Równowaga przedsiębiorstwa
w oligopolu
PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA MODELU OLIGOPOLU
Na rynku oligopolu występuje jedna z trzech sytuacji:
niewielu sprzedających o znacznym udziale rynkowym i wielu małych nabywców => oligopol oferenta
niewielu nabywców o znacznym udziale w rynku i wielu małych oferentów => oligopson
niewielu dużych oferentów i niewielu dużych nabywców => oligopol bilateralny.
Decyzje podejmowane przez któregokolwiek oligopolistę są natychmiast zauważane przez innych, którzy podejmują określone kroki dostosowawcze.
PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA MODELU OLIGOPOLU (2)
Produkt oferowany na rynku może być:
Jednorodny - oznacza to, że posiada takie same cechy użytkowe oraz funkcjonalne, a nabywcy nie mają żadnych preferencji w stosunku do oferentów => oligopol homogeniczny
Zróżnicowany - istnieją cechy odróżniające poszczególne oferty, mimo że są one bliskimi substytutami, substytutami nabywcy mają preferencje w stosunku do oferentów => oligopol heterogeniczny
Wejście na rynek jest silnie ograniczone barierami technicznymi, technologicznymi, ekonomicznymi (silny wpływ efektów skali, wysokie nakłady kapitałowe), prawno-instytucjalnymi (koncesje).
Rynek nie jest doskonale przejrzysty. Producenci obserwują wzajemne działania konkurentów,
nie znając jednak ich warunków wytwarzania
(np. kosztów produkcji).
STRATEGIE OLIGOPOLU
Każda z firm określa ceny swoich wyrobów i rozmiary produkcji nie porozumiewając się z rywalami.
Firmy uznają swoją współzależność i dochodzą do porozumienia, z tym, że jedna z nich jest liderem ustalając cenę, a inne ją naśladują.
Wszystkie firmy usiłują działać jak LIDERZY sądząc, że uda im się osiągnąć wyższe zyski.
Firmy oligopolistyczne naśladują rywali tylko wtedy, gdy obniżają ceny.
Firmy oligopolistyczne porozumiewają się w sprawie wielkości sprzedaży, ceny, poziomu zysków (Ryzyko: wyłamania się!).
MODELE OLIGOPOLU
Model duopolu Cournota
Model Bertranda
Model Edgewortha
Model Chambarlina
Model Stackelberga
Model Sweezy'ego
Model duopolu Cournota
Powstał w 1838 r. na przykładzie dwóch producentów wody mineralnej.
Model ten zakłada:
Nabywcy określają ceny, a sprzedawcy tylko dostosowują się produkcją do danych cen.
Każdy z duopolistów szacuje popyt na swój produkt i ustala ilość jaką sprzeda, przy założeniu, że produkcja rywala się nie zmieni.
Produkcja odbywa się bez kosztów tzn. nie ma różnic w kosztach między obydwoma duopolistami, a ich MC=0, dzięki czemu podaż każdej firmy jest praktycznie nieograniczona.
Produkt obydwu duopolistów jest identyczny.
Procesy dostosowawcze
Proces kolejnych dostosowań będzie trwał
i zakończy się ostatecznie doprowadzając do ustalenia jednakowej wielkości produkcji i ceny.
Cena ta będzie jednak niższa niż w przypadku pełnego monopolu, ale wyższa niż w doskonałej konkurencji => podobnie zysk w oligopolu jest niższy niż w monopolu, ale wyższy niż w doskonałej konkurencji.
Reakcje firm w tym modelu następują ex post, tzn. że firma traktuje wielkość produkcji konkurenta jako parametr i nie zakłada zmiany jego zachowań, zaś firmy traktowane są jako satelity, nie ma tu lidera.
Porównanie struktur wg Cournota
Monopol oznacza najmniejsza produkcje przy najwyższej cenie i najwyższy zysk
Konkurencja doskonała oznacza najwyższą produkcje przy najniższej cenie i najmniejszy zysk
Oligopol mieści się między doskonałą konkurencją a monopolem => im więcej oligopolistów tym bliżej doskonałej konkurencji, im mniej oligopolistów
(duopol) tym bliżej monopolu.
MODEL BERTRANDA -
krytykuje model Cournota
Bertrand doszedł do wniosku, że:
To producent (a nie nabywca jak u Cournota) wyznacza cenę. Cena ta jest stała i każda z firm oligopolistycznych dostarczać będzie po ustalonej przez siebie cenie - każda ilość produktu. Zmienną decyzyjną jest więc nie ilość produktu, a cena.
Produkt jest jednorodny.
Zdolności wytwórcze każdej z firm na rynku są na tyle duże, że dana firma mogłaby w całości zaspokoić popyt rynkowy na dane produkty.
Wszystkie firmy mają taki sam poziom kosztów, przy czym MC jest stały i równy AC. Gdyby MC którejś z firm w oligopolu był niższy od innych wtedy dana firma wyeliminowałaby wszystkich konkurentów z rynku.
MODEL BERTRANDA
Każda firma dąży do maksymalizacji własnego zysku, a firmy konkurują między sobą cenami.
Firmy przewidują poziom ceny konkurenta i ustalają swoją cenę na poziomie, który im zapewni zyski maksymalne.
W celu zapewnienia maksymalnego zysku firma gotowa jest obniżyć własną cenę, co z kolei wywoła reakcję innych firm => takie postępowanie prowadzi do obniżania zysku osiąganego przez firmy do momentu, kiedy zyski osiągane w danej branży nie osiągną 0, a więc gdy P = MC.
Model Edgewortha
Edgeworth poszedł o krok dalej i wprowadził element niepewności wzajemnych relacji firm i doszedł do wniosku, że nie ma stabilnej równowagi, gdyż żadna firma sama ani nawet dwie firmy nie są w stanie zaspokoić całego popytu. W modelu tym dostosowania nie kończą się (jak u Cournota), gdy dwie firmy mają równy udział w rynku
Model Chambarlina
Zakłada, że każdy ruch cenowy w jednej firmie wywoła reakcje w innych firmach, a wiec najbardziej sensownym rozwiązaniem w oligopolu jest porozumienie cenowe (jednakowa cena dla obu firm). Porozumienie jest możliwe, gdy firmy maja taka samą siłę, produkują po tych samych kosztach a wiec zyski mogą miedzy siebie podzielić.
Rozwiązanie takie będzie stabilne dla producentów, gdyż zmiana ceny pogorszyłaby warunki wszystkich firm.
Rozwiązanie niekorzystne dla konsumentów (wyższa cena, niższa produkcja).
Model Stackelberga
Trwała równowaga będzie niemożliwa, jeśli obie (wszystkie) firmy będą chciały być liderem, stąd firmy w oligopolu dzielą się rolą, jedna najsilniejsza, mająca najniższe koszty jest przywódca cenowym (liderem) pozostałe słabsze, mające mniejszy udział w rynku podążają za liderem (inaczej: satelita - naśladowca).
Przywództwo (lider) może to być firma:
największa w branży => przywództwo firmy dominującej
najbardziej efektywna => przywództwo firmy efektywnej
najlepsze wyczucie w sytuacji rynkowej i wyczuwająca życzenia większości firm => przywództwo barometryczne.
Model Stackelberga
Lider potrafi przewidzieć reakcje drugiej firmy i ustala wielkość produkcji pozwalającą mu realizować zysk maksymalny.
Firmy „satelity” traktują zachowanie lidera jako parametryczne dla siebie i dostosowują się do jego zachowań.
Równowaga w takim modelu może być zachowana tylko wtedy, gdy każda z firm pogodzi się ze swoją pozycją i nie będzie starała zmienić swojego położenia. Jeśli zaś firmy zaczną dążyć do poprawy swojej sytuacji i zapoczątkują walkę konkurencyjną będzie to miało negatywne skutki dla wszystkich uczestników.
Model Sweezy'ego
Ceny w oligopolu są określane jako sztywne, tj. relatywnie mało podatne na zmiany i zmiana ceny prowadzi do załamania krzywej popytu firmy oligopolistycznej.
Założenia modelu:
Każda firma usiłuje zachować dotychczasowych klientów i zachęcić nowych;
Podwyższenie ceny u jednego oligopolisty wywołuje reakcję => inne firmy starają się przechwycić nabywców nawet nie obniżając ceny.
Przedsiębiorstwo, które podwyższyło cenę odczuje znaczne ograniczenie sprzedaży.
Gdy cena uległa obniżeniu inne firmy także zredukują swoje ceny. W efekcie wzrost sprzedaży firmy będzie skromny =>stąd charakterystyczne załamanie się krzywej popytu.
FORMY I NARZĘDZIA KONKURENCJI W OLIGOPOLU
Podstawowe formy konkurencji:
Cenowa - dotyczy przedsięwzięć krótkookresowych, których celem jest zwiększenie swojego udziału w rynku dzięki obniżeniu ceny.
Pozacenowa - na ogół konkurencja długookresowa, która kładzie nacisk na obniżanie poziomu kosztów i w ten sposób umocnienie pozycji rynkowej.
Cele konkurencji cenowej:
Zwiększenie krótkoterminowego TR
Próba umocnienia roli na rynku, co pozwala na administrowanie cenami, stosowanie dyskryminacji cenowej, przywództwo cenowe czy korzystanie z cen dumpingowych
Dążenie do wyeliminowania konkurenta z rynku.
W oligopolu konkurencja cenowa nie przynosi pożądanych efektów i wywołuje szereg niekorzystnych zjawisk:
Otwarta wojna cenowa nie prowadzi do eliminacji konkurentów, a wywołuje znaczne straty rywalizujących stron (spadają zyski).
Brak pełnej informacji o warunkach (kosztach) działania konkurentów może wywołać rywalizacje cenową z firmą, która ma lepsze warunki gospodarowania.
Manipulowanie ceną prowadzi często do „totalnego konfliktu”, co przenosi się na rynki substytutów czy rynki czynników produkcji. W efekcie mogą wzrosnąć
koszty firm oligopolistycznych.
Narzędzia pozacenowe
Reklama i promocja => w środkach masowego przekazu + sponsorowanie czy uczestniczenie w imprezach sportowych, kulturalnych, politycznych, targach, festynach, festiwalach, olimpiadach, zawodach sportowych, wyborach „Miss”
Różnorodność usług towarzyszących sprzedaży np. szybkość dostawy, długoterminowe kredyty, zwiększenie zakresu obsługi klientów, gwarancje, świadczenia dodatkowe.
Konkurencja rzeczywistymi lub pozornymi zmianami jakościowymi =>
rzeczywiste zmiany jakościowe stymulują postęp techniczny, a rywalizacja oznacza kreacje nowych produktów i ulepszanie dotychczasowej produkcji
pozorne zmiany jakościowe, które nie są zauważalne przez użytkownika, ale są umiejętnie propagowane przez środki masowego przekazu.
Różnicowanie produktu wg cech użytkowych, jak i zadowolenia, które dają nabywcom poprzez apelowanie do indywidualnych gustów i upodobań lub też różnicowanie produktów za pomocą oznakowania czy opakowania.
Konkurencja za pomocą marki, znaku firmowego, nazwy czy renomy firmy => szerzej image firmy.
WSPÓŁPRACA W WARUNKACH OLIGOPOLU
Firmy na rynku oligopolu stoją przed poważnym wyborem:
Z jednej strony chęć konkurowania, aby zwiększyć własny udział w rynku i swoje zyski kosztem rywali, ale jeśli wszyscy podejmą takie działania prawdopodobnie żadna firma nie byłaby w stanie przejąć dominującej pozycji na rynku, a suma zysków by się obniżyła.
Z drugiej trony oligopoliści mogą dążyć do współpracy, która maksymalizuje łączne zyski wszystkich uczestników rynku.
Współpraca może tutaj przebiegać w dwóch formach:
Porozumienie (zmowy) uczestników rynku oligopolistycznego, co do zachowań cenowych i/lub potażowych (podział rynku);
Połączenia (fuzje) w wyniku, którego powstaje nowa struktura organizacyjna posiadająca większy udział w rynku.
Zmowy w oligopolu
jawne bądź tajne porozumienie miedzy przedsiębiorstwami, mające na celu uniknięcie konkurencji.
W wyniku zmowy ustalane są nowe zasady:
Ustalona zostaje nowa wyższa cena (monopolowa), która będzie obowiązywała w branży.
Aby ponieść cenę, należy wskazać o ile trzeba ograniczyć produkcję.
Ustalić, jaki udział w nowej mniejszej produkcji będą miały poszczególne firmy.
Korzyści ze współpracy oligopolistycznej:
Oddziaływaniem ekonomii skali wynikającej z koncentracji produkcji.
Możliwościami osiągnięcia zysku monopolistycznego drogą zmniejszenia produkcji i podniesienia ceny.
Możliwościami obniżki kosztów wskutek nakładów na postęp naukowo-techniczny i inwestycje rozwojowe.
Ograniczenie wydatków na walkę konkurencyjną.
Wypracowanie wspólnej polityki „odstraszania” potencjalnych konkurentów.
Dziękuję za uwagę!
Kolejny wykład:
Rynki czynników produkcji