1. INFORMACJE O REGIONIE I SYTUACJA SPOŁECZNO - GOSPODARCZA
Województwo świętokrzyskie leży w południowo-wschodniej części Polski na niezwykle malowniczych i ciekawych terenach pod względem krajobrazowym, geologicznym i kulturowym. Historia regionu związana jest z początkami Państwa Polskiego, czego przykładem jest położona nad rzeką Nidą, Wiślica - jedna z najstarszych miejscowości w Polsce - centralny ośrodek państwa Wiślan. Symbolem regionu jest również słynny benedyktyński klasztor na Łysej Górze (595 m n.p.m.), założony w XII wieku, z relikwiami Krzyża Świętego, który do XVII wieku był największym sanktuarium w kraju.
Województwo świętokrzyskie zajmuje powierzchnię 11 710 km2 (3,7% obszaru Polski). Pod względem wielkości znajduje się na 15 miejscu w kraju, mniejsze jest tylko województwo opolskie. Rozciąga się między 50°10' i 51°21' szerokości geograficznej północnej oraz 19°43' i 21°42' długości geograficznej wschodniej na obszarze trzech makroregionów, Wyżyny Kieleckiej (część środkowa i północno-wschodnia), Niecki Nidziańskiej (część południowa) i Wyżyny Przedborskiej (część północno-zachodnia). Graniczy z sześcioma województwami: lubelskim, łódzkim, małopolskim, mazowieckim, podkarpackim i śląskim. Podzielone jest na 13 powiatów ziemskich i 1 grodzki-miasto Kielce oraz 102 gminy (mapa 1). Stolicą, która pełni rolę administracyjnego i gospodarczego centrum regionu, są Kielce (213,5 tys. mieszkańców).
Mapa 1. Podział administracyjny województwa świętokrzyskiego
1
Obszar województwa świętokrzyskiego jest bardzo zróżnicowany pod względem ukształtowania powierzchni. Najważniejszym elementem morfologicznym są Góry Świętokrzyskie z najwyższymi szczytami Łysicą (612 m n.p.m.) i Łysą Górą (595 m n.p.m.). Maksymalne różnice względne terenu sięgają około 200 m i występują w bezpośrednim sąsiedztwie Pasma Łysogórskiego. W północnej i centralnej części województwa, o największej lesistości, w krajobrazie dominują garby i grzbiety, poprzedzielane podłużnymi obniżeniami terenu. Część południowa województwa (Niecka Nidziańska) ma charakter równinny, poprzedzielana jest płaskimi garbami, a miejscami także dolinami krasowymi. Południowo-wschodnia część województwa (Nizina Nadwiślańska) to teren znacznie obniżony z Wisłą jako granicą województwa.
Klimat w województwie jest umiarkowany, w części górzystej chłodny ze średnimi temperaturami rocznymi poniżej 7°C, na południu cieplejszy - średnie temperatury około 8°C. Opady wynoszą do 800 mm w Górach Świętokrzyskich, na południu są mniejsze, w Niecce Nidziańskiej - 550 mm.
Województwo świętokrzyskie leży w lewostronnym dorzeczu Wisły, na pograniczu jej górnego i środkowego biegu. Jego teren obejmuje całkowite, bądź częściowe zlewnie rzek: Nidy, Nidzicy, Kanału Strumień, Czarnej Staszowskiej, Koprzywianki, Opatówki, Kamiennej i Pilicy. Należy do regionów mniej zasobnych w wodę. Na jego obszarze występuje w całości lub w części 16 Głównych Zbiorników Wód Podziemnych. Wody te są podstawowym źródłem zaopatrzenia w wodę ludności i przemysłu. Najtrudniejsze warunki hydrogeologiczne występują w obrębie Gór Świętokrzyskich oraz w południowo-wschodniej części województwa. Są to tereny bezwodne, a wody podziemne na terenach wodonośnych w części południowo-wschodniej nie nadają się do picia, gdyż zawierają duże ilości siarczków, chlorków i siarkowodoru. W rejonie Buska Zdroju i Solca Zdroju występują wody mineralne o właściwościach leczniczych.
Do podstawowych bogactw naturalnych województwa należą kopaliny mineralne, w tym złoża: wapieni, dolomitów, margli, zlepieńców, piaskowców kwarcytowych, piasków, glin, iłów, gipsów i siarki oraz niewielkie złoża fosforytów, ziemi krzemionkowej, iłów ochrowych, kalcytu, krzemieni, barytu, torfu i ropy naftowej. Pod względem wielkości i różnorodności zasobów naturalnych oraz wielkości ich wydobycia województwo należy do przodujących w kraju.
Świętokrzyskie ma charakter przemysłowo-rolniczy o wysokim stopniu koncentracji działów przemysłu, związanych z produkcją i obróbką metali, wydobyciem i przetwórstwem surowców mineralnych oraz produkcją artykułów spożywczych. Charakterystyczny jest bardzo wyraźny podział na przemysłową północ i rolnicze południe, stanowiące zaplecze dla produkcji ekologicznej żywności. Większość ośrodków miejskich koncentruje się na obszarze dawnego Staropolskiego Okręgu Przemysłowego, który ma bogate tradycje związane z przemysłem głównie wydobywczym i przetwórczym surowców mineralnych (rud żelaza, miedzi, ołowiu). W roku 1997 została ustanowiona, na okres 20 lat, Specjalna Strefa Ekonomiczna „Starachowice” o powierzchni 580,7612 ha. Z tego 416,22 ha znajduje się w województwie świętokrzyskim w rejonie 8 podstref: Końskie, Starachowice, Ostrowiec Świętokrzyski, Skarżysko Kamienna, Stąporków, Suchedniów, Morawica, Sędziszów. Podstawowym celem powołania strefy ekonomicznej było zagospodarowanie istniejącego majątku przemysłowego i infrastruktury w istniejących i nowych branżach produkcyjnych poprzez aktywizację w województwie potencjału technicznego oraz złagodzenie poziomu bezrobocia występującego w regionie. Na prowadzenie działalności wydano 71 zezwoleń, co zaowocowało dużymi inwestycjami i 5 046 nowymi miejscami pracy
Województwo świętokrzyskie położone jest w środkowo-południowej
części Polski na obszarze Wyżyny Kieleckiej (część środkowa
i północno-wschodnia województwa), Niecki Nidziańskiej (część południowa)
i Wyżyny Przedborskiej (część północno-zachodnia).
Województwo świętokrzyskie otoczone jest sześcioma województwami
(mazowieckie, lubelskie, podkarpackie, małopolskie, śląskie, łódzkie) z największymi
aglomeracjami miejskimi w Polsce - warszawską, krakowską, katowicką
i łódzką. Odległość od stolicy województwa do centrum tych aglomeracji
wynosi 120-180 km.
Powierzchnia województwa, jednego z najmniejszych w Polsce wynosi
11 708 km2, co stanowi 3,7% obszaru kraju (15 miejsce przed opolskim). Region
zamieszkuje 1 288,7 tys. osób (3,4% ludności kraju, 13. miejsce przed
podlaskim, opolskim i lubuskim). Gęstość zaludnienia jest niższa od przeciętnej
w kraju - na 1 km2 przypada 110 osób (11 miejsce), średnio w kraju
- 122 osoby, średnio w UE - 112,2 osób na km2.
Region nie graniczy bezpośrednio z żadnym państwem, niemniej jednak
dzieli go niecałe 200 km od granicy Polski ze Słowacją i Ukrainą, do których
można swobodnie dotrzeć wygodnymi szlakami drogowymi. Komunikację ze
światem ułatwia również znajdujące się w Masłowie, koło Kielc, lotnisko.
Województwo należy do najmniej zurbanizowanych rejonów w kraju. Sieć
osadniczą w regionie stanowi 30 miast oraz 2832 miejscowości wiejskich. Sieć
miejska jest stosunkowo dobrze rozmieszczona na całym obszarze, natomiast
charakteryzuje się mniejszą gęstością niż w skali kraju. Większą od przeciętnej
gęstość ma sieć miejscowości wiejskich. W miastach naszego województwa
mieszka tylko 45,5% ludności (15 miejsce), podczas gdy średni w kraju wskaźnik
urbanizacji jest wyższy o 15,8 punktów i wynosi 61,7%. W miastach liczących
poniżej 10 tys. mieszkańców mieszka 6,3% ludności regionu, od 10 do
50 tys. - 9,3%, od 50 do 100 tys. - 13,9 %, powyżej 200 tys. (Kielce) - 16,4%.
Województwo świętokrzyskie ma charakter przemysłowo-rolniczy. Bardzo
wyraźny jest podział na przemysłową północ regionu oraz rolnicze południe
i wschód.
Program Samorządowy
6
Do najważniejszych miejskich ośrodków przemysłowych należą: Kielce,
Ostrowiec Świętokrzyski, Starachowice, Skarżysko-Kamienna i Sandomierz,
Staszów i Końskie.
Gospodarka regionu bazuje przede wszystkim na przemyśle materiałów
budowlanych, w tym wydobywczym (wapienie, dolomity, margle, gipsy, siarka,
piaskowce), dzięki czemu województwo zyskało miano stolicy polskiego
budownictwa, a firmy budowlane należą do największych i najdynamiczniej
rozwijających się w kraju. W gospodarce regionu bardzo istotną rolę odgrywa
również przemysł metalurgiczny, maszynowy, precyzyjny i spożywczy.
Południowo-wschodnia część województwa ma generalnie rolniczy charakter,
związany z występowaniem dobrych gleb rędzinowych, wykształconych
na węglanowych skałach kredowych, a także gleb lessowych Wyżyny
Kielecko-Sandomierskiej. Obszar ten, mimo dobrze rozmieszczonej sieci
miast, jest znacznie niżej zurbanizowany ze względu na mniejszą przeciętnie
liczbę mieszkańców w poszczególnych ośrodkach, mniejszą koncentrację
przedsiębiorczości, w tym w przemyśle, a zatem mniejszą siłę ich oddziaływania
na otoczenie.
W województwie wydzielonych jest administracyjnie 13 powiatów ziemskich
i jedno miasto na prawach powiatu - Kielce - będące powiatem grodzkim
oraz 102 gminy, w tym 5 miejskich, 25 miejsko-wiejskich i 72 wiejskie.
Region posiada bardzo cenne walory krajoznawcze, co lokuje go w grupie
województw interesujących pod względem turystycznym. Dominuje tu czyste
środowisko naturalne, zróżnicowany krajobraz (Wyżyna Kielecko-Sandomierska
z Górami Świętokrzyskimi, należącymi do najstarszych w Europie),
są liczne jaskinie i groty, duże kompleksy leśne na czele z Puszczą Świętokrzyską
(lasy zajmują 27,6 % ogólnej powierzchni województwa), zbiorniki
wodne, cenne zabytki architektury i budownictwa oraz zbiory muzealne.
Region świętokrzyski należy do najczystszych ekologicznie obszarów Polski.
Występuje tu bardzo bogata, zróżnicowana i często unikatowa szata roślinna,
w tym rzadkie okazy roślinności: stepowej, górskiej, bagiennej oraz
jedyne w Polsce centralnej zbiorowiska słonorośli. Żyje tu wiele rzadkich
i chronionych gatunków zwierząt, w tym szczególnie zagrożonych w skali
kraju i Europy.
Do podstawowych bogactw naturalnych województwa zaliczają się kopaliny
mineralne. Pokłady kamienia gipsowego występujące na terenie regionu
świętokrzyskiego należą do najbogatszych w Europie. Pod względem wielkości
i różnorodności zasobów oraz wielkości ich wydobycia województwo
należy do przodujących w kraju. Świętokrzyskie zajmuje pierwsze miejsce
WOJEWÓDZTWO ŚWIĘTOKRZYSKIE
7
w kraju pod względem produkcji kamienia gipsowego (100% krajowej produkcji)
oraz spoiw gipsowych (85,7%), wapna (42,2 %) i cementu (34,3%).
Ponadto z terenu województwa pochodzi 100% siarki rodzimej, 26,7% kruszywa
mineralnego łamanego oraz 19,6% nawozów wapniowych i wapniowo-
magnezowych.
Województwo Świętokrzyskie według danych EUROSTATu jest jednym
z 5 najbiedniejszych regionów Unii Europejskiej. Pod względem PKB
w 2003 r., liczonym per capita, świętokrzyskie z kwotą 16 911 zł/osobę plasowało
się na 12 miejscu w kraju przy średniej krajowej 21 336 zł/osobę. Niska
lokata województwa wynika ze struktury gospodarki regionu, w której dominują
mało efektywne działy produkcji
Udział regionu w liczbie pracujących w kraju wynosi około 3,5%, przy
czym w rolnictwie aż 6,81% a w przemyśle 2,67%. Istniejące przedsiębiorstwa
są niedoinwestowane. Wartość wydatków na badania i rozwój w sektorze
przedsiębiorstw jest o wiele niższa od średniej krajowej i wpływa na zwiększanie
się dystansu względem najbardziej konkurencyjnych woj.