Higiena wieku podeszłego
Geriatria - to dziedzina medycyny ogólnej zajmująca się preweryncyjmi, leczniczymi i społecznymi aspektami schorzeń u ludzi w wieku podeszłym, starczym i sędziwym. Nazywana jest medycyną starości. Geriatrą może być lekarz.
Gerontologia - to nauka o starości i o wszystkich związanych z nią zjawiskach i problemach. Gerontologiem mogą być specjaliści z wiciu dziedzin (biolog, socjolog, lekarz. rehabilitant, psycholog), ponieważ jest to nauka interdyscyplinarna.
Gerontologia społeczna - zajmuje się badaniem warunków życia oraz potrzebami ludzi starych, dążąc do zespolenia tych potrzeb, analizując rolę i zadania starszego pokolenia w rodzinie i społeczeństwie.
Przyczyny rozwoju geriatrii:
•rozwój nauk medycznych (wprowadzenie nowym metod diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych) oraz wzrost dostępności opieki medycznej).
•dożywanie wieku starczego przez coraz większą; część populacji,
•spadek śmiertelność niemowląt i dzieci,
•poprawa warunków sanitarno-higienicznych, lepsze warunki życia,
•wzrost znaczenia profilaktyki, przeciwdziałanie niedołęstwu i chorobom przewlekłym,
•bardziej racjonalne odżywianie się społeczeństw.
• rozwój kontroli urodzeń,
•Postępy w zapobieganiu chorobom zakaźnym
Polska 1990 65 r.ż. 10% ogółu populacji 80 r.ż. 2% ogółu populacji
Polska 2020 65 r.ż. 17,4% ogółu populacji 80 r.ż. 3,6% ogółu populacji
Starość dzieli się na:
Wiek podeszły - między 60 a 75 rokiem życia,
Wiek starczy - między 75 a 90 rokiem życia,
Wiek sędziwy - powyżej 90 roku życia.
Wyróżnia się:
a) wiek kalendarzowy - liczba przeżytych lat,
b) wiek biologiczny - ogólna sprawność i żywotność organizmu zmniejszająca się w drugiej połowie życia równolegle z postępem wieku kalendarzowego.
Oceniany jest na podstawie wskaźników:
- biochemicznych,
- biologicznych,
- medycznych.
Teorie starzenia się:
a) Teoria autoimmunologiczna:
Starzenie się jest rezultatem progresywnej autodestrukcji mechanizmów autoimmunologicznych. Reakcja ta może być modulowana przez czynniki genetyczne, zewnętrzne, endokrynologiczne i inne.
b) Teoria neuroendokrynologiczna:
Zmiany w systemie nerwowym i endokrynologicznym mogą być odpowiedzialne za proces starzenia. Zmiany te mogą prowadź* do chorób ograniczających czas przeżycia (nowotwory, miażdżyca itp.).
c) Teoria komórkowa:
Niestabilność genetyczna i progresywne uszkodzenia komórek przyczyniają się do procesu starzenia.
Na zróżnicowanie międzyosobniczego i międzynarządowego postępu zmian starczych mają wpływ czynniki zewnątrzpochodne,
- warunki socjalne i rodzinne,
- wykształcenie, zawód, praca,
- choroby przebyte i istniejące,
- styl życia, odżywianie,
- narażenie na szkodliwe czynniki środowiska.
Typowe dla zmian starczych są reakcje:
- gromadzenie się lipofuscyny (tzw. pigment starczy) w lizosomach komórkowych,
-formacja wiązań krzyżowych - wiązania te w tkance łącznej i strukturach komórkowych zmienia właściwości fizyczne kolagenu i błon komórkowych zmieniając ich przepuszczalność.
W procesie starzenia istotną role odgrywają wolne rodniki. Ustrojowe układy obrony antyoksydacyjnej:
a) I rzędu: enzymy antyoksydacyjne (dysmutaza ponadtlenkowa, kataliza)
b) II rzedu: zmiatacze wolnych rodników - wit. A, C, E, transferaza, moczany, albumina,
c) III rzędu: enzymy regenerujące DNA i inne
Cechy psychiki starczej:
- zacieśnienie zainteresowań stopniowo do spraw czysto osobistych
- skostnienie poglądów,
- niezdolność do ich przemiany w miarę zdobywania nowych doświadczeń,
- brak ruchliwości umysłowej i bystrości,
- oziębłość uczuciowa,
- łatwe rozrzewnianie się, często połączone z płaczliwością,
- mądrość siarczą z poczuciem nieomylności własnego sądu,
- osłabienie czynności pamięciowych i intelektualnych,
Starzenie się można podzielić na:
- fizjologiczne (nieuniknione),
- socjalne (odchodzenie na emeryturę często prowadzi do degradacji społecznej),
- ekonomiczne (obniżenie dochodów związane z przejściem na emeryturę).
Zmiany fizjologiczne powstające podczas starzenia się i ich konsekwencje kliniczne
Choroby wieku podeszłego
Medycyna geriatryczna scala cztery podstawowe elementy:
a) badania nad starzeniem się
b) odmienność problematyki klinicznej osób starych (częste upadki, zmącenie świadomości, niewydolność zwieraczy itp.)
c) szczególne cechy kliniczne chorób w wieku starczym
d) organizacje opieki medycznej i socjalnej dla osób starych.
Układ (ośrodek) |
Zmiana |
Konsekwencje kliniczne |
Składniki organizmu |
↑ takanki tłuszcowej |
Dłuższy czas eliminacji leków rozpuszczalnych w tłuszczach |
|
↓ wody w organizmie |
leki rozpuszczające się w wodzie mają mniejszą objetość dystrybucji |
układ moczowy |
↓ przesączania kłębuszkowego |
Upośledzenie wydalania leków |
Ikład kostny |
↓gęwstości kości |
↑ częstości złąmań |
Układ pokarmowy |
↓ czynności wątroby |
Nieprawidłowy lub wydłużony mestabolizm niektórych leków |
|
↓ Wchłaniania wit. D |
Zmniejszenie masy kości |
układ krążenia |
↓ szybkości przewodzenia komórek mięśnia sercowego |
↓ wydolności mięśnia sercowego |
|
↓ liczby miocytów |
|
|
↑ masy mięśni lewej komory |
|
|
↑ odkładania się lipidów w ścianach tętnic |
↑ ryzyka niedokrwienia narządów |
Układ moczowo płuciowy |
↑ masy i wielkości gruczołu krokowego |
zatrzymanie moczu |
|
atrofia śluzówki pochwy |
zapalenia pochwy, bolesność podczas stosunków |
ośrodki snu |
skrócenie IV fazy snu |
bezsenność |
okład oddechowy |
↓ pojemności życiowej |
↓ paO2 |
|
↓ Maksymalnej pojemności oddechowej |
zaburzenia w układnie wentylacja-perfuzja |
układ immunologiczny |
↓ sprawności limfocytów T |
↓ zdolność do zwalczania zakażeń |
układ nerwowy |
atrofia mózgu |
|
|
osłabienie odruchów, ↓ napięcia mięśniowego |
upadki |
Obraz chorobowy człowieka starego charakteryzuje się:
- równoczesnym występowaniem kilku procesów chorobowych,
- często odmienną symptomatologią i nietypowym przebiegiem chorob,
- czestszym występowaniem powikłań,
- przedłużonym okresem rekonwalescencji.
Choroby występujące przedwczesnego starości częściej:
Hematologiczne
Niedokrwistość złośliwa, przewlekła białaczka limfatyczna
Serocwo-naczyniowe
Choroba wieńcowa, niewydolność krążenia, zaburzenia przewodnictwa A-V, nadciśnienie tętnicze
Endokrynologiczne
Cukrzyca, niedoczynność tarczycy, nadczynność
Reumatyczne
Zespoły bólowe kręgosłupa na tle zmian zwyrodnieniowych, dna moczanowa
Okulistyczne
Jaskra, zaćma, zwyrodnienie plamki żółtej odklejanie siatkówki
Przewodu pokarmowego
Choroba wrzodowa żołądka przedwczesnego dwunastnicy, uchyłkowatość jelita grubego, przepuklina rozworu przełykowego, kamica żółciowa, nowotwory wątroby
Neurologiczne
Zaburzenia przepływu mózgowego, choroba Parkinsona
Psychiczne
Stany ostrego splątania, choroby przebiegające przedwczesnego depresją, otępienie, nietolerancja leków
Nefrologiczne
Przewlekłe infekcje dróg moczowych, niewydolność nerek, kamica nerkowa
Różne
Astma oskrzelowa, otyłość, wyniszczenie
Choroby występujące rzadziej przedwczesnego starości:
Neurologiczne
Migrena, myasthenia gravitis
Reumatologiczne
Wypadniecie dysku zespołem rwy kulszowej, rwy szyjnej
Przewodu pokarmowego
Ostre zapalenie wątroby, achalazja przełyku, choroba Cohna
Endokrynologiczne
Choroba Addisona, zespół Cushinga, niedoczynność przysadki
Hematologiczne
Niedokrwistość hemolityczna
Różne
Ostre zapalenie nerek, sarkoidoza, odma
samoistna
Profilaktyka przedwczesnego starzenia się jest ukierunkowana na ograniczenie lub eliminacje czynników szkodliwych natury:
- socjalnej - staranne przygotowanie do emerytury, umożliwienie kontynuowania pracy zawodowej, pełnienie istotnych ról społecznych, zabezpieczenie bytu materialnego
- kulturowej - właściwe odżywianie, aktywność fizyczna, aktywnośc intelektualna,
- zdrowotnej - wczesne rozpoznawanie i leczenie chorób (szczególnie przewlekłych) np. cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, miażdżycy, choroby wieńcowej, reumatycznej.
Wg WHO profilaktyką genetyczną powinni być objęci już 40-latkowie!
Profilaktyka dietetyczna
1. dieta zakazów
a) dzieta ubogokaloryczna - nie przekraczająca potrzeb bilansu energetycznego służącego utrzymaniu masy należnej;
b) dieta ubogobiałkowa (1g/kg masy należnej ciała) - ograniczenie ilości białka zwierzęcego
c) ograniczenie ilości cukrów prostych, zastąpienie cukrami złożonymi i włókniekiem;
d) ograniczenie ilości tłuszczów zwierzęcych i cholesterolu;
e) dieta kobiet po menopauzie powinna zawierać produkty z dużą zawartością Ca lub należy podawać Ca w ilościach 800-1500 mg/dobę.
2.dieta nakazów
a) dieta zawierająca Zn, Cu, Sc Ca, Mg, wit. A, E, C - antyoksydanty (profilaktyka nowotworów jelit i płuc);
b) dieta powinna być dostosowana indywidualnie dla każdego człowieka pod względem ilościowym i jakościowym, uwzględniać jego ponzeb) (w tvm preferencje smakowe) i możliwości finansowe,
konsekwencje błędów dietetycznych:
- otyłość
- cukrzyca
- nadciśnienie tętnicze
- zaburzenia gospodarki lipidowej
- przepuklina rozworu przełykowego
- choroba zwyrodnieniowa stawów, urazy, złamanie szyjki kości udowej
Niedobory pokarmowe
- osoby żyjące samodzielnie 5-10%
- pensjonariusze zakładów opiekuńczych, pacjenci szpitali 30-60%
Uzależnione są od:
- sytuacji materialnej ludzi starych
- występujących chorób (upośledzone wchłanianie, biegunki, wymioty)
- nadużywania leków powodujących niedobory mikro i makroelementów przebytych operacji (resekcje żołądka - niedokrwistość z niedoboru Fe i wit B12 )
- monotonnej diety
- braków w uzębieniu
- niedopasowania protez zębowych
Aktywność fizyczna
W gerontologii sprawność życiowa oceniana jest w trzech kategoriach:
1) sprawność lokomocyjna - zdolność do przemieszczania się
2) zdolność samoobsługi
3) aktywność życia codziennego - zdolność do wykonywania codziennych czynności
Upośledzenie sprawności życiowej ma miejsce zwykle ok. 75-80 roku życia.
Aktywność człowieka to samodzielność i niezależność czyli:
- sprawność fizyczna
- sprawność psychiczna
- pozytywna postawa wobec starości i samego siebie
Za najskuteczniejszą metodę zapobiegającą zniedołężnieniu i ograniczeniu rozwoju zmian starczych uznano sprawność fizyczną.
- sprawność pracy serca, płuc
-zwiększa tolerancję wysiłku
- zmniejsza masę tłuszczową ciała,
- zwiększa masę i siłę mięśniową oraz zakres ruchów w stawach,
- zapobiega osteoporozie,
- zwiększa utylizację glukozy
- poprawia perystaltykę jelit,
-ogranicza poziom lęku i napięcia
- usprawnia role społeczne człowieka.
Higienia osobista stanowi bardzo ważny problem w wieku podeszłym.
Codzienna toaleta powinna obejmować:
- mycie całego ciała
- pielęgnacje włosów i paznokci
- odpowiednią higienę jamy ustnej
- mycie i przechowywanie protez zębowych