J. A. KOMEŃSKI - pedagogika realistyczna
czeski pedagog - emigrant. opracował założenia i program powszechnego systemu oświatowego, jednolitego dla wszystkich ludzi bez względu na płeć czy zróżnicowanie stanowe. System ten obejmował 4 sześcioletnie okresy nauczania: szkołę macierzyńską (przedszkole), szkołę elementarną (języka ojczystego), szkołę średnią (łacińską) i szkołę wyższą. Dużo miejsca w swych pracach poświecił problemowi wf. Wg. K. człowiek jest składową częścią przyrody, wychow. więc młodej generacji winno być zgodne z naturą młodego organizmu. Głosił pogląd, że młodzież uczyć się ma „nie dla szkoły lecz dla życia”; winna więc być „energiczna, silna fizycznie, gotowa do wszystkiego, zdolna, pracowita, zasługująca na zaufanie, przygotowana do wszystkich obowiązków”. Zajmował się higieną macierzyństwa, doborem odpowiednich zabaw ruchowych dziecka w wieku przedszkolnym. Głosił, że należy zapewnić dziecku ubranie i odżywianie oraz stopniowo hartować jego odporność biologiczną. Szkoła winna zapewnić dzieciom i młodzieży warunki pełnego rozwoju. Poza nauką zaleca się zabawy ruchowe, obręcz, piłkę, kręgle, ponadto biegi, wyskoki i skoki. Poleca gry łączące aktywność ruchową i umysłową. Zapasy i wspinanie po drzewach uważa jako ćwiczenia paramilitarne - niegodne z jego ideologią (pacyfista)
Zasługi pedagogiczne Komeńskiego
przedstawiciel nurtu demokratycznego hołdował prawu mas do oświaty; wierzył w moc wychow. podzielając optymizm pedagogów odrodzenia; apelował o upowszechnia oświaty bez względu na płeć, wiek czy pochodz. społeczne; pierwszy w europie opracował projekt jednolitego systemu szkolnego dla ludności; wyłuszczył koncepcję czterech okresów w rozwoju człowieka i cztery typy szkół odpowiadające tym okresom: do 6 lat -pierwszych - przedszkolne w rodzinie przez matkę, 6 -12 lat szkoły elementarne tzw. szkołą języka obywatelskiego ( w każdej miejscowości.), 12 -18 lat - gimnazjum - szkoła języka łacińskiego, 18 - 24 akademia dla uczonych Dydaktyka Komeńskiego stanowiła próbę naukowego ujęcia nauczania. Opracował nowy program nauczania odpowiedni dla uczniów zgodny ze stanem ówczesnej wiedzy oraz ustalił nowy układ materiału programowego. Podkreślił znaczenie nauczania języka ojczystego na poziomie szkoły elementarnej; postulował wprowadzenia systemu klasowo lekcyjnego; autor Wielkiej Dydaktyki w 1657 r. dokonał w tym dziele analizy procesu nauczania oraz sformułował zasady poglądowości i stopniowania trudności; autor licznych podręczników; przeciwnik stosowania kar cielesnych i przymusów; winił za brak wyników nauczania nauczyciela a nie ucznia.