ZDROWIE JAKO ZJAWISKO SPOŁECZNE

Zdrowie, to stan, który poddaje się świadomemu kształtowaniu przez człowieka i grupę społeczną. Proces kształtowania zdrowia jednostki i zbiorowości jest zależny w dużej mierze od:

• miejsca w strukturze społecznej

• kultury i miejsca, jakie w niej zajmuje zdrowie jako wartość.

Socjologia sportu zajmuje się wpływem czynników społecznych na ciało człowieka. Oddziaływania społeczne mają wpływ na zachowanie zdrowia bądź powodują choroby. Tym samym pewne grupy ludzi cieszą się znacznie lepszym zdrowiem niż inne.

Medyczny i kulturowy aspekt zdrowia

Zdrowie, to stan, który poddaje się świadomemu kształtowaniu przez człowieka i grupę społeczną. Proces kształtowania zdrowia jednostki i zbiorowości jest zależny w dużej mierze od ich miejsca
w strukturze społecznej, od kultury i miejsca, jakie w niej zajmuje zdrowie jako wartość.

Choroba to przeciwieństwo zdrowia. Jednak współcześnie jej brak nie jest równoznaczny ze zdrowiem. Zmiany obrazu chorób i potrzeb w dziedzinie zdrowia są przyczyną zmian trybów postępowania w systemach ochrony zdrowia. Medycyna kliniczna ustępuje działaniom profilaktycznym, rehabilitacji w szerokim jej rozumieniu.

Choroba może być ujmowana w kategoriach subiektywnych i obiektywnych.

• W wymiarze subiektywnym choroba jest postrzegana przez jednostkę jako stan poczucia dyskomfortu psychicznego i somatycznego, co nie zawsze przez nią jest uznawane jako zespół objawów określonej jednostki chorobowej,

• Obiektywnie choroba następuje, gdy jednostka zostaje uznana jako chora przez grupę społeczną i zostaje jej narzucona rola społeczna chorego, co uruchamia działalność grupy
  w kierunku wyeliminowania zagrożenia, jakim jest dla jej funkcjonowania choroba. Skala działań jest bardzo szeroka, od działań opiekuńczych, do izolacji w specjalnie do tego celu stworzonych azylach (Izolowanie w sensie społecznym i przestrzennym pewnych grup - chorzy na AIDS, narkomani czy chorzy psychicznie).

ZDROWIE I CHOROBĘ MOŻEMY UJMOWAĆ W CELACH DEFINICYJNYCH W TRZECH ASPEKTACH

- somatycznym (międzynarodowa klasyfikacja chorób) - Negatywne pojmowanie zdrowia. Klasyfikacja chorób, która jest wyrazem postrzegania zdrowia jako baku choroby.

- psychicznym - tutaj pojawiają się problemy z dokładnego zdefiniowania zdrowia i choroby. Podstawowy problem, to grupowy, kulturowy charakter normy zdrowia psychicznego i cech jednostki psychicznie zdrowej. (Zawsze kategoria zdrowia będzie miała charakter oceniający i normatywny) uwikłanie definicji zdrowia w systemy aksjonormatywne jest przyczyną wielości definicji zdrowia psychicznego i zdrowej osobowości.

• Definicje negatywne - brak choroby psychicznej,

• Definicje statystyczne - posiadanie cech występujących u większości członków zbiorowości,

• kulturowe - podkreślające przystosowanie do norm kultury, w której się żyje;

• ogólnobiologiczne - podkreślające sprawność jednostki w zaspokajaniu potrzeb; podkreślające możliwości rozwojowe jednostek i ich realizacje;

• teleologiczne - koncentrujące się na możliwości realizowania przez jednostkę wyznaczonych sobei celów;

• funkcjonalne - zwracające uwagę na brak defektów w strukturze i funkcjach psychicznych; strukturalne - odwołujące się do prawdiłowości psychofizjologiczneh struktury pobudzeania i hamowania.

- społecznym - Organizacja zdrowia uwzględnia ten aspekt, definiując zdrowie jako stan pełnego dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brak choroby czy niedomagania, stawiając dobre samopoczucie jako jeden z warunków zdrowia i zwracając tym uwagę na fakt, że nie można mówić o zdrowiu w sytuacji społecznego dyskomfortu i upośledzenia.

STAN ZDROWIA I JEGO WSKAŹNIKI

Określenie stanu zdrowia populacji jest podstawą dla prowadzenia polityki społecznej w zakresie jego ochrony. Dotychczasowe informacje odwoływały się do choroby (w postaci danych demograficznych: umieralność niemowląt, inwalidztwo itp.) Z socjologicznego punktu widzenia możemy wskazać trzy powody ograniczenia w posługiwaniu się pojęciem stanu zdrowia

1. stwierdzenie choroby przez lekarza nie jest tożsame z ograniczeniem aktywności społecznej jednostki

2. jedynie jedna osoba na sto spośród uznanych przez lekarzy za chore podlega hospitalizacji ( 99% osób nie trafia do szpitala, a więc nie przestaje pełnić określonych ról społecznych - nie pociąga to za sobą uchwytnych skutków społecznych.

3. Choroba ma charakter o wiele bardziej powszechny niż fakt jej zgłaszania. Ludzie chorują nie zgłaszając tego faktu lekarzom i kontynuują pracę.

Istotnym czynnikiem modyfikującym postrzeganie stanu zdrowia w kategoriach ograniczenia funkcjonalnego jest właśnie sytuacja społeczna i materialna w jakiej znajduje się osoba chora bądź niepełnosprawna. Właściwe relacje pomiędzy nią a grupami społecznymi, w których uczestniczy w sytuacjach społecznych i odpowiednie uzbrojenie środowiska materialnego, są w stanie zneutralizować ograniczenia w pełnieniu przez te osoby właściwych im ról społecznych. - funkcjonalne ujęcie stanu zdrowia

POSTAWY I ZACHOWANIA WOBEC ZDROWIA I CHOROBY, ZACHOWANIA MEDYCZNE.

Postawy i działania, które są podejmowane przez ludzi w ramach społecznych zinstytucjonalizowanych systemów zdrowia.

Zmienne, które różnicują te zachowania: Kontekst kulturowy - wpływ szeroko rozumianej antropologicznie kultury, głównie wzorów kulturowych na interesującą nas sferę zachowań, stratyfikacyjny - jak ma się do stanu zdrowi i związanych z nim zachowań przynależność jednostki do określonej warstwy lub klasy społecznej, instytucjonalny - zawiera zmienne dające się wyodrębnić w relacjach pacjent - instytucja medyczna i psychologiczny - wpływ psychologicznych dyspozycji jednostki na zajmowanie określonych postaw wobec zdrowia i choroby.

KONTEKST KULTUROWY

Kultura rozumiana jako zespół zintegrowanych wzorów, przebiegających według nich zachowań i ich wytworów warunkuje reakcje na choroby i zagrożenie zdrowia. W zależności od jej typu poziomu cywilizacyjnego, a szczególnie stopnia rozwoju nauki daje się wskazać cztery typy reakcji kulturowych

1. Religijna - akceptacja śmierci i chorób , których przyczyn upatruje się w siłach transcendentnych w stosunku do człowieka. Człowiek może je zrozumieć i nadać im sens, znaczenie

2. Magiczna - postawa czynna wobec zagrożeń sprowadzonych na człowieka przez siły zewnętrzne, którym jednak można się przeciwstawić środkami magicznymi, lecząc podejmuje się rytualne zabiegi mające uwolnić jednostkę spod władzy tajemnych mocy

3. Reakcja opiekuńcza - pielęgnacyjna - udzielanie pomocy psychicznej i wsparcia emocjonalnego w trudnych chwilach. Ma charakter ekspresyjny.. rolą profesjonalną związaną z tym typem reakcji jest zwód pielęgniarki

4. Reakcja medyczna - stosowanie środków jakimi dysponuje współczesna medycyna i umiejętności technicznych lekarzy do przywracania pacjentowi zdrowia.

Powyższe reakcje występują w różnych kontekstach kulturowych i historycznych, które często współwystępują , charakteryzując się dominacją jednej z nich. Są to typy idealne. Płaszczyzna, na której daje się obserwować wpływ zmiennych kulturowych na zachowania w chorobie jest płaszczyzna kultur narodowych i kręgów kulturowych. Parsons opisał role społeczną chorego w społeczeństwie amerykańskim . Sukces w społeczeństwie amerykańskim to wykształcenie i zdrowie. Choroba jest postrzegana jako zachowanie dewiacyjne, które uniemożliwia zorganizowane uczestnictwo w życiu społecznym. Oczekiwania kształtujące rolę społeczną chorego są oparte na wartościach dominujących w systemie społecznym. . od chorego oczekuje się, ze będzie chciał wyzdrowieć, ze podejmie w tej sprawie współpracę z profesjonalistami . Badania przeprowadzone w oparciu o te analizę wykazały, że zmienna przynależność narodowościowa (kulturowa) wpłynęła przede wszystkim na postrzeganie objawów chorobowych, sposób ich prezentowania i sposób podjęcia decyzji udania się do lekarza. W procesie socjalizacji dziecko uczy się reakcji a ból. Badania prowadzone nad wpływem zmiennych kulturowych na zachowania i postawy wobec zdrowia
i choroby wykazały jednoznacznie, ze ludzie w różny sposób reagują na chorobę, ból, cierpienie i że reakcje te nie są uwarunkowane jedynie czynnikami natury biologicznej i fizjologicznej, lecz w znacznym stopniu decyduje o ich kształcie i przebiegu kultura, w ramach której człowiek żyje.

KONTEKST STRATYFIKACYJNY

Związek pomiędzy zdrowiem a struktura społeczną

• Badania zdrowia i klas społecznych wykazały ponad wszelka wątpliwość istnienie związków miedzy liczba zgonów i zachorowań a przynależnością klasową jednostki

• Zestawienie najważniejszych klasowych nierówności zdrowotnych

• Niewykwalifikowani pracownicy najniższego szczebla zawodowego są dwukrotnie bardziej narażeni na śmierć przed osiągnięciem wieku emerytalnego niż najwyższe klasy zawodowe.

• W rodzinach pracowników niewykwalifikowanych prawdopodobieństwo poronienia lub śmierci noworodka w pierwszym tygodniu życia jest dwukrotnie wyższe niż w rodzinach ludzi wykształconych

• Jednostka urodzona w Ilkasie społecznej żyje przeciętnie 7 lat dłużej niż osoba urodzoan w klasie V

• Około 90% głównych przyczyn śmierci częściej niż w innych klasach występuje w klasie IV i V.

DLACZEGO WYSTĘPUJE KORELACJA MIĘDZY KLASĄ SPOŁECZNĄ A ZDROWIEM? (WYJAŚNIENIA)

• Hipoteza doboru zdrowotnego - zdrowie jednostki decyduje o jej pozycji społecznej

• Wyjaśnienia kulturowe i behawioralne - podkreśla się znaczenie jakie ma dla zdrowia styl życia jednostki . Pewne zachowania niższych klas społecznych - jak palenie, niewłaściwa dieta czy wyższe spożycie alkoholu - szkodzą zdrowiu

• Wyjaśnienia materialistyczne, środowiskowe - upatrują przyczyn nierówności zdrowotnych w obrębie struktur, takich jak ubóstwo, status materialny, bezrobocie, problemy mieszkaniowe, złe warunki pracy.

ZDROWIE A PŁEĆ I RASA

Zdrowie i choroba są skorelowane z płcią i rasą.

• Prawie w każdym kraju na świecie kobiety żyją przeciętnie dłużej niż mężczyźni, ale częściej chorują.

• Pewne choroby częściej występują w populacjach mniejszościowych niż wśród białej większości

• Różnice te próbowana wytłumaczyć odwołując się do genetyki, ale ona sama nie tłumaczy nierówności. O ile pewne schorzenia mogą mieć podłoże biologiczne, o tyle ogólne zróżnicowanie społeczeństwa pod względem zdrowia ma związek z czynnikami społecznymi i zróżnicowaniem warunków materialnych.

BIOMEDYCZNY MODEL ZDROWIA

Model archaiczny. Filozofia kartezjańska głosi: nauka medyczna opiera się na koncepcji ciała jako maszyny, choroby jako konsekwencji uszkodzenia maszyny i roli lekarza polegającej na reperowaniu maszyny. Człowiek to obszar zainteresowań medycyny. Przez to ograniczony został do wymiaru biologicznego, przedmiotowego. Uwagą medyczną była choroba, a nie zdrowie.

ZAŁOŻENIA	ZARZUTY
Choroba jest fizyczną usterka organizmu, spowodowaną przez konkretny czynnik biologiczny	Choroba jest konstruktem społecznym, którego nie można uchwycić w kategoriach prawdy naukowej
W procesie terapii pacjent nie ma do odegrania żadnej roli, a jego „chore ciało” można leczyć w oderwaniu od umysłu	Opinie pacjenta i jego doświadczenie choroby maja dla terapii kluczowe znaczenie.
Lekarze mają wiedze specjalistyczną i oferują jedynie prawomocna terapię	Lekarze nie są jedynym źródłem wiedzy na temat zdrowia i choroby. Równie prawomocne są alternatywne formy wiedzy
Miejscem leczenia jest szpital, który dysponuje techniką i personelem medycznym	Zdrowienie nie musi przebiegać w szpitalu. Farmakologia i chirurgia niekoniecznie przewyższa inne formy terapii

MEDYKALIZACJA ZDROWIA A BIOMEDYCZNY MODEL ZDROWIA

• Lawinowy wzrost spożycia leków w Europie zachodniej i w Polsce, oraz rosnący problem lekomanii, jest przejawem medykalizacji profilaktyki zdrowotnej.

• Stany psychosomatyczne, które sensu stricto nie są problemem medycznym, są „zwalczane” za pomocą farmaceutyków. W USA i Europie Zachodniej przykładem takiej tendencji jest masowe przepisywanie leku o nazwie Ritalin, określanego mianem „magicznej pigułki”, który stosowany jest
  u dzieci z syndromem ADHD.

• Zdaniem przeciwników „symptomy” ADHD to w istocie reakcja na stres na jaki narażone są dziś dzieci. Medykalizacja pozwoliła odwrócić uwagę od społecznych przyczyn obserwowanych symptomów.

SOCJOLOGICZNE TEORIE ZDROWIA I CHOROBY

• Socjologów interesuje doświadczenie choroby - czym jest bycie chorym dla samego chorego
  i dla otoczenia.

• Pojęcie roli chorego wprowadził Talcott Parsons. Według niego ludzie uczą się roli chorego poprzez socjalizację i - we współpracy z innymi - odgrywają ją, kiedy zachorują

• Rola chorego opiera się na trzech zasadach

• Osoba chora nie jest osobiście odpowiedzialna za swoją chorobę

• Osoba chora ma pewne prawa i przywileje, w tym prawo do zwolnienia z codziennych obowiązków (Zasada krytykowana, gdyż nie uwzględnia różnorodności chorób. Freidson wyróżnił w związku z tym trzy typy i stopnie choroby

• Warunkowy - rola chorego odnosi się do os© chorujących przejściowo, które wyzdrowieją. Od osoby chorej oczekuje się poprawy, a przysługujące jej przywileje i prawa zależą od tego jak poważny jest jej stan.

• 2. Bezwarunkowa rola chorego odnosi się do osób nieuleczalnei chorych. Ponieważ osoba chora nie może nic „zrobić” żeby wyzdrowieć, rola chorego przysługuje jej automatycznie.

• 3. Nieprawomocny - jednostka cierpi na chorobę lub przypadłość, która jest przez innych napiętnowana.. W takich przypadkach panuje poczucie, że jednostka może ponosić jakąs odpowiedzialność za swoją chorobę, często odmawia się jej dodatkowych praw i przywilejów (Chorzy na AIDS narkomani, homoseksualiści)

• Osoba chora musi pracować nad powrotem do zdrowia, skontaktować się z lekarzem i zgodzić się na zostanie „pacjentem”

ZDROWIE A STARZENIE SIĘ

• Gerontologia - zajmuje się nie tylko fizycznym procesem starzenia się organizmu ale także społecznymi i kulturowymi czynnikami jakie ten proces wywołują

• W większości współczesnych społeczeństwa mamy do czynienia z procesem siwienia” społeczeństwa”.

• Wydłuża się długość życia

• Dzięki rozwojowi medycyny i większej świadomości ludzie cieszą się dobrym zdrowiem i pełnią sił coraz dłużej

• Nie wydłuża się jednak liczba lat poświęconych na pracę zarobkową i ludzie nie przechodzą na emeryturę później

Te trzy tendencje w połączeniu ze spadającym wskaźnikiem rozrodczości powodują, że społeczeństwa się starzeją, a utrzymywanie tych trendów może mieć dramatyczne skutki dla systemów emerytalnych, jak i dla funduszy publicznych

• Stale rosnący współczynnik zależności międzypokoleniowej stawia społeczeństwa wobec nowych wyzwań.

• W miarę wzrostu odsetka ludzi starszych będzie rosło zapotrzebowanie na pomoc społeczną, emerytury i pomoc medyczną.

---