacje różnych nauk, stające się odrębnymi naukami zajmującymi się poznaniem człowieka o charakterze materialnym.
W XIX wieku rozwinęła się etnografia, zajmująca się poznaniem człowieka i jego środowiska z punktu widzenia zachowania człowieka i ludzi. Antropologia zajmuje się poznaniem człowieka. W XIX wieku ludzie zamykają proces poznawania Ziemi. Ludzie odkryli już wszystkie lądy i teraz zajmują się badaniem i poznaniem człowieka. XIX wiek to wiek, gdzie zostało odrzucone przez ludzi niewolnictwo i segregacja rasowa. Europejczycy szukali swoich korzeni już poza Europą. Etnografia jest nurtem, który rozwija się na poziomie nauki niemieckiej, rosyjskiej i polskiej. To poznanie środowiska wiejskiego, regionalnego, izolowanych wiosek, które mieszczą się w kategorii poznania odpowiedzi na pytanie: „Dlaczego tacy jesteśmy?”. Zajmuje się poznaniem wsi.
Kultura jest formułą, która zainteresowała różnie środowiska do jej poznania. Interesuje nas to, co jest człowiekiem, w jaki sposób funkcjonuje w środowisku i co człowiek przez swoje działanie wytwarza w tym środowisku. Interesuje nas ten tryb życia człowieka. Kultura to atrybut człowieka, ale także poznanych elementów. Człowiek staje się elementem kultury. Człowiek uczłowiecza się. Następuje proces, który początkowo jest stymulowany genetycznie, później człowiek planowo kształtuje tą kulturę. Ma zdolność do bycia człowiekiem, życia w środowisku, ale również ma zdolność do korzystania z zasobów potrzebnych do życia w jego środowisku.
W kulturze będzie nas interesować, z punktu widzenia socjologii, jak kulturowość człowieka zmienia się w czasie, jak zmienia się kultura, człowiek i grupa społeczna, środowisko człowieka, społeczeństwo. Te czynniki będą interesować nas najbardziej. Jak człowiek żyje w grupie społecznej i jakie podejmuje decyzje. Będzie nas interesować kultura jako element działalności człowieka. Co jest zagadką człowieczeństwa dla socjologa. Pytanie o kulturowość człowieka to pytanie o jego samego.
Nie jest tak, że osiągamy wiedzę w 100%, tylko cały czas czegoś się uczymy. My osiągamy pewien stan poznania, ale nie wiemy niczego do końca, gdyż nie żyliśmy i nie było nas w odległej przeszłości. Poprzez poznanie kultury poznajemy samo działanie człowieka. Chcemy poznać życie człowieka, jego pozycję w rodzinie, środowisko w którym żyje, przez to mamy zdolność mówienia o człowieku i kulturze. Staramy się poznać człowieka jako jednostkę, która żyje w pewnej grupie społecznej i środowisku życia zbiorowego. Stąd wynika pewna cecha kultury - formuła przekazywania informacji.
Pierwszymi, którzy mówili o znaczeniu kultury człowieka byli antropolodzy. Antropolodzy tworzyli szereg określeń związanych z badaniami różnego rodzaju wiążących się ze środowiskiem życia człowieka.
W kręgu kulturowym mówimy o podobieństwach ludzi do siebie. Jest to myślenie o człowieczeństwie. Mimo różnic jesteśmy bardzo często podobni do siebie poprzez zachowania kulturowe, których jest wiele. Łączy nas np. tworzenie pochówku dla zmarłych osób i myślenie o swoich przodkach. W umiejętności kultury stajemy się doskonali.
Dlaczego w odosobnionych miejscach od siebie ludzie działają podobnie? Dokonuje się to przez dyfuzję kulturową, czyli przenoszenie i rozprzestrzenianie się różnych zachowań oraz pobieranie i przejmowanie tych zachowań przez innych.
Proces akulturacji to przekształcanie zachowań w zderzeniu dwóch lub więcej odmiennych kultur. Proces budowania kulturowości grup społecznych odbywa się dwojako:
pierwsza grupa tworzy własna formułę funkcjonowania dobra w tej grupie i środowisku;
druga grupa wzbogaca swoją kulturę poprzez działanie innych kultur.
Kulturoznawstwo jest funkcją poznania człowieka, społeczeństwa, poprzez poznanie kultury społeczeństw.
Co w kulturowości jest dla nas interesujące? Co jest w kulturze takiego, ze pozwala nam na poznanie społeczeństw?
Kultura tradycyjna jest elementem niezbędnym po to, aby zrozumieć kulturę w środowisku. Jest formułą dochodzenia do dzisiejszego stanu człowieczeństwa, do odbierania umiejętności. Kultura tradycyjna to wszelka spuścizna, którą następujące generacje przekazują pokoleniom wchodzącym w życie, swoim następcom. Pojęcie to zbliża nas do pojęcia co człowiek bierze i co chce przekazać następnym pokoleniom.
Sposób transmisji - przekazywanie za pomocą mowy czy dźwięków; następuje formuła przekazywania bezpośredniego;
Metoda przekazywania - brak bezpośredniego przekazywania; przekazuje się za pomocą mechanizmów, np. książka, Internet, telewizja, radio, pasa; nie ma tu bezpośredniej styczności; są to nośniki materialne.
Interesuje nas wcześniejsze pojęcie kultury tradycyjnej. W jaki sposób człowiek przekazywał informacje o człowieczeństwie i umiejętnościach. Interesuje nas to w jaki sposób on to robił.
Warunki stanienia kultury tradycyjnej:
zajęcia człowieka o charakterze rolniczym na niskim poziomie sił wytwórczych;
trwałość osiadłego, wioskowego trybu życia - wioskowa społeczność;
silne myślenie o charakterze magiczno - mistycznym;
słaba wymiana towarowa;
tendencja do samowystarczalności gospodarczej;
dziedziczenie;
patriarchalny ustrój rodziny;
współżycie kilku generacji.
Życie człowieka na wsi jest poddane cyklowi przyrody. Tryb życia na wsi daje monotonię, ale także życie z przyrodą. To przyroda daje możliwość kontaktu ludzi ze sobą, np. po żniwach następuje proces wyciszenia. Następuje przekazywanie pewnej formuły życia. Ta formuła życia na wsi dawała możliwość przekazywania umiejętności i wiedzy na temat np. właśnie żniw, po których następuje uczczenie pracy - dożynki. Jest to wyciszenie po ciężkiej pracy. Jest to przekazanie wiedzy następnemu pokoleniu o ciężkiej pracy.
Do XIX wieku 70% społeczeństwa brytyjskiego to społeczeństwo żyjące na wsi, 80% w Niemczech, 90% w Polsce.
Praca podporządkowana przyrodzie. Cykl ziemi i praca dają możliwość przekazywania umiejętności. Ludzie są przyzwyczajeni do osiadłego trybu życia, co również przyczynia się do przekazywania informacji dalszym pokoleniom. W wiosce łatwiej przekazuje się informacje, gdyż jest mniej mieszkańców niż w dużych miastach. System życia osiadłego umożliwiał przekazywanie informacji.
Układ rodziny był patriarchalny. Ojciec mógł przekazywać wiedzę i informacje swoim dzieciom. Rodziny żyją w trzypokoleniowych systemach. Najważniejszy jest senior - ojciec i dziadek, głowa rodziny, która trzymała pieczę nad rodziną. To ojciec przekazywał informację synowi i jak długo żył ojciec tyle syn był mu podporządkowany. Ojciec, dysponent wiedzy, przekazuje wiedzę swojemu synowi i ma nad nim całkowitą kontrolę. Pozycja ojca była dominująca. Rola ojca była bardzo duża. Ojciec mógł nawet zanegować dziecko swojego syna. Pozycja dominującej osoby jest pozycją, która może zakwestionować istnienie żony i dziecka, o życiu generacji ludzi nieczystych, mógł ich skazać na śmierć lub wydalenie. To formuła kastowości. Dziedziczenie związane jest z przejmowaniem schedy od ojca. Element przekazywania spuścizny związany jest też z majątkiem.
Sama rodzina zamknięta na niewielkim obszarze domu, gdzie żyją trzy generacje powodowała przekazywanie i uczenie się codziennie od swych starszych pokoleń.
Tu nie ma miejsca na indywidualność. Społeczność jest formułą środowiska, które nie pozawala na zachowania indywidualne. Mogły istnieć jednostki indywidualne, ale będące obiektem naśladowania, są to autorytety. Nie było miejsca na indywidualność. Ludzie nie mieli tak intensywnych myśli jak my, co do uczuć, relacji itd.
Człowiek szanował człowieka w zakresie religii. Człowiek kochał drugiego człowieka, ale w innych ramach niż współcześnie.
Kulturowość tradycyjna mieści się w dochodzeniu di dzisiejszej postawy ludzi, formy kulturowości. Nowa struktura nie jest strukturą dana, lecz strukturą rozwijającą się przy pomocy kulturowości.
Wierzono we wszystko, co powiedział przodek. Wierzono w różne elementy magiczne, mistyczne. Jeżeli jakiś przodek powiedział, że „tam straszy”, to ten argument był nie do podważenia. Wszyscy wierzyli, że tam straszy i nie dociekano czy tak rzeczywiście jest czy nie. Myślenie miało charakter magiczny, mistyczny.
Ludzi byli samowystarczalni pod względem egzystencjalnym. Wszystko co potrzebowali do życia znajdowało się w zamkniętej wiosce. Wioska była samowystarczalna, była formułą zamkniętą. W wiosce następowała produkcja wszystkiego co potrzebne, więc cykl handlowy nie istniał, był zbędny. System życia wioskowego był systemem życia zamkniętego. Wszystko czego się szukało było zamknięte w tej wiosce, w tej kulturze.
Kultura tradycyjna wytwarza sposób transmisji społecznej, związanej z przekazywaniem informacji o określonej treści.