go czas odprzymiot, filologia polska, językoznawstwo, gramatyka opisowa, słowotwórstwo i składnia


CZASOWNIKI ODPRZYMIOTNIKOWE - są efektem przekształcenia słowotwórczego przymiotników za pomocą derywacji paradygmatycznych i prefiksalno-paradygmatycznych. Mogą im towarzyszyć alternacje morfologiczne w tematach, czasem również postfiks się.

Derywacje:

  1. paradygmatyczna - polega na odrzuceniu przymiotnikowych końcówek fleksyjnych i dodaniu do tematów przymiotnikowych czasownikowych sufiksów tematycznych: -owa- (-uj-), -i- (-Ø-), rzadziej -e- (-ej-), -a- (-aj-), -ną- (-n-), i związanych z nimi końcówek odpowiedniej koniugacji, np.: chory, -a, -e chor-owa-ć (chor-uj-ę), czarny, -a, -e czern-i-ć (czern-i-Ø-ę), chudy, -a, -e chud-ną-ć (chud-n-ę). Tworzą one nieodkonane formacje transpozycyjne oraz mutacyjne procesualne i kauzatywne.

  2. prefiksalno-paradygmatyczna - ma charakter złożony: do tematów przymiotnikowych dodawane są powyższe sufiksy tematyczne z końcówkami oraz prefiksy takie, jakie stosowane są w czasownikach odczasownikowych, np. realny, -a, -e u-realn-i-ć (u-realn-i-Ø-ę). Czasowniki wzbogacone są o niektóre znaczenia prefiksów (z aspektem dokonanym). Czasem prefiksacja służy zróżnicowaniu derywatów pochodnych od różnych podstaw, o tej samej postaci fonologiczne, np. prosty ('nie odchylający się w żadną stronę') - prostować, prosty ('nieskomplikowany') - uprościć.

Formacje prefiksalno-paradygmatyczne dokonane mogą stać się niedokonanymi za pomocą wymiany sufiksów tematycznych, np. obnażyć - obnażać. W pełni odnosi się to do formacji kauzatywnych, procesualne poddają się temu z trudem.

Klasyfikacja czasowników odprzymiotnikowych:

  1. derywaty transpozycyjne

  2. derywaty mutacyjne:

- formacje procesualne:

-- paradygmatyczne

-- prefiksalno-paradygmatyczne

- formacje kauzatywne:

-- paradygmatyczne

-- prefiksalno-paradygmatyczne

1. Derywaty transpozycyjne - formacje stanowe - tak jak ich podstawy nazywają stan subiektu. Ich rola polega na wyrażeniu relacji przynależności podmiot do klasy charakteryzującej się daną cechą: X jest F (X ma cechę F), gdzie X-podmiot, F-cecha oznaczana przez przymiotnik, np. X choruje (X jest chory). Czasownikowy sufiks tematotwórczy, pełniący tu funkcję formantu, jest ekwiwalentem orzeczenia jest.

Niestety, mało jest formacji będących czystymi zastępnikami wyrażenia jest + przymiotnik. Można do nich zaliczyć derywaty z formantem:

Częściej formacje interpretowane są bardziej szczegółowo. Dotyczy to m.in. derywatów pochodnych od nazw barw i przymiotników znaczeniowo pokrewnych (jasny, ciemny). Używa się ich nie do informowania, że X jest jakieś, ale o tym, że mówiący spostrzega i ustala fakt przejawiania się cechy w danej sytuacji, np. śnieg bieleje/ bieli się na dachach. Powstają za pomocą formantów: -e- (-ej-): bieleć, czernieć oraz -i- (-Ø-)...się częściowo od tych samych podstaw, np. bielić się, czernić się.

2. Derywaty mutacyjne:

Formacje procesualne

Formacje kauzatywne

Podział ze względu na prefiksy:

- formacje z prefiksem do- są rzadkie, mają znaczenie prefiksu 'dodatkowo', np.: dopełnić, doszczelnić.

- formacje z prefiksem na- też są rzadkie, np.: napełnić, nagłośnić.

- formacje z prefiksem o(b)- zawierają znaczenie działania calkowitego, wszechstronnego, np.: oślepić, obnażyć.

- formacje z prefiksem od- dzielą się na 2 grupy na podstawie 2 znaczeń prefiksu:

a) znaczenie nawiązuje do formacji anulatywnych (np. odkopać), np.: odkonkretnić, odrealnić - 'spowodować, że coś przestaje być realne'.

b) prefiks wnosi znaczenie restauratywne, np.: odnowić, odmłodzić - 'uczynić coś na powrót młodym'.

- formacje z prefiksem po- oznaczają takie działanie podmiotu na przedmiot, że nabywa cechę oznaczaną podstawowym przymiotnikiem w stopniu wyższym, np.: pogrubić, pogłębić, polepszyć (lepszy: dobry).

- formacje z prefiksem prze- mają znaczenie działania nadmiernego, np.: przejaskrawić, przedobrzyć.

- formacje z prefiksem przy- wyrażają wprowadzenie do obiektu cechy w stopniu osłabionym, np.: przykrócić, przybliżyć.

- formacje z prefiksem roz- nawiązują do znaczenia przestrzennego prefiksu 'w różne strony, np.: rozpowszechnić, wprowadza znaczenie zmiejszenia spoistości składników przedmiotu, np.: rozdrobnić, rozluźnić.

- formacje z prefiksem u- są bardzo liczne, prefiks wyraża działanie celowego podmiotu. Formacje są od przymiotników różnych typów, np.: uczulić, uzewnętrznić, uwidocznić, uprościć.

- formacje z prefiksem wy- o znaczeniu wysokiej efektywności działania, np.: wyjaskrawić, wyjałowić.

- formacje z prefiksem wz- są rzadkie, oznaczają efekt rosnącego działania, np.: wzmocnić, wzdłużyć.

- formacje z prefiksem z- (s-, ś-), nawiązują do funkcji perfektyzującej tego prefiksu, masowo stosowanego przy różnych czasownikach, np.: ściemnić, zgęścić, zobojętnieć.

- formacje z prefiksem za- są niejednolite, przy różnych podstawach formant wnosi odmiany znaczeniowe w formacjach z tym prefiksem, np.: zaciemnić, zakrzywić, zaokroąglić.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
go czas semant, filologia polska, językoznawstwo, gramatyka opisowa, słowotwórstwo i składnia
go czas odczas, filologia polska, językoznawstwo, gramatyka opisowa, słowotwórstwo i składnia
go czas wstep, filologia polska, językoznawstwo, gramatyka opisowa, słowotwórstwo i składnia
go czas odrzeczow, filologia polska, językoznawstwo, gramatyka opisowa, słowotwórstwo i składnia
go przymiotnik zarys, filologia polska, językoznawstwo, gramatyka opisowa, słowotwórstwo i składnia
go rzeczownik3, filologia polska, językoznawstwo, gramatyka opisowa, słowotwórstwo i składnia
go rzeczownik1, filologia polska, językoznawstwo, gramatyka opisowa, słowotwórstwo i składnia
go przymiotnik, filologia polska, językoznawstwo, gramatyka opisowa, słowotwórstwo i składnia
go rzeczownik2, filologia polska, językoznawstwo, gramatyka opisowa, słowotwórstwo i składnia
pytania z gramatyki opisowej teoria, filologia polska, językoznawstwo, gramatyka opisowa
kolokwium z czas. gram. opis. (poprawa), Filologia polska I st, GRAMATYKA OPISOWA, GRAMATYKA OPISOWA
słownik lindego, filologia polska, językoznawstwo, gramatyka historyczna
czynniki sprawcze doby najnowszej, filologia polska, językoznawstwo, gramatyka historyczna
Składnia, Filologia polska UWM, Gramatyka opisowa języka polskiego
życie wyrazów - zmiany barwy uczuciowej oraz znaczenia - REFERAT, filologia polska, językoznawstwo,
PODZIAŁ CZĘŚCI MOWY, Filologia polska UWM, Gramatyka opisowa języka polskiego
CZASOWNIK, Filologia polska I st, GRAMATYKA OPISOWA, GRAMATYKA OPISOWA (malutka cmelka)
czynniki sprawcze doby średniopolskiej, filologia polska, językoznawstwo, gramatyka historyczna

więcej podobnych podstron