Choroby spowodowane sposobem wykonywania pracy 

 

Środowisko pracy biurowej stwarza wiele zagrożeń dla jego użytkowników. Nie chodzi tu jedynie o możliwość wypadku w pracy, ale o długotrwałe oddziaływanie poszczególnych elementów wyposażenia biura na układ kostno-szkieletowy pracownika, jego wzrok, samopoczucie itp. Efekty tego oddziaływania nie są widoczne od razu, ale powoli, systematycznie doprowadzają do degradacji kręgosłupa, osłabienia wzroku, osłabienia słuchu, nasilenia alergii, nasilenia stanów bólowych i zwyrodnieniowych w obrębie niemal całego ciała. Dopiero po latach obserwujemy konsekwencje niewłaściwej organizacji miejsca pracy w postaci chorób i nieodwracalnych zmian zwyrodnieniowych, i nawet wtedy nie zawsze kojarzymy te dolegliwości z naszym trybem pracy przy komputerze.

Kilka z najczęstszych dolegliwości doczekało się swojego miejsca w Wykazie Chorób Zawodowych, który stanowi załącznik do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 roku w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach.

 

 Do najczęstszych chorób związanych ze sposobem wykonywania pracy biurowej należą:

• Zespół cieśni nadgarstka

• Bóle i stany zwyrodnieniowe kręgosłupa

• Łokieć tenisisty - zapalenie nadkłykcia kości ramiennej

• Przewlekłe zapalenie ścięgna i jego pochewki

• Zapalenie okołostawowe barku

• Choroby narządu wzroku

• Alergie

Przykrymi konsekwencjami wykonywania pracy w niewłaściwej wymuszonej pozycji mogą być także dolegliwości menstruacyjne, poronienia, a nawet impotencja.

Półgodzinny spacer po wyjściu z biura to konieczność

- Do głównych dolegliwości zgłaszanych przez pracowników biurowych należą dolegliwości ze strony narządu wzroku oraz układu mięśniowo-szkieletowego.

 

Na jakie schorzenia związane z pracą biurową najczęściej cierpią Polacy? Jak sytuacja w Polsce wygląda w porównaniu z innymi krajami UE?

- Na początku uściślijmy proszę, co rozumiemy pod pojęciem praca biurowa. W obecnych biurach na większości stanowisk pracy mamy do czynienia w obsługą komputera, co w dużym stopniu decyduje o rodzaju skarg zgłaszanych przez pracowników biurowych. Wracając do pytania, sądzę, że chodzi w nim o epidemiologiczne badania populacji osób wykonujących pracę biurową. Takie badania w ramach różnych projektów badawczych zapewne są prowadzone. Nie jest to jednak monitoring systematyczny. Natomiast wyniki takich badań głoszone na różnych sympozjach i konferencjach tematycznych wyraźnie wskazują, że do głównych dolegliwości zgłaszanych przez pracowników biurowych należą dolegliwości ze strony narządu wzroku oraz układu mięśniowo-szkieletowego. Według aktualnych danych prawie, co trzeci (27-44 proc.) pracownik wykonujący ten rodzaj pracy skarży się na występowanie bólu w obrębie rąk i ramion, ale zdecydowanie najczęściej w obrębie barku i szyi. Należy przy tym zauważyć, że deklarowane dolegliwości były tym częstsze i bardziej dokuczliwe, im dłuższy był czas pracy z komputerem. Do innych, rzadziej zgłaszanych skarg należą skargi na zmiany skórne, choroby układu krążenia (choroby układy żylnego kończyn dolnych) oraz stres zwłaszcza ten wynikający z kontaktu z petentami. Ponadto, z uwagi na charakter wykonywanej pracy, wymagającej często wysokich kwalifikacji, a także na duże oczekiwania i wymagania coraz częściej zwraca się uwagę na występowanie, u niektórych pracowników biurowych zespołu wypalenia zawodowego. W tym miejscu trzeba koniecznie zwrócić uwagę na fakt, że praca biurowa pod względem obciążenia fizycznego jest pracą o małej aktywności fizycznej. Jeśli do tego pracownik nie uprawia regularnie sportu lub inne rodzaju aktywności fizycznej prowadzi to do obniżenia się jego wydolności fizycznej i ogólnej zdolności do wykonywania wysiłków fizycznych. Mała aktywność fizyczna jest uznana również za jeden z czynników ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. Jest to ważny problem w skali Europy, a także wysoko rozwiniętych państw innych regionów. Warto zwrócić uwagę na wyniki prognozy ogłoszonej w ubiegłym roku przez Europejska Agencję Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy w Bilbao. Według niej występowanie zespołów przeciążeniowych w wyniku wykonywania pracy powtarzalnej, w tym również podczas obsługi komputera, a także brak aktywności fizycznej u osób wykonujących pracę siedzącą (w tym praca biurowa) zostały zidentyfikowane jako najbardziej istotne problemy w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i zdrowia pracującym w Europie (Risk Observatory, European Agency for Safety and Health at Work, 2005).

 

Co jest najczęstsza przyczyną powstawania chorób związanych z pracą w biurze - niewłaściwie i źle ustawione meble oraz sprzęt komputerowy czy może raczej źle działające oświetlenie i klimatyzacja?

- Trudno odpowiedzieć na to pytanie, bowiem na prawidłowe środowisko pracy składają się równocześnie: ergonomiczne meble i sprzęt biurowy, prawidłowe oświetlenie, mikroklimat, ale również psychospołeczne warunki pracy. W tej pracy bardzo istotny jest tzw. klimat pracy, ujmując w tym również stosunki pomiędzy pracownikami. Wyniki badań nad wpływem pracy biurowej na stan zdrowia ludzi przyczyniły się do opracowania wytycznych i norm regulujących warunki pracy z komputerem, obecne są na polskim rynku wyczerpujące opracowania z tego zakresu i stosowne akty prawne.

 

Co powinno składać się na profilaktykę przy tego typu schorzeniach (czy tylko przygotowanie właściwych stanowisk pracy, czy może również jakieś ćwiczenia)?

- Profilaktyka dolegliwości zgłaszanych przez pracowników biurowych to oczywiście organizacja ergonomicznych warunków pracy oraz profilaktyczna opieka lekarska nad tą grupą zawodową, która pozwoli na wczesne wykrycie problemów zdrowotnych. Zgodnie z rozporządzeniem ministra pracy każda osoba wykonująca pracę przechodzi okresowe badania lekarskie. W przypadku pracowników biurowych obsługujących komputer w skład tych badań wchodzi badanie okulistyczne oraz poszerzone badanie układu mięśniowo-szkieletowego, jeśli przeprowadzone przez lekarza profilaktyka wywiad sugeruje taką konieczność. Badania okresowe dla tej grupy pracowników wykonywane są co 4 lata, lub częściej w zależności od decyzji lekarza. Ćwiczenia fizyczne pozwalające na rozluźnienie mięśni jednostronnie zaangażowanych podczas obsługi komputera i aktywujące inne grupy mięśniowe są konieczne podczas pracy, zwłaszcza takiej, która nie stwarza okazji do zmiany pozycji ciała, wręcz przykuwa pracownika do miejsca.

 

Jak powinny odpoczywać osoby, które przez 8 godzin dziennie pracują w biurze, siedząc niemal przez cały czas przy komputerze?

- Takie osoby powinny odpoczywać czynnie i jak najwięcej na świeżym powietrzu. W nadmiarze obowiązków zawodowo-rodzinnych bardzo trudno jest wygospodarować czas na codzienne, systematyczne i zorganizowane ćwiczenia. Jest to jednak konieczne i nie powinno być odsuwane na później. W dobrze pojętym własnym interesie pracownicy biurowi nie powinni unikać spacerów i to nie tylko tych sobotnio-niedzielnych z rodziną. Ważne, aby nawyk spacerowania około 30 minut dziennie stał się codziennym rytuałem.

 

Zespół cieśni nadgarstka

 

Zespół cieśni nadgarstka jest stosunkowo często występującym schorzeniem związanym z wykonywaniem pracy zawodowej. W szczególności w grupie ryzyka znajdują się osoby piszące na maszynie lub klawiaturze komputera (zwłaszcza bez podparcia rąk), gdzie powtarzające się urazy i przeciążenie powodują ucisk nerwów przechodzących przez nadgarstek. Innymi czynnikami, które jak wykazano mogą mieć wpływ na rozwój zespołu, to: cukrzyca, choroby nerek, ciąża, choroby stawów, alkoholizm, otyłość i inne. Słabo nasilone objawy bólowe pojawiają się u większości osób z grup ryzyka. Dobrą wiadomością jest fakt, że aż 90% osób z mało nasilonym zespołem nadgarstka może dzięki leczeniu w pełni powrócić do zdrowia.

Co to jest zespół cieśni nadgarstka?

 

W skład nadgarstka wchodzą małe kości, które razem z otaczającymi tkankami formują rodzaj tunelu - kanał nadgarstka. Tkanką łączącą mięśnie i kości przenoszącą ruch mięśni (w tym wypadku na kciuk i pierwsze trzy palce) są ścięgna. Nerw, który przenosi bodźce pomiędzy dłonią i rdzeniem kręgowym również przechodzi przez kanał nadgarstka. Jeśli ścięgna obrzękną na skutek ich nadmiernego używania i przeciążenia, obrzęk może uciskać nerw powodując ból, drętwienie i kłucie.

 
Objawy

• drętwienie, ból i kłucie, kciuka, palca wskazującego, środowego ewentualnie palca serdecznego - odczuwalne podczas wykonywania pracy i często nasilające się w nocy

• osłabienie mięśni kciuka

• ból, który promieniuje z ręki poprzez przedramię i ramię do barku

• osłabione czucie w palcach   

Leczenie

Choroba nie leczona może prowadzić do znacznego ograniczenia funkcji mechanicznych ręki i w konsekwencji do niezdolności do pracy.

• unieruchomienie i usztywnienie nadgarstka, które zabezpiecza nerw przed uciskiem

• nie wykonywanie czynności i ruchów, które wywołują przeciążenie nadgarstka

• leki doustne i iniekcje dla zmniejszenia obrzęku ścięgien

• fizykoterapia

• u pacjentów u których leczenie zachowawcze nie przyniosło rezultatów może być konieczne leczenie chirurgiczne odbarczające kanał nadgarstka

 Zabieg operacyjny, polega na przecięciu troczka zginaczy nadgarstka, który tworzy „dach” kanału nadgarstka. Chirurg robi 3-4 cm cięcie na dłoni.

Zapobieganie

• przed pracą należy rozgrzać rękę i palce

• w trakcie pracy należy robić przerwy na rozluźnienie i odpoczynek ręki

• należy unikać powtarzalnych ruchów nadgarstka

• zadbaj o zdrowe stanowisko komputerowe - powinno się ono składać z regulowanego stołu i krzesła obrotowego oraz podkładki pod nadgarstek.

Bóle kręgosłupa

Leżenie na plecach daje obciążenie około 30 kilogramów na centymetr kw., chodzenie 85, skakanie 110, pochylanie w pozycji stojącej 150, a siedzenie bez podparcia - aż 180. W pracy biurowej najczęściej siedzimy, znacznie obciążamy więc swój kręgosłup. Bóle kręgosłupa poprzez wymuszanie nieprawidłowej postawy prowadzą do stopniowego rozwoju zmian zwyrodnieniowych. Dodatkowo brak aktywności ruchowej, osłabia nasze mięśnie przykręgosłupowe, pozbawia nas naturalnego gorsetu osłaniającego kręgosłup. Bóle kręgosłupa stały się niestety dolegliwością społeczną, ponieważ dotykają 90% społeczeństwa i są najczęstszą przyczyną absencji i wizyt u lekarza. Aż 90% zespołów bólowych kręgosłupa jest spowodowana długotrwałym statycznym, bądź nagłym dynamicznym przeciążeniem struktur kręgosłupa. Te mechaniczne przeciążenia bardzo często wynikają ze złych nawyków.

Czym są bóle kręgosłupa i jak powstają?

Gdy mięśnie się napinają np. pod wpływem przebywania w niewłaściwej pozycji, bez oparcia lub, gdy się garbimy mięśnie się kurczą i uniemożliwiają swobodne krążenie krwi. Jeżeli krew krąży niedostatecznie, to zaczyna brakować tlenu w mięśniach, na co dodatkowo reagują one skurczem. W taki sposób cały proces pogłębia się doprowadzając do reakcji bólowej, na co także nieświadomie odpowiadamy dodatkowym skurczem mięśni. Jeżeli taka sytuacja często się powtarza, wtedy bóle przechodzą w fazę przewlekłą, rozwijają się stany zapalne i zwyrodnieniowo-zapalne. Stany zwyrodnieniowe z kolei mogą wywoływać bardzo przykre bóle spowodowane uciskiem uszkodzonych struktur kręgosłupa na korzenie nerwowe wychodzące z rdzenia kręgowego. Dolegliwości te są bardzo powszechne i długotrwające, dlatego są częstą przyczyną absencji chorobowej.

Przyczyny:

• przeciążenie więzadeł kręgosłupa

• wadliwa wymuszona pozycja siedząca podczas pracy

• często powtarzane ruchy zginania lub rotacji

• niewłaściwe podnoszenie ciężkich przedmiotów, paczek np. ryzy papieru w ksero

• praca biurowa z wielogodzinna pozycją siedzącą

• nieodpowiedniego ułożenia ciała podczas snu

• mało higieniczny trybu życia

• stres - napięcie przekazujemy naszym mięśniom (najczęściej okolice szyi i barków)

• otyłość

• w nielicznych przypadkach omawiane kłopoty są związane z urazami lub poważnymi chorobami, na przykład nowotworowymi

Objawy:

• ból

• ograniczenie ruchowe

• problemy ze skręceniem tułowia lub pochylaniu się, często również podczas

• dyskopatia

• skurcze mięśni nóg

• skrzywienie kręgosłupa

• mrowienie, drętwienie, a nawet niedowład kończyn

Leczenie:

Zaniedbanie, czy niewłaściwe leczenie poważnych schorzeń kręgosłupa może prowadzić do nieodwracalnych zmian. Takim stanem jest rwa kulszowa, której objawem jest silny ból promieniujący do pośladków, ud lub nawet łydek, spowodowany uciskiem na korzonek nerwowy. Zbyt późna pomoc może się okazać nieskuteczna.

Leczenie zależy od rodzaju dolegliwości i leczonego odcinka kręgosłupa:

• środki przeciwbólowe i przeciwzapalne

• okłady, maści

• lekka aktywność fizyczna

• zastrzyki przeciwbólowe

• leczenie szpitalne

Profilaktyka:

• prawidłowa postawa - głowa lekko uniesiona, proste plecy

• unikanie długiego siedzenia przy biurku; minimum co godzinę przerwa i krótka gimnastyka

• zachowanie odpowiedniej pozycji siedzącej

• odpowiednie krzesło obrotowe do pracy - z regulacją wysokości, podparciem lędźwiowym, mechanizmem Synchro itp.

• odpowiednio wyregulowana wysokość biurka i fotela obrotowego

• wykonywanie pewnych czynności lewą ręką, jeżeli jesteś praworęczny

• odpowiednie podnoszenie ciężkich przedmiotów, spokojne podnoszenie się

• odpowiednie obuwie - grube i elastyczne podeszwy, unikanie obcasów

• odpowiedni materac do spania, kąpiele odprężające

Łokieć tenisisty  

 

Mogłoby się wydawać, że główna przyczyną powstawania bólów w okolicach łokcia jest gra w tenisa. Nie jest to prawda, często przyczyną tego schorzenia jest również praca w niewłaściwej wymuszonej pozycji siedzącej z niewłaściwie ustawioną wysokością blatu stołu roboczego, co powoduje przeciążenia ścięgien przedramienia zwłaszcza u osób wykonujących monotonną pracę rękami np. długotrwałe pisanie na klawiaturze. Choroba prawidłowo leczona zazwyczaj kończy się wyleczeniem, jednak okres leczenia może trwać nawet 6 miesięcy.

 

Czym jest „łokieć tenisisty”?

Łokieć tenisisty to stan zapalny zewnętrznej powierzchni stawu łokciowego spowodowany przeciążeniem przyczepionych do niej ścięgien mięśni przedramienia. Zapalenie obejmuje mięśnie, ścięgna, okostną oraz tzw. nadkłykieć boczny kości ramieniowej.

Przyczyny:

Przyczyną choroby jest naderwanie przyczepu mięśni przedramienia, spowodowane:

• Częstymi, powtarzającymi się mikrourazami tej okolicy podczas ćwiczeń fizycznych lub ciężkiej pracy wymagającej monotonnych ruchów przedramienia

• Nagłym przeciążeniem mięśni przedramienia

Objawy

• Ból i tkliwość okolicy bocznej łokcia

• Nasilanie się bólu przy ruchach skrętnych przedramienia, np. przy korzystaniu ze śrubokręta

• Osłabienie siły chwytu ręki· Obrzęk i zaczerwienienie łokcia

Leczenie

• Zwykle zaleca się oszczędzanie kończyny i przerwę w zajęciach sportowych i pracy, która powoduje nasilanie się objawów

• Leki przeciwbólowe, przeciwzapalne, zastrzyki znieczulające lub preparaty sterydowe

• Czasem konieczne jest unieruchomienie chorej kończyny szyną

• Zimne lub ciepłe okłady

• Fizykoterapia i masaże

• W niektórych przypadkach występuje konieczność interwencji chirurga - uwolnienie przyczepu mięśnia przedramienia

 

Profilaktyka:

 

• Uprawianie dyscyplin sportowych z intensywnością odpowiednią do kondycji organizmu

• Planowanie częstych przerw podczas zajęć sportowych i pracy monotypicznej

• Wzmacnianie mięśni przedramienia regularnymi ćwiczeniami ze stopniowo wzrastającym obciążeniem

• Pamiętanie o konieczności rozgrzewki przed wysiłkiem, a zwłaszcza przed zawodami sportowymi

• Zachowanie odpowiedniej pozycji podczas pracy przy biurku

Zapalenie ścięgien i pochewek ścięgnistych

 

Szczególnie podatni na zapalenie ścięgien są: zawodowy lekkoatleta i pracownicy wykonujący powtarzające się ruchy. Zapalenie najczęściej dotyczy ścięgien okolicy barku, łokcia, dołu podkolanowego i ścięgna Achillesa. Brak leczenia i przerwy w wykonywaniu pracy przez ścięgna objęte stanem zapalnym może prowadzić do powstania dużych złogów wapniowych i w ostateczności do utrwalonego ograniczenia ruchomości stawu („zamrożony staw”). Zazwyczaj powrót do zdrowia trwa ok. 6 tygodni.

 

Czym jest zapalenie ścięgien i pochewek ścięgnistych?

Zapalenie ścięgna występuje zwykle w miejscu jego przylegania do kości lub w miejscu utkania mięśniowego; zapalenie może przechodzić na sąsiednią kaletkę maziową. Jest to bolesny stan zapalny ścięgna (tendinitis) lub otaczającej go pochewki (tenosynovitis). Zapalenie najczęściej dotyczy obydwu tych struktur równocześnie. Ścięgno jest włóknistą strukturą będącą przedłużeniem mięśnia. Przy jego pomocy mięsień przyczepia się do kości i wykonuje odpowiedni ruch.

Przyczyny:

• Najczęściej uraz i przeciążenia ścięgien

• Choroby układu mięśniowo-szkieletowego

• Wady postawy ciała, w tym wymuszona pozycja siedząca przy pracy z komputerem

•  Nieprawidłowe wykonywanie ruchów i nadmierne naciąganie ścięgien

Objawy: 

• ograniczenie ruchomości, bolesność i obrzęk okolicy zmienionego zapalnie ścięgna

• osłabienie chorego ścięgna z powodu złogów wapnia, które często towarzyszą stanom zapalnym ścięgien

• ból w miejscu zapalenia zwykle nasila się podczas ruchu, jednak może wystąpić w spoczynku,

• niewielkie zaczerwienienie i wzmożone ucieplenie w obrębie skóry otaczającej ścięgno, zwłaszcza gdy jest ono położone powierzchownie

 Leczenie:

• Leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, czasami zastrzyki znieczulające lub preparaty sterydowe

• W okresie silnych dolegliwości ulgę przynoszą zimne okłady, rozgrzewanie może być zalecone później

• W ostrym okresie choroby zalecane jest całkowite ograniczenie ruchów chorą kończyną

• Czasami konieczne jest założenie opaski elastycznej, szyny, temblaka

• Przewlekły stan zapalny ścięgna może wymagać zmiany stylu życia lub rezygnacji z wykonywanych czynności, aby zapobiec nawrotom choroby

• Ćwiczenia zakresu ruchu chorej kończyny należy rozpocząć zaraz po ustąpieniu dolegliwości bólowych, co zapobiega zesztywnieniom stawów („zamrożony staw”)

• Czasami konieczne jest interwencja chirurgiczna

 

Profilaktyka: 

• Organizm należy stopniowo przyzwyczajać do wzrastającego obciążenia

• Zawsze należy pamiętać o prawidłowej rozgrzewce

• Należy zadbać o odpowiednie środowisko pracy, tak aby nie nadwyrężać i nie naciągać ścięgien

Narażenie narządu wzroku - Syndrom Sicca

 

Po długotrwałej pracy większość użytkowników monitorów ekranowych skarży się na łzawiące i przekrwione oczy, zaczerwienione spojówki, uczucie pieczenia i szczypania, bóle głowy senność, apatię. Większość też podaje objawy zaburzenia widzenia oraz wrażenie suchych oczu. Wg badań Kliniki Okulistyki AM we Wrocławiu wynika, że ok. 96% osób pracujących przy komputerach ma dolegliwości narządu wzroku.

Czym jest Syndrom Sicca?

Oczy są suche, piekące i przekrwione. Przy dodatkowym braku ostrości, nadmiernej jaskrawości, olśnień oraz migotania obrazu monitora, spada częstotliwość mrugania powiekami i zwilżania oczu. Jest to pierwszy objaw Syndromu Sicca, którego objawami jest wysychanie i zmętnienie rogówki oraz stopniowa utrata wzroku.

Przyczyny:

• niewłaściwy monitor,

• niewłaściwie ustawione parametry monitora,

• niewykorzystane w pełni możliwości ekranu,

• długotrwała praca z małymi czcionkami

• brak ostrości

• nadmierna jaskrawość

• olśnienia

• migotanie obrazu monitora

Objawy:

• wysuszenie gałki ocznej

• przekrwione i piekące oczy

• zmętnienie rogówki

Profilaktyka:

• częste mruganie powiekami,

• robienie przerwy w pracy,

• stosowanie właściwego monitora o odświeżaniu minimum 85Hz i właściwe jego wykorzystanie

• zaleca się prace przy czcionkach minimum 11-12 punktów

• ćwiczenia polegające na mocnym zaciskaniu powiek a następnie mocnym otwieranie oczu w czasie odchodzenia od monitora

• ćwiczenia polegające na  zamknięciu oczu i szczelnym zasłonięciu ich dłońmi przy jednoczesnym naciskaniu nadgarstkami na gałki oczu, aż do momentu, gdy znikną kolorowe plamy

---