Pedagog szkolny

Kod klasyfikacji: 235907

Rozdział klasyfikacji: Nauczanie, wychowanie i działalność kulturalna

Klasa klasyfikacji: Nauczyciele i wychowawcy szkolni

Zadania i czynności

Głównym zadaniem pedagoga jest udzielanie pomocy i opieka psychologiczno - pedagogiczna nad uczniami szkoły. W obszarze zainteresowań pedagoga jest poznanie środowiska życia uczniów, ich potrzeb, uzdolnień, możliwości intelektualnych, a także trudności na jakie uczeń natrafia w trakcie nauki szkolnej. Trudności te mogą być spowodowane kłopotami intelektualnym w opanowaniu wiedzy, ale też mogą wynikać z problemów w rodzinie (np. konflikty z rodzicami, alkoholizm ) czy osobistych (np. zakochanie się, nieumiejętność nawiązania kontaktów z rówieśnikami). Pedagog współpracuje z wychowawcami i nauczycielami w rozwiązywaniu problemów ucznia. Kieruje uczniów na badania logopedyczne i do specjalistów: lekarza, psychologa, psychiatry. Często wskazuje na potrzebę zajęć reedukacyjnych, terapeutycznych czy korekcyjnych. Gdy zaistnieje taka potrzeba, kontaktuje się z policją, sądem rodzinnym czy dla nieletnich. Pedagog zajmuje się również organizowaniem pomocy materialnej. Mając wiedzę o sytuacji ucznia może wnioskować o pomoc w postaci bezpłatnych posiłków, zapomóg, dofinansowania do podręczników, wyjazdów na „zielone szkoły” czy wyjść do kina i teatru. Niekiedy zajmuje się też aktywnym poszukiwaniem sponsorów takiej formy pomocy uczniom. Pedagog dba również o pomoc rodzinie m.in. poprzez ułatwianie kontaktów rodziny z ośrodkami pomocy społecznej. Praca pedagoga opiera się przede wszystkim na rozmowach z uczniami, rodzicami, nauczycielami, specjalistami spoza szkoły. Dzięki nim pedagog może poznać przyczyny trudności i problemów uczniów, pomóc w ich rozwiązywaniu, rozwijać umiejętności wychowawcze rodziców i nauczycieli. Pedagog analizuje dzienniki lekcyjne pod kątem ocen i frekwencji uczniów. Przygotowuje też opinie pedagogiczne na temat uczniów dla innych placówek (poradnie psychologiczno - pedagogiczna, policja, sąd). W ramach godzin wychowawczych i zastępstw prowadzi prelekcje i dyskusje z dziećmi i młodzieżą na ważne i interesujące ich zagadnienia. Zajmuje się też edukacją zdrowotną m. in. profilaktyką nałogów poprzez pogadanki czy organizowanie spektakli teatralnych, a niekiedy również higieną uczniów.

Środowisko pracy

materialne środowisko pracy

Pedagog pracuje przede wszystkim w budynku szkoły. Swoich rozmówców -uczniów, rodziców, nauczycieli - przyjmuje w wyznaczonym pomieszczeniu. Bywa również w klasach prowadząc lekcje czy obserwacje zachowania uczniów. Pedagog wychodzi także poza obręb szkoły - do poradni, sądu czy internatu, w którym mieszkają uczniowie. W pracy pedagoga uciążliwy bywa hałas (podczas przerw), utrudniający koncentrację. Z chorób zawodowych dotykających pedagoga najczęstsze są przewlekłe schorzenia narządu głosu będące konsekwencją częstych i długich rozmów, a także konieczności prowadzenia lekcji. Ponadto pedagog często styka się ze stresującymi sytuacjami, które, powtarzając się, mogą po latach spowodować zaburzenia emocjonalne lub nerwice.

warunki społeczne

Pedagog pracuje przede wszystkim indywidualnie i samodzielnie, czasem uzgadniając z psychologiem, wychowawcą, dyrektorem działania wobec dziecka. Praca pedagoga wymaga częstych i intensywnych kontaktów z ludźmi - rozmowy indywidualne, konsultacje, zajęcia lekcyjne. Pedagog jako rzecznik spraw dziecka narażony jest na konflikty z rodzicami i nauczycielami.

warunki organizacyjne

Pedagog pracuje zazwyczaj 20 godzin tygodniowo. Ma ustalone dyżury w szkole, podczas których jest dostępny dla uczniów, rodziców i nauczycieli. Konieczność załatwiania spraw w różnych instytucjach np. poradni czy sądzie wymaga czasem dostosowania się do terminów obowiązujących w tych instytucjach, więc czas pracy pedagoga bywa ruchomy. Charakter pracy pedagoga zmusza go czasem do poświęcenia swojego wolnego czasu ( np. w weekend ) gdy sprawa jest pilna i wymaga natychmiastowego załatwienia. Zwierzchnikiem pedagoga jest dyrektor szkoły, ale jego nadzór ogranicza się do zarysowania i kontroli wykonania zadań wynikających z programu wychowawczego szkoły. Pedagog sam ustala sposoby realizacji swojej pracy. Praca pedagoga nie jest zrutynizowana - kontakt z każdym człowiekiem jest inny, aczkolwiek podejmuje on również działania częściowo powtarzające się - np. przygotowuje, przeprowadza i analizuje ankiety. Pedagog musi być osobą dyskretną i nie ujawniać treści rozmów ani zbyt głęboko nie ingerować w sprawy osobiste czy rodzinne ucznia (odpowiedzialność społeczno-moralna). Czasem, w sytuacjach kryzysowych, od niego zależy zdrowie i bezpieczeństwo uczniów. Ponadto pedagog zobowiązany jest do prawdomówności i podlega odpowiedzialności karnej gdy uczestniczy w rozprawach sądowych.

Wymagania psychologiczne

Podstawą pracy pedagoga jest nawiązywanie kontaktów z ludźmi. Ważne jest aby pedagog już na początku rozmowy wzbudził zaufanie, gdyż to pozwoli mu na zdobycie informacji niezbędnych do podjęcia działań pedagogicznych. Ważna jest również akceptacja rozmówcy jako człowieka i tolerancja dla jego, czasem odmiennych, poglądów. Rozmówca musi być przekonany, że pedagog wysłucha go z uwagą i poważnie potraktuje jego problemy. Zaufanie ucznia czy rodziców do pedagoga jest też warunkiem koniecznym do podjęcia przez nich wskazywanych przez niego działań czy skorzystania z porad. Pedagog powinien posiadać wiedzę na tematy związane z prawidłowościami różnych okresów rozwojowych, ale sama wiedza nie wystarczy - konieczne jest też aby pedagog posiadał umiejętność wczuwania się w problemy i przeżycia drugiego człowieka (empatia). W trakcie rozmowy pedagog wykorzystuje umiejętność obserwacji wyglądu czy zachowania ucznia. Dobrze, gdy jest również spostrzegawczy. Pedagoga powinna cechować umiejętność logicznego myślenia, pozwalająca kojarzyć fakty, wyciągać wnioski ze zdobytych informacji i przewidywać skutki działań. Myślenie twórcze zaś przydaje się przy obmyślaniu sposobów rozwiązania problemów. Cechą konieczną w tym zawodzie jest samokontrola czyli umiejętność panowania nad własnymi emocjami - gniewem, agresją, lękiem. Przydatna jest cierpliwość, która pozwala wysłuchiwać, czasem długich, zwierzeń rozmówców. W zawodzie pożądana jest umiejętność formułowania myśli, zarówno w formie ustnej, jak i pisemnej (opinie). Pozwala to na skuteczne argumentowanie i przekonywanie rozmówców do podjęcia proponowanych działań. Pedagog będąc samodzielny w swojej pracy musi posiadać umiejętność planowania. Powinien umieć też współpracować z innymi ludźmi, gdyż często działania wobec dziecka są uzgadniane i prowadzone wspólnie z nauczycielami i rodzicami. Przydatne w pracy pedagoga są szerokie zainteresowania społeczne oraz ciekawość zawodowa zmierzająca do rozszerzania wiedzy poprzez uczestnictwo w różnych kursach i szkoleniach. Wskazana jest podstawowa wiedza z zakresu psychologii, socjologii, a nawet medycyny i prawa.

Wymagania fizyczne i zdrowotne

Praca pedagoga należy do prac lekkich fizycznie, aczkolwiek obciążających psychicznie. Wymagana jest sprawność narządu słuchu (słuchanie) i wzroku (obserwowanie zachowania). Ze względu na charakter pracy - kontakt i rozmowy z ludźmi - pedagogiem nie może być osoba z wadami wymowy (np. jąkająca się czy mówiąca niewyraźne i bełkotliwie ). Również wymagana jest umiejętność wypowiadania się za pomocą słów (ekspresja słowna). Pedagog nie może mieć odrażającego wyglądu - wyraźnego zeza czy zniekształceń i zeszpeceń twarzy i ciała. Dyskwalifikujące są zaburzenia psychiczne i emocjonalne (np. nerwica), a także upośledzenie umysłowe. Nosicielstwo chorób zakaźnych jest również niedopuszczalne u osób zatrudnionych na stanowisku pedagoga. Ze względu na konieczność kontaktowania się z różnymi instytucjami pedagogiem nie może być osoba niesprawna ruchowo - dopuszczalne są tylko niewielkie niesprawności w zakresie kończyn górnych. Praca pedagoga należy do prac lekkich fizycznie, aczkolwiek obciążających psychicznie. Wymagana jest sprawność narządu słuchu (słuchanie) i wzroku (obserwowanie zachowania). Ze względu na charakter pracy - kontakt i rozmowy z ludźmi - pedagogiem nie może być osoba z wadami wymowy (np. jąkająca się czy mówiąca niewyraźne i bełkotliwie ). Również wymagana jest umiejętność wypowiadania się za pomocą słów (ekspresja słowna). Pedagog nie może mieć odrażającego wyglądu - wyraźnego zeza czy zniekształceń i zeszpeceń twarzy i ciała. Dyskwalifikujące są zaburzenia psychiczne i emocjonalne (np. nerwica), a także upośledzenie umysłowe. Nosicielstwo chorób zakaźnych jest również niedopuszczalne u osób zatrudnionych na stanowisku pedagoga. Ze względu na konieczność kontaktowania się z różnymi instytucjami pedagogiem nie może być osoba niesprawna ruchowo - dopuszczalne są tylko niewielkie niesprawności w zakresie kończyn górnych.Praca pedagoga należy do prac lekkich fizycznie, aczkolwiek obciążających psychicznie. Wymagana jest sprawność narządu słuchu (słuchanie) i wzroku (obserwowanie zachowania). Ze względu na charakter pracy - kontakt i rozmowy z ludźmi - pedagogiem nie może być osoba z wadami wymowy (np. jąkająca się czy mówiąca niewyraźne i bełkotliwie ). Również wymagana jest umiejętność wypowiadania się za pomocą słów (ekspresja słowna). Pedagog nie może mieć odrażającego wyglądu - wyraźnego zeza czy zniekształceń i zeszpeceń twarzy i ciała. Dyskwalifikujące są zaburzenia psychiczne i emocjonalne (np. nerwica), a także upośledzenie umysłowe. Nosicielstwo chorób zakaźnych jest również niedopuszczalne u osób zatrudnionych na stanowisku pedagoga. Ze względu na konieczność kontaktowania się z różnymi instytucjami pedagogiem nie może być osoba niesprawna ruchowo - dopuszczalne są tylko niewielkie niesprawności w zakresie kończyn górnych.

Warunki podjęcia pracy w zawodzie

Warunkiem niezbędnym do podjęcia pracy pedagoga jest ukończenie wyższych studiów i zdobycie określonej specjalizacji. Należy ukończyć studia z zakresu pedagogiki opiekuńczo - wychowawczej, społeczno - profilaktycznej lub resocjalizacyjnej. Można też zostać pedagogiem studiując psychologię czy socjologię, ale w takim przypadku to kuratorium decyduje o uznaniu kierunku za pokrewny studiom pedagogicznym. Niezależnie od decyzji kuratorium należy zdobyć przygotowanie pedagogiczne . Można je zdobyć w trakcie studiów, w ramach studium pedagogicznego działającego na uczelni. Takie przygotowanie trwa zazwyczaj 1 rok i obejmuje zajęcia z pedagogiki, psychologii oraz metodyki szczegółowej prowadzenia zajęć lekcyjnych. Pedagogiem może zostać też absolwent innego kierunku studiów - pod warunkiem ukończenia studiów podyplomowych z zakresu pedagogiki opiekuńczo-wychowawczej. Ponadto dyrektorzy szkół, szczególnie prywatnych, zwracają uwagę na praktyczne umiejętności kandydatów, przydatne w pracy z dziećmi i młodzieżą. Dlatego korzystne jest zdobywanie takich umiejętności w trakcie kursów i szkoleń, z zakresu diagnozy czy terapii pedagogicznej.

Możliwości awansu w hierarchii zawodowej

Rozwój kariery zawodowej pedagoga opiera się przede wszystkim na osiąganiu kolejnych stopni awansu zawodowego nauczycieli. Pedagog, zatrudniony zaraz po studiach, ma stopień nauczyciela - stażysty. W trakcie swojej pracy może osiągnąć kolejne stopnie : stopień nauczyciela kontraktowego, mianowanego, dyplomowanego czy nawet profesora szkolnictwa. Pedagog może też zrobić doktorat lub ukończyć studia podyplomowe. Nie stanie się jednak zwierzchnikiem innych osób. Stanowisko pedagoga podlega zwierzchnictwu dyrektora, a sam pedagog nie nadzoruje pracy innych osób. Doświadczony pedagog może podjąć pracę w instytucji współpracującej ze szkołą (np. w poradni psychologiczno - pedagogicznej) bądź w instytucjach nadrzędnych wobec szkoły (np. w Kuratorium Oświaty lub Wojewódzkim Centrum Doskonalenia Nauczycieli). Awans w tym wypadku oznacza zmianę charakteru pracy na doradczą (doradca metodyczny ds. pomocy psychologiczno - pedagogicznej), konsultacyjną ( nauczyciel konsultant ds. pomocy psychologiczno - pedagogicznej) czy kontrolującą pracę innych pedagogów (wizytator).

Możliwości podjęcia pracy przez dorosłych

W pracy pedagoga najważniejsze są kwalifikacje i indywidualne predyspozycje i umiejętności kandydatów. Dlatego dojrzalszy wiek może być atutem przy zatrudnianiu pedagoga. Walorem młodych ludzi jest większa łatwość dotarcia do młodzieży, ale z kolei osoby starsze posiadają bogatsze doświadczenie życiowe pomocne przy rozwiązywaniu rozmaitych problemów dzieci i młodzieży. Również zdobywanie kwalifikacji (np. studia podyplomowe) czy doświadczeń zawodowych i umiejętności ( np. terapeutycznych), trwa w czasie więc osoby starsze mogą więcej zaoferować na tym stanowisku. Praca pedagoga opiera się na zaufaniu, które czasem długo się zdobywa, dlatego preferowane są osoby, które mogą na dłużej związać się ze szkołą. Z tego względu osoby po 50-tym roku życia mają mniejsze szanse na zatrudnienie.

Polecana literatura

Dziewiecki M. - Odpowiedzialna pomoc wychowawcza, Biblioteka Nauczycieli i Wychowawców, Radom 1999

Gajewska G. Doliński A. - Teoretyczno - metodyczne aspekty warsztatu pedagoga. Scenariusze zajęć wychowawczych, Pracownia Edukacyjno - Konsultacja Wydawnicza "GAJA", 2001

Gajewska G. - Elementy pedagogiki opiekuńczej i metodyki opieki i wychowania, Pracownia Edukacyjno - Konsultacyjno - Wydawnicza "GAJA", 2001

Jundziłł J. - Rola zawodowa pedagoga szkolnego, WSiP, Warszawa 1980.

Kazimierczak M. - Pedagog szkolny w systemie poradnictwa edukacyjnego i wychowawczego, Kosińska - Wychowawca w szkole, Rubikon, Kraków 1999 Maciaszkowa J. - Z teorii i praktyki pedagogiki opiekuńczej, WSiP, Warszawa 1991 Marzec D, Stochmiałek S. (red.) - Przygotowanie pedagogów do pracy opiekuńczo - wychowawczej, Częstochowa 1993

Ozimek E. - Jak wychowywać, Oficyna Współczesna, 1999

Pomykało E. (red.) - Encyklopedia pedagogiczna, Warszawa 1993

Czasopisma: „Charaktery” „Problemy Opiekuńczo - Wychowawcze” „Wychowawca” - miesięcznik KSW, Kraków

Źródło danych: Przewodnik Po Zawodach, wyd. II, MPiPS

1

---