UKŁAD POKARMOWY
Tworzą go :
przewód pokarmowy,
gruczoły (wątroba, trzustka),
Otrzewna.
Przewód pokarmowy dzielimy na 2 części:
Nadprzeponową,
Poprzeponową.
Ad. A)
Jama ustna- ograniczona jest
-z boku: przez policzki,
- z przodu: przez wargi,
- od góry: przez podniebienie,
- od dołu: przez dno jamy ustnej.
Jama ustna dzieli się na przedsionek i jamę ustną właściwą. Granicą między nimi SA zęby i dziąsła.
Do jamy ustnej uchodzą przewody gruczołów ślinowych:
Do przedsionka: ślinianki przyusznej, policzkowych i wargowych.
Do jamy ustnej właściwej: podjęzykowej i podżuchwowych.
Podniebienie dzielimy na miękkie i twarde.
Podniebienie twarde zbudowane jest ze struktur kostnych. Stanowią je: wyrostek podniebienny szczęki i blaszka pozioma kości podniebiennej.
Podniebienie twarde jest górną ścianą jamy ustnej i dolna jamy nosowej.
W przedłużeniu podniebienia twardego znajduje się podniebienie miękkie, którego głównym elementem jest języczek. Należą do niego też 2 łuki pokryte błoną śluzową, rozciągające się bocznie od języczka. Są to:
- łuk podniebienno- językowy,
- łuk podniebienno- gardłowy.
Między nimi leżą migdałki podniebienne.
Język- składa się z 3 części: nasady, trzonu i koniuszka (wierzchołka).
Ma powierzchnię górną, dolną, 2 brzegi boczne.
W obrębie języka występują brodawki językowe różnego typu (grzybowate, nitkowate, okolone, liściaste).
Język ma mięśnie:
Wewnętrzne (zmieniają kształt języka):
- m. podłużny górny,
- m. podłużny dolny,
- m. pionowy,
- m. poprzeczny.
Zewnętrzne (łączą język ze strukturami sąsiednimi i umożliwiają mu dużą ruchliwość):
- m. bródowo- językowy,
- m. podniebienno- językowy,
- m. gnykowo- językowy.
Wszystkie mm. języka unerwiane są przez nerw podjęzykowy (XII).
Unerwienie smakowe języka:
2/3 przednie- n. VIII
1/3 tylna- n. IX
Nasada- n. X
Unerwienie czuciowe języka:
2/3 przednie- n. V
1/3 tylna- n. IX
Nasada- n. X
Zęby- Wyróżniamy zęby mleczne i stałe:
Wzór uzębienia stałego:
S K P T
3 2 1 2 |
2 1 2 3 |
3 2 1 2 |
2 1 2 3 |
Wzór uzębienia mlecznego:
S K T
2 1 2 |
2 1 2 |
2 1 2 |
2 1 2 |
Każdy ząb zbudowany jest z:
- korony ( wystającej z dziąsła)
- szyjki
Wewnątrz zęba znajduje się jama zęba, która w obrębie korzenia przedłuża się w kanał. Wewnątrz znajduje się miazga zawierająca naczynia i nerwy.
Ząb zbudowany jest z zębiny. W obrębie korony zębina pokryta jest szkliwem, a w obrebie korzenia kostniwem.
Ząb umocowany jest przez więzadła w obrębie zębodołów szczęki i żuchwy.
Unerwienie i unaczynienie:
zęby żuchwy
unerwienie : nerw zębodołowy dolny (gałąź nerwu żuchwowego → od nerwu V),
unaczynienie: tętnica zębodołowa dolna (od tętnicy szczękowej).
zęby szczęki
unerwienie: gałęzie nerwu szczękowego ( od nerwu V),
unaczynienie: gałęzie tętnicy szczękowej.
Gardło- długa mięśniowa rura, rozciągająca się od podstawy czaszki do poziomu C6. Ku dołowi przedłuża się w przełyk. Tylna ściana zbudowana jest z mięsni, a przednia przebita jest 3 otworami, z których każdy łączy gardło z inną jamą:
Otwór górny- tzw. nozdrza tylne. Łączą część nosowa gardła z jama nosową.
Otwór środkowy- tzw. cieśń gardzieli. Łączy część ustną gardła z jama ustną.
Otwór dolny- tzw. wejście do krtani. Łączy część krtaniowa gardła z krtanią.
W części nosowej gardła znajduje się ujście gardłowe trąbki słuchowej (Eustachiusza). Łączy część nosowa gardła z jama bębenkową.
Mięśnie gardła:
zwieracze ( górny, środkowy, dolny)
dźwigacze (m. podniebienno- gardłowy, m. rylcowo- gardłowy).
Unerwienie:
MM. gardła i śluzówkę unerwia splot gardłowy, utworzony przez:
- gałęzie n. IX, X,
- gałęzie gardłowe z pnia współczulnego.
Unaczynienie:
- tętnica gardłowa wstępująca ( od tętnicy szyjnej zewnętrznej).
Przełyk- rozciąga się w przedłużeniu gardła od poziomu C6. Wyróżniamy więc krótką część szyjną, a po wejściu do klatki piersiowej część piersiową. Dalej biegnie w śródpiersiu tylnym, a następnie przechodzi przez przeponę w rozworze przełykowym. Poniżej rozworu zaczyna się część brzuszna przełyku, która przedłuża się w część wpustowa żołądka.
Przełyk ma 3 przewężenia:
w miejscu przejścia gardła w przełyk,
w miejscu skrzyżowania przełyku z lewym oskrzelem głównym,
w miejscu przejścia przełyku przez przeponę.
Unerwienie:
- gałązki nerwu błędnego, które wokół przełyku wytworzyły tzw. splot przełykowy.
Unaczynienie:
- gałązki przełykowe (od aorty piersiowej).
Budowa ściany przełyku:
- od wewnątrz: błona śluzowa,
- w środku: 2 warstwy mięśni o przebiegu okrężnym i podłużnym,
- na zewnątrz: przydanka (luźna tkanka łączna, zawierająca naczynia i nerwy).
Żołądek- narząd wewnątrzotrzewnowy. Składa się z:
części wpustowej- (z wpustem),
dna - (najwyższa część żołądka),
części odźwiernikowej- (z odźwiernikiem).
Żołądek ma 2 powierzchnie: przednią i tylną.
Żołądek ma 2 brzegi (tzw. krzywizny): mniejszą i większą. ( curvatura major et minor ))).
Budowa ściany:
Warstwa wewnętrzna- błona śluzowa z licznymi fałdami i tzw. dołeczkami i pólkami żołądkowymi. Śluzówka zawiera też gruczoły wydzielające sok trzustkowy.
Warstwa środkowa- mięśniówka złożona z 3 warstw: podłużnej, okrężnej i skośnej.
Warstwa zewnętrzna- otrzewna (żołądek całkowicie pokryty jest otrzewną).
Unerwienie:
- autonomiczny splot żołądkowy (od splotu trzewnego).
Unaczynienie:
- od gałęzi pnia trzewnego.
Wątroba- narząd wewnątrzotrzewnowy, leży głównie w prawym podżebrzu, ale częściowo w nadpępczu i podżebrzu lewym.
Żołądek ma 2 powierzchnie:
przeponową - widać tu 2 płaty (prawy i lewy) rozdzielone więzadłem sierpowatym wątroby.
Trzewną- widać tu 4 płaty ( prawy, lewy, ogoniasty i czworoboczny). Widać tu też bruzdy tworzące charakterystyczny układ litery H:
- bruzda strzałkowa lewa zawiera 2 więzadła: żylne i obłe,
- bruzda strzałkowa prawa zawiera: żyłę główną dolną i pęcherzyk żółciowy, położony w dole pęcherzyka,
- ramię poprzeczne litery H tworzą tzw. wrota (lub wnęka) wątroby. Zawiera ona: żyłę wrotną (z tyłu), tętnicę wątrobowa właściwą (po stronie lewej), przewód wątrobowy wspólny (po stronie prawej).
Unerwienie:
-splot autonomiczny wątroby (wtórny od splotu trzewnego).
Unaczynienie:
- tętnica wątrobowa właściwa ( od tętnicy wątrobowej wspólnej).
Otrzewna pokrywająca wątrobę wytwarza szereg więzadeł:
- wieńcowe,
- wątrobowo- przeponowe,
- wątrobowo- nerkowe,
- więzadło trójkątne prawe,
- więzadło trójkątne lewe,
- więzadło sierpowate,
- 3 więzadła tworzące tzw. sieć mniejszą:
Wątrobowo-
↓ ↓ ↓
-przełykowe -żołądkowe -dwunastnicze
Pęcherzyk żółciowy- składa się z :
- dna,
- trzonu,
- szyjki,
Szyjka pęcherzyka przedłuża się w:
↓
przewód pęcherzykowy
↓
Przewód pęcherzykowy + przewód wątrobowy wspólny = przewód żółciowy wspólny.
↓
Przewód żółciowy wspólny + przewód trzustkowy uchodzą do części zstępującej dwunastnicy w brodawce większej.
Drogi żółciowe wewnątrzwątrobowe:
Kanaliki żółciowe
łączą się w:
↓
Przewodziki międzyzrazikowe,
łączą się w:
↓
Przewodziki żółciowe
łączą się w:
↓
Przewód wątrobowy prawy i lewy
łączą się w:
↓
Przewód wątrobowy wspólny
Drogi żółciowe zewnatrzwatrobowe:
- przewód pęcherzykowy,
- przewód żółciowy wspólny,
- przewód wątrobowy wspólny.
Trzustka- narząd zewnątrzotrzewnowy. Jest jednym z ważniejszych narządów w tzw. przestrzeni zaotrzewnowej.
Trzustka składa się z:
Głowy - leży po prawej stronie i jest objęta przez dwunastnicę,
Trzonu- krzyżuje kręgosłup od strony prawej na lewą,
Ogona- leży po stronie lewej, sięga do wnęki śledziony.
Wewnątrz trzustki od ogona przez trzon i głowę przebiega przewód trzustkowy, który z przewodem żółciowym wspólnym uchodzi na brodawce większej w części zstępującej dwunastnicy.
W obrębie samej głowy przebiega przewód trzustkowy dodatkowy, który uchodzi na brodawce mniejszej dwunastnicy.
Unerwienie:
- autonomiczny splot trzustkowy (od splotu trzewnego)
Unaczynienie:
- od tętnic trzustkowo- dwunastniczych górnej i dolnej,
- od tętnicy śledzionowej.
Jelito cienkie- składa się z 3 części:
Dwunastnica- jej części to:
Opuszka (leżąca po stronie P),
Część zstępująca (leżąca po stronie P)- obejmuje głowę trzustki.
Do tej części tej na tzw. brodawce większej uchodzą razem przewód trzustkowy i żółciowy wspólny, natomiast na tzw. brodawce mniejszej- przewód trzustkowy dodatkowy.
Część pozioma (przecinająca kręgosłup ze strony P na L),
Część wstępująca (po stronie L, zgięciem dwunastniczo- czczym przechodzi w jelito czcze).
Położenie:
- opuszka dwunastnicy- wewnątrzotrzewnowo,
- pozostałe części- zewnątrzotrzewnowo.
Unaczynienie- dwunastnica unaczyniona jest przez 2 tętnice:
- trzustkowo- dwunastniczą górną,
- trzustkowo- dwunastniczą dolną.
Jelito czcze
Jelito kręte
Jelito czcze przechodzi w jelito kręte bez wyraźnej granicy w L połowie jamy brzusznej.
Jelito kręte w prawej połowie jamy brzusznej uchodzi do jelita grubego, pomiędzy kątnicą i okrężnicą wstępującą.
Miejsce to zabezpieczone jest tzw. zastawką krętnico- kątniczą.
Jelito czcze i kręte posiadają krezkę zwaną krezką jelita cienkiego.
Różnice w budowie tych 2 części dotyczą jedynie śluzówki.
Położenie:
- wewnątrzotrzewnowo
Unaczynienie:
- tętnica jelita czczego i krętego ( gałęzie od tętnicy krezkowej górnej).
Jelito grube- składa się z 3 części:
Kątnica ( z wyrostkiem robaczkowym)- leżą w P dole biodrowym.
Okrężnica :
Wstępująca- biegnie po P stronie ku górze i zgięciem wątrobowym przechodzi w okrężnicę poprzeczną.
Poprzeczna- krzyżuje kręgosłup ze strony P na L i zgięciem śledzionowym przechodzi w okrężnicę zstępującą.
Zstępująca- biegnie ku dołowi po L stronie i na poziomie stawu krzyżowo- biodrowego przechodzi w okrężnicę esowatą.
Esowata- w linii pośrodkowej przechodzi w odbytnicę.
Odbytnica- kończy się odbytem.
STOSUNEK CZĘŚCI JELITA GRUBEGO DO OTRZEWNEJ:
- kątnica z wyrostkiem robaczkowym W
- okrężnica wstępująca Z
- okrężnica poprzeczna W
- okrężnica zstępująca Z
- okrężnica esowata i górna część odbytnicy W
- większość odbytnicy Z
Cechy charakterystyczne budowy jelita grubego:
Wypuklenia (tzw. haustracja jelita)
Wcięcia półksiężycowate ( między wypukleniami),
Taśmy ( wytwory mięśniówki podłużnej),
Fałdy półksiężycowate śluzówki,
Przyczepki śluzowe ( skupiska tkanki tłuszczowej na powierzchni jelita, pokryte otrzewną).
Unaczynienie jelita grubego:
- gałęzie tętnicy krezkowej górnej,
- gałęzie tętnicy krezkowej dolnej,
Granicą między zakresem unaczynienia tych tętnic są 2/3 okrężnicy poprzecznej.
Tak więc :
Kątnica,
Okrężnica wstępująca,
2/3 okrężnicy poprzecznej,
zaopatrywane są przez gałęzie tętnicy krezkowej górnej.
1/3 okrężnicy poprzecznej,
Okrężnica zstępująca,
Okrężnica esowata,
Górna część odbytnicy
zaopatrywane są przez gałęzie tętnicy krezkowej dolnej.
Pozostałe części odbytnicy unaczyniają:
- gałęzie od tętnicy biodrowej wewnętrznej,
- gałęzie od tętnicy sromowej wewnętrznej.
Otrzewna- jest to błona surowicza, pokrywająca narządy jamy brzusznej i miednicy, ale również wyścielająca ściany jamy brzusznej i miednicy.
Wyróżniamy więc :
- otrzewną trzewną
- otrzewna ścienną
Pomiędzy blaszkami otrzewnej znajduje się potencjalna przestrzeń, tzw. jama otrzewnej z niewielką ilością płynu surowiczego.
Każdy narząd wewnątrzotrzewnowy ma 3 cechy:
Jest całkowicie pokryty otrzewną,
Ma krezkę,
Dzięki krezce jest ruchomy.
Każdy narząd zewnątrzotrzewnowy ma 3 cechy:
Jest częściowo pokryty otrzewną,
Nie ma krezki,
Jest nieruchomy.
Krezka- to zdwojona blaszka otrzewnej trzewnej.
Nasada krezki (korzeń)- miejsce, w którym otrzewna trzewna przechodzi w otrzewną ścienną.
Przykłady narządów wewnątrzotrzewnowych:
- wątroba
- śledziona,
- żołądek,
- opuszka dwunastnicy,
- całe jelito czcze i kręte,
- kątnica z wyrostkiem robaczkowym,
- okrężnica poprzeczna,
- okrężnica esowata,
- macica,
- jajniki,
- jajowody,
- jądro.
Przykłady narządów zewnątrzotrzewnowych:
- trzustka, !!!!!
- nerki, !!!!!
- wszystkie części dwunastnicy z wyjątkiem opuszki,
- okrężnica wstępująca i zstępująca,
- większość odbytnicy.
PODZIAŁ JAMY OTRZEWNEJ:
Otrzewna wytwarza
Krezki,
Więzadła łączące narządy ze sobą,
Fałdy,
Sieci:
- mniejszą- rozpięta jest między wątrobą, a brzuszną częścią przełyku, żołądkiem, opuszka dwunastnicy. Ma więc 3 więzadła:
Wątrobowo-
↓ ↓ ↓
-przełykowe -żołądkowe -dwunastnicze
- większą- zwisa od krzywizny większej żołądka i jak fartuch pokrywa okrężnicę poprzeczną i pętlę jelita cienkiego.
1