Untitled

a)PRZYMIOTNIKI NIEPREDYSPOZYCYJNE - oznaczają cechę polegającą na wykonywaniu lub podleganiu czynności, procesowi albo stanowi, a także cechę będącą rezultatem czynności

- określany rzeczownik pełni funkcję subiektu - np. szkodliwy pokarm `pokarm, który szkodzi'

- nazywa narzędzie czynności - w parafrazie występuje wykładnik `za pomocą którego'

- w roli skutku (`która jest wynikiem') lub przyczyny czynności (`które powodują')

b) PRZYMIOTNIKI PREDYSPOZYCYJNE - wyrażają typ skłonności przedmiotu określanego wobec czynności lub stanu wyrażanego czasownikiem podstawowym; najważniejsze cechy predyspozycyjności:

1. możliwość [`można'] - przymiotniki potencjalne; określają zwykle rzeczowniki występujące w funkcji obiektu czynności, stąd nazywane są możliwościowymi biernymi; tworzone są głównie od czasowników przechodnich; charakterystyczny formant -alny np. poznawalna rzeczywistość

2. częstość [`często', `stale', `zawsze'] - habitualne; określają zwykle rzeczowniki będące subiektem czynności, rzadziej obiektem; z reguły odnoszą się do nazw osób, czasem - do nazw istot żywych; charakterystyczny formant -liwy np. gderliwy dziadek

- przymiotniki relacyjne np. zupa mleczna - zupa z mleka (informujące o relacji między dwoma przedmiotami, z których jeden jest nazywany przez rzeczownik stanowiący podstawę słowotwórczą przymiotnika [N_podst], a drugi - przez rzeczownik określany [N_okr]; derywaty te są transpozycyjne) oraz jakościowe np. szczudłowate nogi - nogi [podobne do] szczudeł (oznaczają nie tylko relację między dwoma przedmiotami, ale i jakąś cechę charakterystyczną przedmiotu; derywaty mutacyjne)

2. stosunek między dwoma argumentami przy nie wyrażonym predykacie; N_podst nazywa materiał, a N_okr - wytwór, np. kamienna ławka

3. stosunek między dwoma predykatami - dwoma argumentami zdarzeniowymi, np. napad rabunkowy

- powyższe relacje są: w większości odwracalne; niejednokrotnie zachodzi neutralizacja opozycji semantycznej; role semantyczne przymiotnika uwarunkowane są częściowo funkcją znaczeniową formantu, a częściowo charakterystyką leksykalną podstawy rzeczownikowej i rzeczownika określanego; niektóre derywaty można interpretować dwojako - jako odrzeczownikowe lub odprzymiotnikowe (np. antynikotynowy)

1. użycia subiektywne - podstawa przymiotnika nazywa subiekt, rzeczownik określany - czynność, proces, stan lub też obiekt przy nie wyrażonym predykacie, np. praca nauczycielska, piosenka żołnierska

2. obiektywne - p.p. nazywa obiekt, rzeczownik może pełnić różne funkcje np. prześladowania narodowe

3. posesywne=dzierżawcze - p.p. nazywa posiadacza, rzeczownik - obiekt posiadany np. ojcowskie buty

4. instrumentowe - a) p.p. nazywa środek czynności, rzeczownik - czynność np. obserwacje mikroskopowe, b) p.p. - środek czynności, rzeczownik - obiekt przy nie wyrażonym predykacie np. zdjęcia rentgenowskie

5. materiałowe - p.p. - materiał, rzeczownik - wytwór wykonany z tego materiału np. żytni chleb

6. wskazujące na wytwór - przymiotnik określa przeznaczenie materiału nazywanego przez rzeczownik np. wełna sukienkowa

8. wskazujące na element zbioru=syngulatywne - wyrażają relację kolektywną , jej warunkiem jest znaczenie kolektywne rzeczownika określanego; relacja ta jest nieodwracalna, np. drużyna piłkarska

9. wskazujące na całość w relacji do części - rzeczownik wskazuje na część np. lufa karabinowa

10. wskazujące na część w relacji do całości =partytywne - rzeczownik wskazuje na całość np. piętrowy budynek

11. charakterystyczne konkretne - przymiotniki nazywające charakterystyczną część całości (gł. osoba, zwierzę) np. garbaty człowiek

12. charakterystyczne abstrakcyjne - a) p.p. przypisuje cechę abstrakcyjną przedmiotowi - subiektowi np. energiczny człowiek b) p.p. charakteryzuje czynność, proces lub stan np. energiczne ruchy

13. porównawcze=symilatywne - p.p. nazywa podstawę porównania, rzeczownik - człon porównywany; charakterystyczny formant -owaty

14. zakresowe - p.p. zawęża zakres rzeczownika określanego (parafraza: `ten N_okr to N_podst'); relacja zakresowa może być dwojaka: rzeczownik obejmuje swym zakresem p.p. (np. drzewo akacjowe) lub też ich zakresy krzyżują się (np. emigrant żydowski)

16. lokatywne - miejscowe i kierunkowe - p.p. jest nazwą miejsca np. prace polowe, lasy nizinne

18. przymiotniki czynnościowe, procesualne i stanowe - przymiotniki motywowane bezpośrednio przez rzeczownikową nazwę czynności (np. połowowy), procesów (np. chorobowy) i stanów (np. letargiczny)

Wielofunkcyjność formantów - od jednego rzeczownika tworzy się jeden przymiotnik, tzn. wykorzystuje się jeden formant, a ten przymiotnik wchodzi w różne relacje z określanym rzeczownikiem

Współfunkcyjność formantów - w każdej roli semantycznej występują przymiotniki derywowane różnymi formantami

3. DERYWATY OD WYRAŻEŃ PRZYIMKOWYCH - A(PN) - grupa przejściowa między derywatami prostymi a złożonymi (przyjmuje się, że proste); przeważają przyimki lokatywne, temporalne i negacyjny bez; najważniejsza kwestia: reguły sufiksacji - najczęściej derywat tworzony jest za pomocą tego samego formantu co odpowiedni przymiotnik odrzeczownikowy, np. przygruntowy - gruntowy

- kryterium podziału derywatów - funkcja semantyczna formantu 3 gł. funkcje=3 klasy derywatów:

1. negacyjne - podstawowy formant to przedrostek nie- , derywaty tworzone innymi formantami uznaje się za negacyjne, jeśli można zastąpić dany formant przez nie- np. bezkrytyczny; funkcje negacyjne pełnią wyłącznie formanty prefiksalne

2. gradacyjne - intensyfikacja lub osłabienie cechy nazwanej przymiotnikiem stanowiącym podstawę słowotwórczą, podstawami mogą być wyłącznie przymiotniki oznaczające cechy stopniowalne [stopniowanie:

*bezwzględne - derywaty oznaczające osłabienie cechy - deminutiwa przymiotnikowe - lub ją uintensywniające - intensiwa (tylko formanty prefiksalne

*względne - komparatiwy (-szy, -ejszy) - nie oznaczają natężenia cechy, lecz przekazują jej względną charakterystykę; superlatiwy (naj-)

3. ekspresywne - oznaczają nie tylko wysoki stopień intensywności, ale i nacechowanie ekspresywne, polegające na wyrażaniu pozytywnych emocji [`bardzo']

6. DERYWATY ODPRZYSŁÓWKOWE - A(Adv) - nieliczne; formanty: -owy, -ny, - (ej)szy, -ni, nie pełnią one funkcji semantycznej, lecz wyłącznie syntaktyczną; derywaty mają głównie znaczenie lokatywne i kierunkowe, temporalne, frekwentatywne; znaczenia są determinowanie przez znaczenie podstaw przysłówkowych; derywaty maja charakter transpozycyjny

7. PRZYMIOTNIKI ZŁÓŻONE - złożenia=kompozycje - derywaty, których podstawą jesr grupa syntaktyczna złożona z dwóch, czasem trzech leksemów

- złożenia: współrzędne (np. moda jesienno-zimowa) oraz podrzędne (np. całodzienny atak) - w parafrazie między członami zachodzi stosunek nadrzędno-podrzędny, jeden człon mogący zastąpić cały związek - nadrzędnik, drugi, który można zredukować - podrzędnik

1. złożenia z drugim członem rzeczownikowym (przymiotnikowo-rzeczownikowe; rzeczownikowo-rzeczownikowe; liczebnikowo-rzeczownikowe) 2. liczebnikowo-liczebnikowe 3. złożenia z drugim członem czasownikowym (przymiotnikowo-czasownikowe; rzeczownikowo-czasownikowe; liczebnikowo-czasownikowe; przysłówkowo-czasownikowe) 4. złożenia z drugim członem przymiotnikowym (przymiotnikowo-przymiotnikowe, rzeczownikowo-przymiotnikowe; liczebnikowo-przymiotnikowe; przysłówkowo-przymiotnikowe) *oba człony mogą być: semantycznie równorzędne (np. zakład zegarmistrzowsko-złotniczy) lub semantycznie nie równorzędne (np. styl późnoromański)

złożenia z pierwszym członem liczebnikowym wykorzystują wszystkie trzy interfiksy; -o- występuje z reguły po członach przymiotnikowych i rzeczownikowych, wyjątkowo - po członach przysłówkowych; -u- wyłącznie po członach liczebnikowych; -Ø- w liczebnikowych i przysłówkowych

2. współformant występujący po drugim członie - sufiksalny występuje zawsze po członie odczasownikowym oraz w większości wypadków po członie odrzeczownikowym; paradygmatyczny występuje tylko po niektórych członach odrzeczownikowych

4. wybór sufiksu - przymiotnik złożony przyjmuje ten sufiks, za pomocą którego tworzy się przymiotnik prosty; jeśli nie istnieje przymiotnik prosty, to najczęściej używa się sufiksu najproduktywniejszego -owy

5. ucięcia - mają znaczenie drugorzędne, stanowią dodatkową różnicę między derywatem a podstawą

- formanty sufiksalne tworzą przymiotniki odczasownikowe, odrzeczownikowe i odprzymiotnikowe