Uniwersytet Łódzki

Wydział Filologiczny

Katedra Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej

Beata Pirek

Nr albumu: 297361

Charakterystyka systemów wykorzystywanych w polskich bibliotekach zagranicznej produkcji

Referat napisany pod kierunkiem

dr Agaty Walczak-Niewiadomskiej

Łódź 2010

Wstęp

Wykorzystywanie systemów komputerowych do prac wspomagających funkcjonowanie biblioteki stało się w ostatnich latach niemal powszechne. Nie można sobie wyobrazić istnienia biblioteki naukowej bez zintegrowanego systemu obsługującego poszczególne procesy biblioteczne. To konieczność, ale i obowiązek wobec użytkowników, którym biblioteka powinna szybko dostarczyć informację o swoich zasobach oraz umożliwić sprawne wypożyczanie literatury.

Wielką zaletą zintegrowanych systemów bibliotecznych jest to, że każdy opis dokumentu - rekord który wprowadzimy wyłącznie raz do zbioru może być wykorzystywany w różnych modułach: gromadzenia, katalogowania, kontroli czasopism, wypożyczania, udostępniania.

Systemy zagranicznej produkcji, które chce przedstawić, używanie są tylko w dużych bibliotekach. Mniejsze biblioteki wybierają najczęściej systemy polskiej produkcji, ponieważ są one przede wszystkim tańsze.

W swojej pracy zaprezentuje cztery systemy: ALPEH, Horizon, VTLS oraz Tinlib.

Każdy z tych systemów ma swoją grupę użytkowników, która pozwala mu na bliska współprace bibliotek we wdrażaniu i eksploatowaniu danego systemu dlatego głównie tylko te systemu są używane w większych bibliotekach.

Rozwinięcie

VTLS- Virgina Tech Library System to w pełni zintegrowany system, obejmujący wszystkie sfery działalności bibliotek. Został on opracowany w VTLS Incorporated. Firma ta wywodzi się z Uniwersytetu w Virginii i od kilkunastu lat zajmuje się tylko i wyłącznie pracą nad systemami bibliotecznymi, nie można więc wątpić w jej wysoką specjalizację i doskonałą znajomość rzeczy.

Prace nad tym systemem trwały od lat 70-tych. Pierwszym zwiastunem VTLS był system zawierający OPAC ( Online Public Access Catalog) i zautomatyzowany system wypożyczeń, który został zainstalowany w Virginia Tech's Newman Library we wrześniu w 1975r. Po roku 1980 software przekształcił się w zintegrowany system biblioteczny pod nazwą VTLS i od tego czasu wciąż jest udoskonalany. System ten jest zainstalowany w bibliotekach Stanów Zjednoczonych, Australii, Finlandii, Hiszpanii, Rosji.

W Polsce używany jest on m. in. w czterech bibliotekach uniwersyteckich

- Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie

- Bibliotece Jagiellońskiej

- Bibliotece Uniwersytetu Gdańskiego

- Bibliotece Uniwersyteckiej Mikołaja Kopernika w Toruniu

A także w Bibliotece Akademii Górniczo-Hutniczej i w kilku innych bibliotekach uczelnianych w Krakowie, gdzie powołano Konsorcjum Bibliotek VTLS oraz niektórych bibliotekach Lubelskich.

Jak każdy większy system, VTLS pracuje w architekturze klient-serwer z protokołem Z.39.50. W bibliotece jest zainstalowany na serwerze z systemem operacyjnym UNIX i współpracuje z bazą danych Oracle. Wykorzystuje strukturę rekordu opartą na formacie USMARC. Optymalne wykorzystanie systemu jest możliwe dzięki dobrze zorganizowanej współpracy bibliotek. Musimy pamiętać, ze każda biblioteka ma własne potrzeby, własne oczekiwania. W najnowszej wersji VTLS/VIRTUA stworzył elastyczne oprogramowanie, które umożliwia tworzenie własnych profili dla każdego użytkownika biblioteki i pracowników, kontrolowanie dostępu do ponad 600 funkcji w całym systemie. Dzięki ustawieniu odpowiednich parametrów, każda biblioteka może dostosować go do swoich potrzeb. Wielką zaletą tego systemu jest możliwość współpracy online z innymi bibliotekami, stosującymi VTLS/VIRTUA oraz z NUKat oraz automatyczne wczytywanie plików z rekordami zmodyfikowanymi w NUKat

Engineered for the robustness and ease of use that library patrons and staff demand, Virtua lets you set the rules and parameters that work best for your library.ALEPH -Automated Library Expanable Program jest wiodącym zintegrowanym systemem bibliotecznym na rynku automatyzacji bibliotek wyprodukowany przez firmę Ex Libris, do tej pory został zainstalowany w ponad 1900 instytucjach w 62 krajach. Działa m.in. w Harvard University (Boston, USA), British Library(Londyn, Wielka Brytania) w dwóch największych uniwersytetach w stanie Nowy Jork, w MELVIL konsorcjum bibliotek Uniwersytetów Kalifornii, w KOBV konsorcjum bibliotek Berlina i Brandenburgii. Obsługuje też dwa centralne katalogi bibliotek naukowych i uczelnianych w Austrii. W Polsce z systemu zakupiło dotychczas ponad 30 bibliotek i konsorcjów.

ALEPH obsługuje m.in. Biblioteki dwóch największych Politechnik - w Warszawie i Wrocławiu, SGH, GUS, a także Bibliotekę Publiczną Warszawy oraz katalog sieci bibliotek publicznych i pedagogicznych miasta Wrocławia i regionu Dolnośląskiego. Największą zaletą systemu ALEPH jest dodatkowa możliwość definiowania baz, formatów wprowadzania i wyświetlania danych oraz indeksów wyszukiwawczych. Będąc niezwykle funkcjonalnym programem bibliotecznym jest jednocześnie narzędziem do budowy baz danych.

ALEPH może automatyzować nie tylko pojedyncze biblioteki, ale również lokalną sieć bibliotek (np. bibliotekę główną i wszystkie biblioteki wydziałowe i instytutowe danej uczelni zlokalizowane nawet w różnych punktach miasta). Biblioteki mogą posiadać wspólne bazy danych (katalogi) albo też zarządzać swoimi katalogami samodzielnie, decydując indywidualnie o formie opisów książek, czasopism i innych dokumentów, wyborze sposobów wyszukiwania dokumentów w katalogu, zasadach udostępniania zbiorów itp.

Podobnie jak system VTLS , ALEPH także działa w trybie Klient-Serwer, charakteryzującym się architekturą wielowarstwową. Według danych z artykułu Radosławy Manieckiej-Dziubeckiej:

„Serwer ALEPH składa się z następujących warstw:

• Serwery aplikacji - Najbardziej zewnętrzna warstwa systemu złożona z osobnych serwerów dla każdego z interfejsów systemu. Każdy z serwerów aplikacji otrzymawszy zapytanie od odpowiedniego klienta tłumaczy je na jednorodny format i przekazuje odpowiedniemu interfejsowi API. Po przetłumaczeniu wszystkie zapytania posiadają ten sam format niezależnie od tego, czy pochodzą z klienta Z39.50, klienta ALEPH, przeglądarki WWW czy terminala tekstowego.

• Interfejsy API - Aplication Program Interfaces - Właściwa część systemu składa się z zestawów interfejsów API. Interfejsy te zajmują się właściwą obsługą zapytań klientów. Na przykład interfejs API FIND zapewnia obsługę polecenia FIND (wyszukiwanie przez słowa) wszystkim klientom (WWW, klient ALEPH, telnet, Z39.50). Częścią otwartej architektury systemu ALEPH jest możliwość rozszerzania zestawu dostepnych interfejsów API, jak i obsługa przez istniejące API nowych klientów i aplikacji. Zapewnia to istotne możliwości rozbudowy systemu.

• Pośrednia warstwa bazodanowa (I/O Engine) - warstwa zarządzania danymi na wysokim poziomie. Logiczny serwer świadczący obiektom interfejsów API usługi związane z obsługą bazy danych. Składa się z grupy obiektów stanowiących warstwę pośrednią między bazą danych a aplikacją. Warstwa ta tłumaczy żądania płynące z interfejsów API na serie poleceń do bazy danych. Dodatkowo warstwa ta stanowi wzbogacenie języka SQL o możliwości skuteczniejszego operowania na niesformatowanych danych typu tekstowego, który to typ reprezentują dane katalogu bibliotecznego. Pośrednia warstwa bazodanowa również korzysta ze szczególnych cech charakterystycznych systemu RDBMS w celu optymalizacji aktualizacji i pobierania danych. W konstrukcji tej warstwy zawarte jest bogate doświadczenie i wiedza twórców systemu ALEPH o szczególnym charakterze struktur i formatów danych bibliotecznych.
  Istnienie pośredniej warstwy między aplikacją i systemem zarządzania bazą danych (DBMS) zwiększa elastyczność strukturalnej i logicznej struktury DBMS.

• Baza Danych - Baza danych systemu ALEPH oparta jest o system RDBMS Oracle. ALEPH zapewnia wzbogacenie SQL o specjalne potrzeby obsługi niesformatowanych danych tekstowych.”

Każda z warstw jest odseparowana od pozostałych, co czyni je łatwymi w modyfikacji i zabezpiecza przez nieprawidłowym działaniem w przypadku wprowadzania zmian

ALEPH posiada własny serwer WWW, który umożliwia korzystanie z katalogu spoza biblioteki (wyszukiwanie włącznie z możliwością złożenia zamówienia na dokument lub kserokopię i wglądu do własnego konta czytelniczego). System posiada również własny serwer Z39.50

Kolejna zaletą systemy jest to, ze jest on całkowicie spolszczony, także Polski ośrodek wdrożeniowy systemu w firmie TCH Systems w Warszawie zapewnia pełną fachową obsługę systemu i szkolenia wyłącznie w języku polskim.

Aleph jest niezwykle elastycznym systemem, można go dostosować do pracy różnych instytucji, ponieważ może zarządzać różnego typu dokumentami, dlatego prócz ponad 1500 bibliotekami różnej wielkości i typu Aleph zakupiły m.in. ośrodki informacji pracujące dla nauki i przemysłu a także archiwa i muzea.

Systemem tej jest w pełni zintegrowanym, każdy opis dokumentu (rekord) wprowadzany jest do zbioru tylko raz i następnie może być wykorzystywany w różnych modułach systemu, takich jak: gromadzenie, katalogowanie, wyszukiwanie, kontrola czasopism, kontrola haseł wzorcowych, wypożyczenia, wypożyczenia międzybiblioteczne, Selektywna Dystrybucja Informacji, statystyka biblioteczna itp.

MORQUIS- HORIZON to system opracowany przez firmę Dynix. Teraz jest on rozpowszechniony i lepiej znany pod zmienioną nazwa jako Horizon. Jest on stosowany głownie w bibliotekach uczelnianych, takich jak Biblioteka Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Biblioteka Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Biblioteka Uniwersytecka w Łodzi, Biblioteka Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy i Biblioteka Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Olsztynie.

System Horizon jest nowoczesnym systemem bibliotecznym ułatwiającym pracę bibliotekarzy i obsługę czytelników. Automatyzuje prace związane z katalogowaniem i gromadzeniem dokumentów, śledzeniem wpływów wydawnictw ciągłych, wyszukiwaniem i udostępnianiem książek; opracowuje różne dane statystyczne i raporty. Horizon składa się z szeregu modułów, z których każdy odpowiada za odrębne czynności, wykorzystując przy tym rekordy z baz danych i tablic.

Horizon wykorzystuje system zarządzania bazą danych Sybase i pracuje w architekturze Klient-Serwer, dzięki której umożliwia swobodny dostęp do innych systemów bibliotecznych oraz zasobów sieciowych (przeglądarki, systemy baz pełno tekstowych, zasoby multimedialne). Ma również wbudowany protokół Z39.50 a dodatkową zaletą jest obsługa opisu formatu danych: MAB, UNIMARC, USMARC.

Horizon składa się z 5 modułów

• Moduł katalogowanie- katalogowanie, import, eksport opisów bibliograficznych

• Moduł udostępniania- wypożyczanie, rezerwacja, monitorowanie

• Moduł OPAC- obsługa katalogu dostępnego dla użytkownika w trybie online

• Moduł wydawnictw ciągłych- kontrola zakupów wydawnictw ciągłych- pojawiających się cyklicznie podręczników, magazynów, gazet

• Moduł gromadzenia- prowadzenie kartoteki, dezyderatów, zamówień, kontrola budżetu, monitów

Horizon posiada wersje spolszczoną i dokumentacje w języku polskim. Ponadto system ten łatwo dostosowuje się do pracy na różnych platformach sprzętowo-programowych (UnixTM, DEC Open VMSTM, Novell Netware, Microsoft Windows NTTM, Sun Solaris, SunOSTM, IBM OS/2) oraz umożliwia odbywanie transakcji w czasie rzeczywistym, co w dowolnym momencie zapewnia użytkownikowi dostęp do aktualnych informacji i umożliwia równoległą pracę z różnymi jego modułami, która pozwala na szybkie przełączenie między nimi.

TINLIB (The Information Nawigator) stosowany jest m.in. w Bibliotece Politechniki Krakowskiej.

System TINLIB jest produktem powstałej w 1984 r. firmy Information Management and Engineering Ud (IME) z Londynu. Firma specjalizuje się wyłącznie w systemach bibliotecznych i pokrewnych. Posiada ona przedstawicielstwa w większości krajów Europy Zachodniej oraz w USA, Czechach, Słowacji i na Węgrzech. Według danych z artykułu Nahotko Marka Tinlib. The Information Nawigator: zautomatyzowane systemy biblioteczne z czasopisma „Bibliotekarz” system pracuje w ponad 1500 bibliotekach, w 32 krajach i 16 językach oraz różnych alfabetach (w tym niełacińskich, np. w greckim). System ten w latach 90-tych miał najwięcej instalacji spośród wszystkich światowych systemów bibliotecznych. Wynikało to m.in. z faktu, że jest to system otwarty, w dużym stopniu uniezależniony od platformy sprzętowej. Ten sam system, pracujący w taki sam sposób można używać na mikrokomputerach typu IBM PC (pojedynczych lub w sieci) oraz na największych nawet maszynach Unix-owych. Daje to możliwość rozbudowy systemu, gdyż można rozpocząć pracę nawet na pojedynczym IBM PC i w miarę potrzeb dołączyć do niego inne PC-ty (np. przy pomocy sieci Novell), aby w końcu przejść np. na stacje roboczą firmy Sun i pracować pod systemem Unix(. Przez cały czas dane są w pełni "przenoszalne" a praca z systemem przebiega w identyczny sposób (nie ma potrzeby uczenia się nowych komend itp.). Dzięki temu system nadaje się do zastosowania w każdej bibliotece - od małych szkolnych czy publicznych do dużych bibliotek naukowych.

System ma budowę modułową, poszczególne funkcje wykonywane są w osobnych, lecz w pełni zintegrowanych modułach, takich jak: gromadzenie, katalogowanie, wyszukiwanie (OPAC), udostępnianie, gromadzenie wydawnictw zwartych, gromadzenie i opracowanie czasopism, wypożyczanie międzybiblioteczne, wymiana danych z i do innych systemów oraz generator raportów (wydruków statystycznych itp.)

Zakończenie

Systemy zagranicznej produkcji, używane są tylko w bibliotekach dużych. Są one tak rozwinięte, że spełniają wymagania tych bibliotek. Systemy polskiej produkcji używane są na razie tylko w bibliotekach małych, szkolnych itp. ponieważ jak już wspominałam są tańsze i nadają się do pracy na słabszym sprzęcie.

Często to nie biblioteka decyduje o wyborze systemu w jakim chce pracować, tylko przyłącza się do grupy bibliotek z która chciałaby współpracować, dlatego liczba używanych systemów w Polsce jest tak mała. Jedynie rozwój systemów polskiej produkcji może coś zmienić, ponieważ żadna biblioteka nie będzie chciała przetestować oprogramowań zagranicznych, które nie będą do końca spolszczone i z którymi nie miała kontaktu żadna inna polska biblioteka.

Bibliografia

Aleph Polska- strona producenta, dostęp w Internecie: <http://www.aleph.pl/index.php?Itemid=39&id=13&option=com_content&task=blogcategory>

Jacquesson A., Automatyzacja bibliotek. Zarys historyczny, strategia, perspektywy, Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1999

Mocydlarz M., Udostępnianie informacji naukowej na nośnikach elektronicznych. Rozdział 6 [online] Biuletyn Porozumienia „Biblioteka z Horyzontem” [dostęp: 27.03.10], dostępny w Internecie: <http://www.pfsl.poznan.pl/horyzonty/nosniki/6rozdzial.html >

Maniecka-Dziubecka R., System biblioteczny ALEPH [online], EBIB, 2000, nr 2 [dostęp: 27.03.10], dostępny w Internecie: < http://www.oss.wroc.pl/biuletyn/ebib10/aleph.html >

Nahotko M., Tinlib. The Information Nawigator: zautomatyzowane systemy biblioteczne, [w:] „Bibliotekarz”, 1993, nr 4, s. 27-30

Nahajko M., Vtls. Zautomatyzowane systemy biblioteczne. [w:] „Bibliotekarz”. 1992, nr 2, s. 14-19

Radwański A., Jak komputeryzować bibliotekę. Poradnik, Warszawa, 2002, s. 101-102.

VTLS- strona producenta, dostęp w Internecie: <www.vtls.com>

9

---