Biomedyka-pytania i odpowiedzi- kolokwium
Pyt.1
Wyjaśnij pojęcie konstytucji (biotypu) osobnika.
Konstytucja (biotyp) jest to zespół genetycznie zdeterminowanych właściwości psychicznych i fizycznych osobnika, modyfikowanych w trakcie rozwoju osobniczego przez czynniki środowiska zewnętrznego. Obecnie konstytucję ujmuje się najczęściej jako stan reaktywności organizmu, wytworzony w procesie wzajemnych oddziaływań czynników środowiska na genotyp.
Pyt.2
Wymień i scharakteryzuj znane Ci systemy typologiczne człowieka.
Przez pojęcie typologii budowy ciała rozumiemy usystematyzowanie rozmaitych rodzajów i typów budowy ciała ludzkiego pod względem podobieństwa i różnic poszczególnych cech. W rożnych systemach typologicznych ujmowano najczęściej takie właściwości jak:
a) budowa morfologiczna decydująca o wyglądzie i kształcie ciała,
b) cechy mówiące o aktualnym stanie tkanek (kośćca, mięśni, tkanki tłuszczowej),
c) cechy fizjologiczne i biochemiczne, przemiany materii, czynności hormonalnej, typ układu krążenia,
d) typ układu nerwowego decydujący o cechach osobowości psychicznej,
e) właściwości odpornościowe ustroju, cechy patologiczne i anomalie.
Pierwsza typologia - Hipokratesa (IV w.p.n.e.) wyróżniła dwa typy:
- suchotniczy - o szczupłej budowie,
- apoplektyczny - o budowie silnej, masywnej.
Typologia Hipokratesa została uzupełniona przez Galena. Na podstawie kryteriów charakterologicznych wyróżnione zostały cztery typy temperamentów - humory:
- choleryczny - (chole-żółć) - wybuchowy, cechuje się łatwością utraty panowania nad sobą, reakcjami niewspółmiernymi z bodźcami,
- sangwiniczny - (sanguis-krew) - o usposobieniu pogodnym, uczuciowym, aktywnym i żywym w reakcjach,
- flegmatyczny - (flegma-śluz) - o małej pobudliwości, zrównoważeniu, opanowaniu i wytrwałości w działaniu,
- melancholiczny - (melas chole-czarna żółć) - cechuje się małą ruchliwością, apatią, przewlekłymi stanami przygnębienia.
Pyt.3
Opisz różne typy budowy ciała w klasyfikacji francuskiej C. Sigaud.
a) typ trawienny - twarz szeroka, zwłaszcza w dolnej, żuchwowej części, szeroka klatka piersiowa o rozwartym kącie podżebrowym,
b) typ oddechowy - twarz wydłużona z silnie rozwiniętym odcinkiem związanym z drogami oddechowymi, długie kończyny i klatka piersiowa, ostry kąt podżebrowy,
c) typ mięśniowy - twarz prostokątna, proporcjonalna, równomierne proporcje tułowia w stosunku do kończyn, klatka piersiowa silnie rozwinięta, silny rozwój mięśni i owłosienia ciała,
d) typ mózgowy - silny rozwój części mózgowej głowy, smukła budowa ciała, słabe umięśnienie, długie kończyny, ostry kąt podżebrowy.
Pyt.4
Scharakteryzuj niemiecką typologię E. Kretschmera.
Typologia niemiecka napisana jest w oparciu o opis morfologiczny, powiązana z właściwościami fizjologicznymi i wyższymi czynnościami nerwowymi. E. Kretschmer wyróżnił następujące typy:
- leptosomiczny - o smukłej budowie, małej masie ciała, przewadze wymiarów długościowych nad szerokościowymi, długiej szyi, wąskiej twarzy, płaskiej klatce piersiowej i ostrym kącie podżebrowym (poniżej 90º). Krańcowa postać tego typu określona została jako typ asteniczny,
- atletyczny - o silnej budowie, silnym rozwoju kośćca i mięśni, szerokiej twarzy i szyi, silnie wysklepionej klatce piersiowej z kątem podżebrowym ok.90º, o szerokich barkach, wąskiej miednicy, długich kończynach o szerokich dłoniach i stopach,
- pykniczny - o przewadze wymiarów poprzecznych nad długościowymi, przysadzistej budowie, drobnym szkielecie i słabo rozwiniętych mięśniach, tendencji do odkładania się tkanki tłuszczowej, krótkiej szyi i szerokiej twarzy, zaokrąglonych konturach ciała i kącie podżebrowym powyżej 90º.
Zdaniem E. Kretschmera przedstawiciele typu leptosomicznego to osoby zamknięte w sobie, mało towarzyskie, drażliwe i egocentryczne, mające trudności w dostosowaniu się do otoczenia, zdolne do myślenia abstrakcyjnego. W wieku dorosłym wykazują tendencję do schizofrenii. Typ atletyczny cechuje mała wrażliwość, mała plastyczność umysłu i mało abstrakcyjne myślenie, duża sumienność i drobiazgowość, trudność w porozumiewaniu się z otoczeniem, reakcje powolne i ociężałe - rzadko wybuchowe i gwałtowne; skłonność do epilepsji. Przedstawiciele typu pyknicznego są towarzyscy, wykazują łatwość w nawiązywaniu kontaktów z otoczeniem, cechuje ich myślenie konkretne ze stylem działania skłonnym do improwizacji. W późniejszym wieku wykazują tendencje do depresji maniakalnej.
Pyt.5
Omów amerykańską typologię konstytucjonalną W.H. Sheldona.
W koncepcji W.H. Sheldona konstytucja jest kombinacją trzech komponentów: endomorfii, mezomorfii i ektomorfii. Endomorfia wyraża się silnym rozwojem narządów trawiennych oraz ogólną miękkością i okrągłością ciał wynikającą także z dużego otłuszczenia. Mezomorfia charakteryzuje się silnym rozwojem mięśni i dobrym wykształceniem szkieletu, co daje ciału charakter kanciasty i równocześnie masywny. Ektomorfia uwidacznia się silnym rozwojem skóry i układu nerwowego, ciało osobnika jest więc wydłużone, wysmukłe, o dużym stosunku powierzchni do masy. Udział każdego komponentu w konstytucji osobnika wyraża się w siedmiostopniowej skali za pomocą liczb od 1 do 7. Budowa ciała osobnika, czyli jego somatotyp opisany jest trzema liczbami oznaczającymi kolejno udział komponentów endomorfii, mezomorfii i ektomorfii. W ten sposób zmienność typów budowy ujęta została w 76 somatotypów. Somatotypy skrajne: endomorf oznaczony 711, mezomorf - 171, czy ektomorf - 117 reprezentują wzorce - typy idealne, ekstremalne, bardzo rzadko występujące w populacji. Najbardziej przeciętny somatotyp, zbudowany harmonijnie, określony jest liczbowo 444, wyraz więc równowagę wszystkich komponentów. Somatotypy można przedstawić graficznie na somatogramie, który tworzy trójkąt równoramienny. Wierzchołki trójkąta opisane są skrajnymi komponentami.
W klasyfikacji Sheldona każdy z wyróżnionych typów posiada określone zainteresowania, skłonności czy sposoby reagowania. Endomorf jest pogodny, tolerancyjny, towarzyski i uprzejmy, pragnie sympatii i uczuć, lubi spać i ma głęboki sen, uprawia ćwiczenia fizyczne i spotyka się z innymi ludźmi, aby jeść. Mezomorf jest pewny siebie, lubi aktywne życie i wysiłek fizyczny, dominację i ryzyko, jest mało wrażliwy. Je i spotyka się z innymi ludźmi, aby ćwiczyć. Ektomorf charakteryzuje się nadwrażliwością, powściągliwością i chęcią ukrycia się, wyostrzoną uwagą i nadmierną szybkością reakcji. Ma lekki sen, nie lubi kłaść się do łóżka, ale nie lubi także wcześnie wstawać. Je i ćwiczy po to, aby spotykać się z ludźmi.
Pyt.6
Przedstaw polską oryginalną metodę oceny somatotypu.
W Polsce oryginalną metodę oceny somatotypu przedstawił A.Wanke. Metoda ta umożliwia typologiczne określenie poszczególnych osobników oraz na wyliczanie składników somatycznych całych populacji lub ich określonych części na podstawie wartości średnich arytmetycznych stosowanych wskaźników (wskaźniki tułowia, barków, miednicy, klatki piersiowej i Rohrera).
Wydzielone zostały cztery typy (wyodrębnione wśród mężczyzn), których sylwetki przypominały litery: I, A, V, H.
Typ I - słaba budowa ciała, długi tułów, wąskie barki, średnioszeroka miednica, płaska klatka piersiowa, mała masa w stosunku do wysokości ciała,
Typ A - długi tułów, wąskie barki, szeroka miednica, beczkowata klatka piersiowa, duża masa w stosunku do wysokości ciała,
Typ V - tułów krótki, szerokie barki, wąska miednica, płaska klatka piersiowa, duża masa w stosunku do wysokości ciała,
Typ H - krótki tułów, szerokie barki i miednica, beczkowata klatka piersiowa, średni masa ciała.
Typy wyodrębnione wśród kobiet przez uczennicę Wankego - E.Kolasę, która symbol elementu somatycznego V zastąpiła literą Y:
Typ I - skuła sylwetka, długi tułów, wąskie barki, wąska miednica, głęboka klatka pieskowa, mała masa w stosunku do wysokości ciała,
Typ A - długi tułów, wąskie barki, szeroka miednica, głęboka klatka piersiowa, duża masa w stosunku do wysokości ciała,
Typ Y - krótki tułów, szerokie barki, wąska miednica, płaska klatka piersiowa, mała masa ciała,
Typ H - krótki tułów, szerokie barki, szeroka miednica, głęboka klatka piersiowa, średnia mas ciała.
Pyt.8
Omów związki pomiędzy budową ciała i typem osobowości w poszczególnych typologiach.
Istnienie związków między budową ciała a cechami fizjologicznymi i biochemicznymi może pozwolić na poznanie skłonności do niektórych chorób i umożliwić szersze stosowanie profilaktyki. Ze zróżnicowaniem budowy somatycznej wiązane są również w pewny stopniu właściwości morfologiczne kształtu i wielkości narządów w3ewnętrznych. Niektóre narządy wewnętrzne np. są nieco większe u osób o budowie atletycznej. Pojemność życiowa płuc u przedstawicieli typu leptosomicznego jest na ogół mniejsza niż u pozostałych typów. Żołądek u przedstawicieli typu atletycznego i pyknicznego cechuje silne napięcie mięśniówki.
Podkreśla się także wcześniejsze dojrzewanie młodzieży o przewadze endomorfii i późniejsze o przewadze ektomorfii. Zależność ta przejawia się między innymi wcześniejszymi do około 1-2 lat występowaniem pierwszej menstruacji u dziewcząt i chłopców endomorficznych.
Pyt.9
Na czym polega proces posturogenezy?
Proces posturogenezy polega na kształtowaniu się postawy ciała w ontogenezie. Trzonem postawy ciała jest kręgosłup. Elementem umożliwiającym mu wytrzymywanie znacznych obciążeń są jego krzywizny fizjologiczne. Wytwarzają się one w związku z pionizacją osobnika poddawanego znacznym i zmiennym obciążeniom, zmuszonego do stałego równoważenia całości postawy drogą przesunięć odpowiednich segmentów ciała nad płaszczyzną podparcia.
Pyt.10
Omów kształtowanie się krzywizn kręgosłupa w ontogenezie.
Kształtowanie się krzywizn kręgosłupa w trakcie ontogenezy przebiega w sposób następujący: w okresie płodowym występuje ogólna kifoza tylnej ściany tułowia. Noworodek posiada niemal zupełnie prosty kręgosłup. W wyniku pracy mięśni karku towarzyszących podnoszeniu głowy kształtuje się lordoza szyjna (ok.3-4 miesiąca życia), jej pogłębienie następuje przy siadaniu i raczkowaniu. Siadanie (ok.6 miesiąca) przyczynia się do kształtowania rozległej kifozy piersiowej. Ok.9-12 miesiąca życia, w efekcie pionizacji, następuje wysunięcie ku przodowi talerzy biodrowych przy równoczesnym cofnięciu klatki piersiowej ku tyłowi. Powoduje to powstanie lordozy lędźwiowej.
Krzywizny kręgosłupa początkowo nie są stałe. Ich względna stabilizacja następuje od 3 roku życia, ale znaczny wzrost tułowia przy słabych mięśniach utrzymujących kręgosłup powoduje ciągłe modyfikacje krzywizn. W wieku 4-6 lat dominuje kifoza piersiowa, charakterystyczny jest również wypukły brzuch w związku z bardzo słabymi mięśniami, wchodzącymi w skład jego ścian. O ukształtowaniu się przednnio-tylnego wygięcia kręgosłupa, a w tym również typu postawy dziecka, można mówić dopiero w wieku ok.7 lat. W wieku 8-11 lat wraz ze stopniowym rozwojem silnych mięśni grzbietu następuje u większości dzieci (zwłaszcza u chłopców) znaczne pogłębienie lordozy lędźwiowej. W okresie skoku pokwitalnego obserwujemy często pogłębienie się kifozy piersiowej (tzw. kifoza młodzieńcza) spowodowane dystonią mięśni grzbietu w tym okresie rozwojowym. Właściwy dla człowieka sposób trzymania się ustala się ostatecznie w okresie młodzieńczym, tj. około 18 roku życia. Dla młodych mężczyzn charakterystyczna jest postawa o zrównoważonym wygięciu kręgosłupa, dla kobiet - o lekko pogłębionej lordozie lędźwiowej. Zmiany postawy ciała w okresie starości są wyrazem zmian tkanki łącznej oraz zmniejszonej siły mięśniowej. Człowiek stara się wówczas podświadomie zrównoważyć ciężar ciała elementami podporowymi w większym niż poprzednio. Statyka ulega zaburzeniu również z powodu zmian wstecznych w aparacie więzadłowo-stawowym. Wszystko to prowadzi do dalszego pogłębienia fizjologicznych krzywizn kręgosłupa (np. garb starczy jako wyraz zwiększonej kifozy piersiowej).
Pyt.11
Opisz zmiany wielkości i kształtu klatki piersiowej.
Obwód klatki piersiowej w pierwszym roku życia powiększa się ok. 42-50% (tj. Przeciętnie 13 cm), w drugim roku życia o ok. 9% i 4-7% w trzecim i czwartym. Szerokość i głębokość klatki piersiowej są prawie równe, jednak wraz z wiekiem następuje spłaszczenie klatki piersiowej (prze2waga szerokości nad głębokością). Dla noworodków i niemowląt charakterystyczne jest niemal prostopadłe ustawienie żeber w stosunku do kręgosłupa. Począwszy od 2 roku życia następuje zmiana ustawienia żeber na skośne względem kręgosłupa. Te przekształcenia strukturalne prowadza do zmiany typu oddychania z przeponowego na piersiowy, przebiegający głównie dzięki ruchom klatki piersiowej. Drugie przyspieszenie wzrostu klatki piersiowej następuje w okresie pokwitania. Duże tempo rozwoju szerokości barków oraz szerokości klatki piersiowej obserwujemy zwłaszcza u chłopców.
Pyt.12
Scharakteryzuj zmiany ukształtowania miednicy, kończyn dolnych i stopy w procesie posturogenezy.
W procesie posturogenezy u dzieci rozpoczynających chodzenie miednica ustawiona jest pionowo i w miarę kształtowania się krzywizn fizjologicznych kręgosłupa zwiększa swoje nachylenie ku przodowi. W okresie pokwitania u dziewcząt fizjologiczne nachylenie miednicy ku przodowi jest większe niż u chłopców .
U noworodków prawidłowością jest szpotawe ustawienie kolan oraz zgięciowe ustawienie stawów biodrowych i kolanowych, które wynika z przewagi zginaczy nad prostownikami. Szpotawe ułożenie kolan utrzymuje się do ok. 3 roku życia, poczym przechodzi w fizjologiczną koślawość po 4 roku życia. Proste kończyny dolne występują u dzieci w 7 roku życia. Podeszwowa cześć stopy u niemowląt jest wypełniona tkanką tłuszczową, a małe zaawansowanie procesów kostnienia wyklucza istnienie łuków podłużnego i poprzecznego. Początki chodzenia i coraz większe obciążenia kończyn dolnych stają się ważnym czynnikiem kształtującym stopę dziecka. W wieku 3-4 lat zaznacza się wklęsłość podeszwowej części stopy („stopa marszowa”), w 6 roku życia obydwa łuki kostne stopy są już wyraźne i ulęgają dalszemu szybkiemu rozwojowi do ok. 8 roku życia.
Pyt.13
Przedstaw charakterystyczne cechy prawidłowej postawy ciała.
Ogólnie prawidłowa postawa ciała charakteryzuje się następującymi cechami:
- prostym ustawieniem głowy,
- fizjologicznymi wygięciami kręgosłupa w płaszczyźnie strzałowej oraz prostym kręgosłupem w płaszczyźnie czołowej,
- dobrze wysklepioną klatką piersiową; przednia ściana klatki piersiowej powinna być częścią najdalej wysuniętą ku przodowi,
- dobrze podpartą miednicą na głowach kości udowych,
- prostymi kończynami dolnymi i prawidłowo wysklepionymi stopami.
Pyt 14
Scharakteryzuj ocenę postawy ciała za pomocą metody punktowania.
Metoda punktowania polega na oznaczaniu punktami „karnymi” odchyleń w ułożeniu poszczególnych jej elementów. System ten umożliwia wnikliwą ocenę niektórych drobniejszych odchyleń w postawie ciała. W celu zobiektywizowania sposobu oceny postawy ciała metodą punktowania należy posługiwać się ściśle określonym systemem punktacji (0,1,2). Jako ogólny wyniki oceny postawy ciała opisywanej ta metodą można podać sumę punktów karnych uzyskanych za każdy nieprawidłowo ukształtowany element. Maksymalna liczba punktów 0-4 - postawę oceniamy jako bardzo dobrą, przy 5 do 8 jako dobrą, 9 do 12 jako złą i 12 do 16 jako bardzo złą.
Np. ustawienie i kształt klatki piersiowej:
0 - klatka piersiowa dobrze wysklepiona,
1 - klatka piersiowa nieco spłaszczona,
2 - klatka piersiowa płaska.
Pyt.15
Opisz metodę sylwetkową oceny postawy.
Metoda sylwetkowa polega na porównaniu sylwetki badanego dziecka z profilu do jednego z opracowanych wzorców.
Oceniając stosunek między kifozą piersiową a lordozą lędźwiową zaliczamy badanego do zespołu typów kifotycznych (kifoza większa od lordozy), równoważnych (kifoza w przybliżeniu równa lordozie) lub lordotycznych (lordoza większa od kifozy). Następnie w ramach danego zespołu typów klasyfikujemy go jako jeden z 2 lub 3 typów najczęściej występujących w tym zespole.
Pyt.16
Na czym polega funkcjonalna ocena postawy ciała?
Funkcjonalna ocena postawy ciała polega na zbadaniu właściwości funkcjonalnych postawy ciała. Obejmuje także pomiary ruchomości stawów i gibkości kręgosłupa. Możemy badać ruchomość bierną stawów (badający porusza kończyna badanego aż do oporu) lub ruchomość czynną (badany sam wykonuje maksymalny zakres ruchu). Jedna z metod badania gibkości kręgosłupa polega na obserwowaniu, ile centymetrów poniżej lub powyżej podstawy (np. blatu stołka) może dosięgnąć rękami dziecko w czasie skłonu w przód. Metoda ta ujawnia jednak równocześnie zakres ruchu w stawach biodrowych, stad nie należy jej stosować, jeśli chodzi o dokładną kontrolę wyników usprawniania ruchowego kręgosłupa.
Pyt.17
Przedstaw komputerowe metody diagnostyki wad postawy ciała.
1. Metoda Mory należy do grupy technik fotogrametrii przestrzennej (fototopografii). Polega ona na wykonaniu kamerą video komputerowej „fotografii”. Dzięki specjalnemu systemowi optycznem7u komputer wyznacza trójwymiarowy obraz np. pleców i dokładnie analizuje ponad 40 parametrów w płaszczyźnie czołowej i strzałkowej. Końcowym efektem jest zbiór współrzędnych przestrzennych (trójwymiarowych) powierzchni cała badanego i mapa warstwicowa tej powierzchni. Metodę Mo0ry stosuje się także do oceny wysklepienia podłużnego stopy. Pozwala ona na określenie stanu funkcjonalnego aparatu torebkowo-więzadłowego stóp i umożliwia wychwycenie etapu rozwoju płaskostopia w którym sprawność aparatu torebkowo-więzadłowo-mięśniowego ulega upośledzeniu.
2. Metoda ISIS wywodzi się z techniki fotogrametrycznej. Pozwala ona odtwarzać kształt, położenie i pomiar obiektów przestrzennych na podstawie odpowiednich zdjęć fotograficznych. Służy przede wszystkim do diagnostyki kręgosłupa, a zwłaszcza do wykrywania skoliz. Umożliwia także ocenę krzywizn kręgosłupa w płaszczyźnie czołowej. W metodzie ISIS specjalny projektor emituje wiązkę światła na badany obiekt, który zostaje później namierzony z innej płaszczyzny. W wyniku tego otrzymujemy odczyt kształtu dowolnej powierzchni ciała, np. pleców.
3. Posturometr-S został zaprojektowany jako nieinwazyjny i przenośny aparat do masowych i laboratoryjnych badań parametrów postawy ciała człowieka. Jest urządzeniem pomiarowym, które pozwala na określenie położenia punktu w przestrzeni trójwymiarowej. Składa się z dwóch sprzężonych ze sobą układów:
- mechanicznego, służącego do wskazywania wodzikiem pomiarowym położenia mierzonego punktu,
- elektronicznego, obliczającego położenie wodzika w przestrzeni trójwymiarowej.
Pomiar polega na ręcznym prowadzeniu wodzika po mierzonej krzywiźnie lub wskazaniu mierzonego punktu. Pomiary są rejestrowane, analizowane komputerowo i przedstawiane w formie wydruków i rysunków. Urządzenie to umożliwia m.in. określenie typu postawy ciała; przedstawia opis sylwetki dokonany w oparciu o analizę komputerową, m.in. ustawienie barków i łopatek, asymetrię miednicy, kształt kręgosłupa w płaszczyźnie czołowej i strzałkowej.
Pyt.1
Wymień podstawowe przyrządy antropometryczne i opisz ich wykorzystanie.
W skład podstawowych przyrządów antropometrycznych wchodzą:
- liberometr Wolańskiego - służy do pomiarów cech długościowych małego dziecka w pozycji leżącej,
- antropometr typu Martina - służy do pomiarów długościowych dzieci w pozycji stojącej.
- waga niemowlęca - służy do określani8a masy ciała małego dziecka z dokładnością do 10 g. Dzieci starsze, których zważenie w pozycji stojącej nie sprawia trudności ważymy na wadze lekarskiej z dokładnością do 100 g.
- taśma metryczna - służy do mierzenia obwodów
- cyrkle - a) kabłąkowy (mały lub duży) oraz b) liniowy (suwak) służą do pomiarów szerokościowych i głębokościowych. Wynik odczytuje się w milimetrach.
- fałdomierz (kaliper) - służy do pomiarów grubości fałdów skórno-tłuszczowych. W zależności od rodzaju przyrządu dokładność odczytu wynosi do 1mm lub 0,1 mm.
Pyt.2
Opisz podstawowe płaszczyzny i linie ciała.
- płaszczyzna środkowa strzałkowa - przechodzi przez oś podłużną ciała, dzieląc je symetrycznie na części: lewą i prawą. Wszystkie równoległe do niej płaszczyzny nazywane są płaszczyznami strzałkowymi;
- płaszczyzna czołowa główna - prostopadła do płaszczyzny strzałkowej przechodzi przez oś podłużną ciała, dzieląc je na części: tylną (grzbietową) i przednią (brzuszną). Wszystkie równoległe do niej płaszczyzny nazywane są czołowymi;
- płaszczyzna poprzeczna - to dowolna płaszczyzna przebiegająca poziomo, prostopadle do płaszczyzny środkowej strzałkowej i czołowej.
Linie ciała wyznaczone są przez przecięcie płaszczyzn z zewnętrzną powierzchnią ciała.
Pyt.3
Opisz technikę wykonywania pomiarów podstawowych cech antropometrycznych.
1. Masa ciała - oznaczana jest u małego dziecka na wadze niemowlęcej u dziecka starszego na wadze lekarskiej. Ważony powinien być rozebrany.
2. Wysokość ciała - do 15-18 miesiąca życia mierzona jest jako długość w pozycji leżącej na plecach liberometrem. Jest to odległość od szczytu głowy do płaszczyzny podeszwowej stóp ustawio0nych prostopadle do podudzia. U dziecka starszego wysokość mierzymy w pozycji stojącej przy użyciu antropometru. Postawa dziecka jest swobodna, bez nadmiernego wyprostowania się, w głowa ustawiona jest w płaszczyźnie oczno-usznej, tzw. frankfurckiej.
3. Wysokość siedzeniowa wyprostowana (BS-v) - wykonywanie pomiarów odbywa się w pozycji siedzącej badanego od poziomu na jakim siedzi badany (od płaszczyzny stołka). Głowa ustawiona w płaszczyźnie frankfurckiej.
4. Długość tułowia - jest to odległość między wcięciem jarzmowym rękojeści mostka w płaszczyźnie środkowej strzałkowej a górną krawędzią spojenia łonowego w tej samej płaszczyźnie. Mierzona jest liberometrem u dziecka małego jako - pomiar bezpośredni, u dziecka starszego antropometrem jako pomiar pośredni.
5. Długość kończyny dolnej - określana jest odległością zawartą między górna krawędzią spojenia łonowego (sy) a płaszczyzną podeszwową stóp. U dziecka małego mierzona jest liberometrem jako pomiar pośredni, u dziecka starszego - antropometrem jako pomiar bezpośredni.
6. Długość kończyny górnej - określana jest odległością zawartą między wyrostkiem barkowym łopatki a opuszką trzeciego palca. U małego dziecka mierzona jest jako pomiar bezpośredni liberometrem, u starszego natomiast jako pomiar pośredni antropometrem.
7. Szerokość barków - mierzona cyrklem zawarta jest między dwoma punktami akromion.
8. Szerokość bioder - mierzona cyrklem zawarta jest pomiędzy dwoma punktami położonymi najbardziej bocznie na grzebieniu kości biodrowej w linii pachowej środkowej.
9. szerokość klatki piersiowej - mierzona cyrklem, zawarta jest między najbardziej bocznie położonymi punktami na łukach żebrowych w linii pachowej środkowej na wysokości punktu xi.
10. Głębokość klatki piersiowej - mierzona cyrklem, zawarta jest między punktem xi a punktem leżącym na tej samej wysokości w linii wyrostków kolczastych kręgosłupa.
11. Obwód głowy - mierzony jest taśmą metryczną, przeprowadzona przez największą wypukłość potyliczną i największe wypukłości guzków czołowych.
12. Obwód klatki piersiowej spoczynkowy - mierzony jest taśmą krawiecką przeprowadzona przez spojenie trzonu mostka z wyrostkiem mieczykowatym i przez dolne kąty łopatek.
13. Obwód klatki piersiowej na wdechu - taśmę układamy jak przy pomiarze klatki piersiowej w spoczynku (na wysokości punktu xi), lecz przy maksymalnym wdechu powietrza do płuc i rozszerzeniu klatki piersiowej.
14. Obwód klatki piersiowej na wydechu - taśmę układamy jak przy pomiarze klatki piersiowej w spoczynku lecz przy maksymalnym wydechu i minimalnym obwodzie klatki piersiowej.
15. Obwód ramienia - mierzymy przeprowadzając taśmę poprzecznie w połowie swobodnie opuszczonego ramienia.
16. Największy obwód ramienia w napięciu - taśmę ustawiamy jak przy pomiarze obwodu ramienia w spoczynku, lecz przy ramieniu zgiętym w łokciu i odchylonym nieco w bok; mięśnie ramienia (bicepsy) silnie napięte.
17. Obwód pasa - taśmę układamy poziomo przez największe przewężenie tułowia w talii między dolną krawędzią żeber a grzebieniem biodrowym. Pomiar wykonujemy w bezdechu.
18. Obwód bioder - mierzony przez największa wypukłość mięśni pośladkowych.
19. Obwód uda - największy mierzymy tuż pod fałdem pośladkowym zwracając uwagę, by taśma biegła poziomo oraz by obie nogi były równomiernie obciążone.
20. Grubość fałdu skórno-tłuszczowego na łopatce - mierzymy na plecach poniżej dolnego kąta łopatki, odciągając fałd od powierzchni ciała i chwytając go u podstawy płaszczyznami mierzącymi kalipera. Fałd mierzony jest poziomo.
21. Grubość fałdu skórno-tłuszczowego na ramieniu - mierzymy najczęściej z tyłu ramienia, chociaż stosuje się również pomiar z przodu. Przy pomiarze z tyłu fałd mierzymy nad mięśniem trójgłowym ramienia, natomiast przy pomiarze z przodu nad mięśniem dwugłowowym. W każdym przypadku fałd mierzony jest pionowo w połowie długości ramienia, przy swobodnym jego opuszczeniu ku dołowi.
22. Grubość fałdu skórno-tłuszczowego na brzuchu - mierzymy na poziomie pępka, w ½ odległości między pępkiem a kolcem biodrowym przednim górnym. Fałd mierzony jest ukośnie.
Pyt.4
Podaj przykłady pomiarów większej liczby cech somatycznych służących do oceny rozwoju.
Do pomiarów większej liczby cech somatycznych posługujemy się pomiarami wysokości i ciężaru ciała, a u dzieci młodszych dodatkowo pomiarami obwodu głowy i klatki piersiowej. A w pogłębionej diagnozie wykorzystujemy również pomiar grubości fałdów skórno-tłuszczowych.
Pyt.5
Opisz lokalizację i wyjaśnij, do czego służy pomiar fałdów skórno-tłuszczowych.
Pomiary fałdów skórno-tłuszczowych - umożliwiają określenie zawartości tkanki tłuszczowej, jej rozkładu na ciele oraz ocenę stanu odżywienia. Zasadą pomiaru jest uchwycenie w opisanym miejscu fałdu skórno-tłuszczowego palcami-kciukiem i wskazującym - lewej ręki i odciągnięcie go od powierzchni ciała. Następnie zwalniamy ramiona i odczytujemy grubość.
Pyt.6
Wymień i scharakteryzuj miary tendencji centralnej.
1. Średnia arytmetyczna - oznacza się ją symbolem , w ten sposób stwierdzamy, że jest to wartość średnia od zmiennej X. Średnia arytmetyczna jest sumą wielkości wszystkich spostrzeżeń danego zbioru podzieloną przez liczbę tych spostrzeżeń (N):
Mediana (Me) określana jest jako punkt na skali pomiarowej, dzielący serię obserwacji na dwie równe części.
Me=
Oznaczenie wartości środkowej (mediany) krótkiej serii pomiarów:
2,3,5 7, 13,15,17
mediana
2. Modalna (moda-Mo) lub dominanta to wielkość, która najczęściej pojawia się w serii wyników. Uznaje się ją za wartość najbardziej wspólną dla danej serii. W obrazie graficznym w postaci krzywej modalna będzie wielkością znajdująca się na samym jej wierzchołku.
Pyt.7
Opisz miary rozproszenia wyników wokół średniej (miary odchyleń)
Wskaźniki dyspersji mierzą rozsiew poszczególnych pomiarów wokół wartości centralnej. Chodzi w nich o odpowiedz na pytanie, jak bardzo odchylają się poszczególne pomiary od średniej.
Dyspresję mierzy się przez ustalenie odchylenia średniego (przeciętnego), wariancji i odchylenia standardowego. Jeżeli bowiem serię obserwacji charakteryzuje się średnią arytmetyczną ( ), to oznaczenia dyspersji dokonujemy przez mierzenie odchyleń poszczególnych wyników od wartości centralnej. Im mniejszy jest współczynnik dypresji, tym większe jest skupienie pomiarów wokół średniej.
Wariancję (V) oblicza się na podstawie sumy kwadratów odchyleń od średniej podzielonych przez liczbę obserwacji:
V=
Powyższy wzór stosuje się do populacji dużych. Natomiast przy populacjach mniej licznych proponuje się zmniejszyć N o jeden, wówczas wzór jest następujący:
V=
Odchylenie standardowe (s) jest pierwiastkiem kwadratowym wariancji. Stąd odchylenie standardowe podniesione do kwadratu równa się wariancji (s²=V).
S =
Odchylenie standardowe nazywane jest dyspersją empiryczną . Prawo to powiada, że praktycznie wszystkie obserwacji mieszczą się w granicach -3s i +3s. Wszystkie obserwacje różnią się d średniej arytmetycznej o mniej niż trzy odchylenia standardowe. Mogą zdarzyć się pojedyncze obserwacje wyjątkowo małe albo duże, np. bardzo wysokie lub bardzo niskie dzieci, które wykraczają poza wartości +/- 3s, zwłaszcza jeżeli rozkład jest niesymetryczny. Sama wielkość odchylenia standardowego nie mówi nam czy rozproszenie jest duże czy małe.
Stosunek odchylenia standardowego do średniej arytmetycznej pozwala obliczyć wskaźnik zmienności (v= ) oraz współczynnik zmienności (v) - czyli odchylenie standardowe wyrażone w odsetkach średniej arytmetycznej:
Współczynnik zmienności jest miara stałości cech. Im mniejsza jest jego wielkość tym cecha jest bardziej stabilna.
Pyt.8
Jak obliczamy wartości unormowane cech i do czego one służą?
Jeżeli odejmiemy od każdej obserwacji (xi) średnią arytmetyczną ( ) i podzielimy tę różnicę przez odchylenie standardowe (s), to otrzymamy wartości unormowane cechy X:
Wartości unormowane (standaryzowane) mogą być dodatnie i ujemne. Wartość unormowana będzie ujemna wtedy, gdy sam pomiar jest mniejszy od średniej arytmetycznej, a dodatnia wtedy, gdy sam pomiar jest większy od średniej arytmetycznej.
Z prawa trzech dyspersji zastosowanego do unormowanych wartości wynika, że zawierają się one prawie wszystkie w granicach od -3 do +3, bez względu na to, jakie były cechy wyjściowe. Wartości cech, którym odpowiadają wartości unormowane bliskie -3 są więc wartościami niskimi, a wartości cech, którym odpowiadają wartości unormowane bliskie +3, sa wartościami wysokimi. Natomiast wartości cech, którym odpowiadają unormowane wartości bliskie zeru, to wartości nie odbiegające wiele od średniej arytmetycznej.
Wartości unormowane służą do porównania cech wyrażonych w różnych, nieporównywalnych jednostkach. Ten zabieg statystyczny likwiduje wpływ wieku, co pozwala na porównywanie między sobą wszystkich zbadanych osobników pod względem danej cechy bez względu na wiek.
Pyt.1
Jakie znasz kryteria określania wieku rozwojowego?
Rozwojowy (fizjologiczny) W wiek dziecka można oceniać na podstawie wielu różnych cech. Najczęściej przy określaniu wieku rozwojowego (fizjologicznego) posługujemy się następującymi kryteriami:
1) wiekiem morfologicznym (sylwetki),
2) wiekiem kostnym (szkieletowym),
3) wiekiem zębowym,
4) wiekiem wtórnym cech płciowych.
Pyt.2
Omów zasadnicze etapy rozwoju kości długich.
W analizie stopnia rozwoju kości długich uwzględnia się następujące cechy:
- pojawienie się pierwotnego punktu kostnienia,
- stadium wzrostu,
- kształtowanie się nasad,
- osiągnięcie ostatecznego kształtu,
- zespolenie się nasad z trzonem.
Zespolenie nasad z trzonami kości następuje u dziewcząt ok.2 lat wcześniej niż u chłopców. U chłopców większa jest także dyspersja wieku kostnego i częstsze jego opóźnienie w stosunku do wieku kalendarzowego niż u dziewcząt.
Pyt.3
Scharakteryzuj metodę atlasową i punktową w ocenie wieku kostnego.
Istnieją dwie zasadnicze ze grupy metod oceny wieku kostnego: jednosegmentowe - oceny dokonujemy na podstawie jednego odcinka ciała, opierając się na założeniu, że zaawansowanie procesu kostnienia jest zbliżone we wszystkich częściach ciała; wielosegmentowe, w przypadku których oceny dokonuje się na podstawie kilku odcinków ciała, co grozi niestety nadmiernym napromieniowaniem. Najczęściej stosowane metody jednosegmentowe to: metoda atlasowa (Todda), posługująca się wzorcem rozwoju ręki i oceną całościową obrazu radiologicznego i metoda punktowa (Achesona), polegająca na sumarycznej ocenie poszczególnych kości badanych oddzielnie.
W metodzie atlasowej Todda, określenie wieku szkieletowego polega na porównywaniu zdjęcia rentgenowskiego (ręki, nadgarstka i dystalnych odcinków kości przedramienia) badanego dziecka z odpowiednim wzorcem (standardem) opracowanym dla kolejnych grup wieku i płci (od noworodka do 18 roku życia). W atlasie wyszukujemy obraz radiograficzny najbardziej podobny do stwierdzonego u badanego dziecka. Za wariant odchyleń fizjologicznych przyjmuję się różnicę w pierwszej dekadzie życia w obu kierunkach o jeden standard, w grupach wiekowych starszych - dwa standardy dla obu płci.
Metoda punktowa opracowana przez Achesona polega na punktacji określonych właściwości rozwoju każdej z 20-u badanych kości. Suma tych punktów stanowi podstawę oceny wieku kostnego. Maksymalnie przy pełnym rozwoju kośćca można uzyskać 1000 punktów, na siatkach centylowych wielkość tę podzielono przez 10.
Pyt.5
Opisz pięciostopniową skalę Tennera, służącą do oceny wieku cech płciowych.
Poszczególne stadia dojrzewania płciowego określamy zwykle według pięciostopniowej skali Tennera:
A. Stadia rozwoju piersi u dziewcząt (M-mamma):
M1 - faza dziecięca. Otoczka brodawki sutkowej b lada, płaska;
M2 - poszerzenie i uwypuklenie otoczki brodawki sutkowej, tzw. stadium pączka;
M3 - uwypuklenie piersi i otoczki brodawki sutkowej (wyczuwalna tkanka tłuszczowa);
M4 - wyraź nie zarysowana pierś (wyczuwalna tkanka tłuszczowa i gruczołowa). Otoczka brodawki sutkowej i brodawka sutkowa tworzą wtórny wzgórek oddzielony od piersi; dalsze poszerzenie otoczki sutkowej;
M5 - pierś w pełni rozwinięta o regularnym zarysie (zniknięcie wtórnego wzgórka). Brodawka sutka wykształcona. O intensywnej pigmentacji.
W ocenie rozwoju piersi, zwłaszcza jej wcześniejszych stadiów, przydatnym miernikiem może być określenie szerokości otoczki brodawki sutkowej.
B. Stadia rozwoju narządów płciowych u chłopców (G-genitalia):
G1 - faza dziecięca. Jądra, moszna i prącie o wielkości i proporcjach jak we wczesnym dzieciństwie;
G2 - powiększenie jąder, wydłużenie worka mosznowego. Skóra moszny cienka, o słabo zaznaczonej pigmentacji (wyraźnie widoczny zarys jąder), niewielkie powiększenie wymiarów prącia;
G3 - powiększenie obwodu i długości prącia. Długość prącia stanowi ¾ długości worka mosznowego. Dalszy rozwój jąder;
G4 - powiększenie wymiarów prącia na długość. Długość prącia zbliżona do długości worka moszno0wego. Wyraźnie zaznaczona pigmentacja skóry moszny6. Poszerzenie otoczki brodawki sutkowej;
G5 - narządy płciowe osiągnęły rozmiary, kształt i proporcje osobnika dojrzałego płciowo.
C. Stadia rozwoju owłosienia łonowego u dziewcząt i chłopców (P-pubes);
P1 - faza dziecięca. Brak owłosienia łonowego (meszek);
P2 - włosy pojedyncze, proste, o słabej pigmentacji; u dziewcząt na skórze dolnej połowy warg sromowych dużych, u chłopców u nasady prąci9a;
P3 - włosy skręcone, rzadkie, grubsze i ciemniejsze; zajmują część powierzchni krocza;
P4 - włosy mocno skręcone, gęste, zajmują powierzchnię mniejszą niż u osobników dojrzałych;
P5 - wygląd włosów i powierzchnia, jaką zajmują, typowe dla osobników dojrzałych.
Można wyróżnić również u chłopców stadium P6 - owłosienie skóry brzucha wzdłuż kresy białej, intensywniejsze owłosienie ud.
Pyt.7
Wyjaśnij znaczenie pojęć: wiek kalendarzowy, wiek biologiczny, wiek rozwojowy.
Wiek kalendarzowy nie jest i nie może być miarą dojrzałości biologicznej osobnika. Znajomość wieku kalendarzowego osobnika jest punktem wyjścia przy ocenie rozwoju fizycznego. Do obliczenia wieku kalendarzowego potrzebna jest data badania i data urodzenia dziecka. Dane przedstawiamy w postaci ułamka dziesiętnego i od daty badania odejmujemy datę urodzenia.
Wiek biologiczny jest to stopień zaawansowania danego osobnika w rozwoju. Przez zaawansowanie w rozwoju rozumiemy m.in. osiągnięty przez osobnika procent ostatecznych wymiarów ciała, odsetek całkowitej liczby zębów właściwych człowiekowi dorosłemu, stopień skostnienia układu kostnego, stopień rozwoju cech płciowych itp. Wiek biologiczny określa więc stan dojrzałości poszczególnych układów organizmu w kolejnych etapach rozwoju osobniczego. Wiek biologiczny traktowany jest często jako pojęcie szersze, obejmujące całe życie osobnicze (także inwolucję).
Wiek rozwojowy w odróżnieniu d wieku kalendarzowego jest miarą biologicznej dojrzałości organizmu, wskazuje ona bowiem na stopień zaawansowania w rozwoju niektórych cech lub układów ustroju. Właściwa ocena rozwoju fizycznego dziecka powinna być oparta na jego wieku rozwojowym, gdyż tylko w przypadku znajomości wieku rozwojowego dziecka możemy określić, czy jest ono rozwojowo (biologicznie) młodsze lub starsze niż by to wynikało z jego wieku kalendarzowego. Ocena wieku rozwojowego danego osobnika sprowadza się zwykle do podania czasu, w którym wystąpiło zjawisko przyjęte jako kryterium oceny wieku rozwojowego. Stąd oceniając wiek rozwojowy dziecka, oceniamy stopień zaawansowania czyli przyspieszenia lub opóźnienia danej właściwości biologicznej tego dziecka.
Pyt.8
Wyjaśnij szerzej pojęcie wskaźnika stanu dojrzałości biologicznej (WSDB).
Wskaźnik stanu dojrzałości biologicznej WSDB jest miarą zależności wyrażający stosunek wieku rozwojowego do kalendarzowego:
WSDB =
gdzie,
Xij - wiek rozwojowy i-tego osobnika wyznaczony za pomocą j-tego kryterium (np. morfologicznego, szkieletowego i in. ),
Xich - wiek kalendarzowy i-tego osobnika w momencie badania.
Wskaźnik stanu dojrzałości biologicznej WSDB pozwala więc na określenie stopnia odchyleń wieku rozwojowego badanego osobnika od jego wieku kalendarzowego.
Klasyfikacja wskaźnika WSDB:
-x - -40,1 opóźnienie patologiczne
-40,0 - -20,1 opóźnienie w granicach fizjologicznych
-20,0 - +20,0 zakres prawidłowy „norma”
+20,1 - +40,0 przyspieszenie w granicach fizjologicznych
+40,1 - +x przyspieszenie patologiczne
Wartości wskaźnika ze znakiem „+” informują o niezgodności wieku rozwojowego z kalendarzowym w kierunku jego przyspieszenia, a wartości wskaźnika ze znakiem „-„ wskazują na niezgodność w kierunku opóźnienia rozwoju .
Pyt.9
Dlaczego w pracy z dziećmi i młodzieżą niezbędna jest wiedza dotycząca indywidualnych różnic w przebiegu procesu wzrastania i dojrzewania biologicznego?
Niezrozumienie i brak znajomości różnic indywidualnych rozwoju biologicznego i jego związki z rozwojem sprawności umysłowej i fizycznej często może prowadzić do nieodwracalnych zaburzeń harmonii rozwoju dzieci. Nauczyciele nieświadomi są bowiem tego, jak należy sobie radzić z tymi różnicami. Często więc faworyzowane są dzieci wchodzące wcześniej w okres dojrzewania, bowiem one na ogół są bardziej zdolne w tym okresie od późno dojrzewających. Może to wywierać trwały wpływ na cechy charakteru i osobowości. Zadaniem pedagogów winna być większa troska i uspokojenie późno dojrzewających oraz wyrabianie w nich słusznego przekonania, że pod względem sprawności umysłowej i fizycznej nie będą się jako dorośli różnili od wcześniej dojrzewających.
Pyt.10
Wyjaśnij pojęcie „normalności” rozwoju i norm jako biologicznych układów odniesienia.
Przez normalność rozumiemy zakres zmienności fenotypowej w obrębie formy adaptacyjnej (to mniej lub bardziej trwały kompleks dostosowanej do środowiska zmienności genetycznej w obrębie populacji) danej populacji, wynikającej z rekombinacji genów rodzicielskich, jako normalny składnik wymieszania puli genowej każdego pokolenia oraz modyfikującego wpływu środowiska.
Norma rozwojowa jest biologicznym układem odniesienia służącym do oceny rozwoju fizycznego populacji dziecięcych lub najczęściej pojedynczych osobników wchodzących w skład tych populacji. Jaj zakres jest w każdym przypadku wyznaczany metodami statystycznymi i zależy od celu, jakiemu dana norma ma służyć.
Pyt.11
Omów najczęściej wykorzystywane rodzaje norm rozwojowych.
Istnieje kilka rodzajów norm rozwojowych:
- normy populacyjne rozumiane zwykle jako normy ogólnopolskie, np. miasto-wieś, czy jako regionalne normy rozwoju fizycznego,
- normy grupowe (uwzględniające cechy rodziców),
- normy docelowe (konstruowane na wyselekcjonowanej pod względem warunków socjalno-ekonomicznych populacji wielkomiejskich),
- normy uwzględniające somatotyp osobnika.
W trakcie badań przeglądowych najczęściej wykorzystuje się normy populacyjne
najlepszym graficznym obrazem normy rozwojowej jest siatka centylowa, która podaje zakres zmienności cechy.
Normy rozwoju osobniczego dobitnie wskazują na wpływ modyfikatorów społeczno-ekonomicznych na cechy biologiczne człowieka.