Planowanie wynikowe w pracy dydaktycznej nauczyciela.

Wstęp

Reforma edukacji wprowadziła istotne zmiany w dotychczasowym ocenianiu. Wyodrębnione są dwa sposoby oceniania: wewnątrzszkolne (dotyczy bieżącego oceniania uczniów) i zewnętrzne (organizowane przez władze oświatowe).

Zgodnie z Rozporządzeniem MEN z 21.III 2001 r. w sprawie zasad oceniania, klasyfikowania, promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych szkoły zostały zobowiązane do przygotowania wewnątrzszkolnego systemu oceniania (WSO) oraz opracowania przedmiotowych systemów oceniania (PSO).

Do obowiązków każdego nauczyciela zgodnie z cytowanym wyżej rozporządzeniem należy określenie szczegółowych wymagań edukacyjnych do realizowanego przez niego programu zajęć edukacyjnych oraz poinformowanie o nich na początku roku szkolnego uczniów i ich rodziców (opiekunów).

„Wymagania programowe stanowią oczekiwane osiągnięcia uczniów. Ich sformułowanie polega na takim opisie czynności uczniów, by ocena ich osiągnięć stała się możliwa......

Ustalając wymagania, dokonujemy ostatecznej selekcji treści nauczania, rozsądnie zmniejszając ich liczbę i przyjmując pełną odpowiedzialność za nie w dalszych etapach procesu dydaktycznego.

Ustalenie wymagań programowych jest ostatnią okazją powstrzymania nadmiernych oczekiwań wobec uczniów i pozbycia się niejasności w doborze treści....”

Budowanie wymagań programowych na poszczególne pozytywne oceny szkolne jest rzeczą trudną, ale jednocześnie najbardziej samodzielnym i twórczym działaniem nauczyciela. Ich sformułowanie polega na takim opisie czynności uczniów, aby ocena ich osiągnięć stała się możliwa. Muszą być one mierzalne za pomocą określonego narzędzia pomiarowego. Punktem wyjścia jest podstawa programowa wyznaczająca cele kształcenia, osiągnięcia uczniów oraz zakres treści, których realizacja pozwoli je osiągnąć.

Modele budowania wymagań programowych

1. 
   Model wielopoziomowy

• Wymagania konieczne (K)

• Wymagania podstawowe (P)

• Wymagania rozszerzające (R)

• Wymagania dopełniające (D)

• Wymagania wykraczające (W)

2. Model dwupoziomowy

• Wymagania podstawowe (P)

• Wymagania ponadpodstawowe (Pp)

Program nauczania zawiera treść pełną, którą zapewne nie wszyscy uczniowie opanują w wyznaczonym terminie i w pełnym zakresie. Dlatego coraz więcej dydaktyków skłania nas do tego, aby wymagania edukacyjne opracowywać na dwa lub trzy poziomy.

Formułowanie wymagań rozpoczyna się od doboru treści nauczania do poszczególnych stopni szkolnych.

Przy projektowaniu wymagań programowych, należy kierować się następującymi kryteriami wyboru treści z programu nauczania:

• przystępność,

• wartość kształcąca,

• niezawodność, niezbędność

• wewnątrz przedmiotowa, między przedmiotowa

• użyteczność.

Te kryteria mogą mieć różne znaczenie w różnych przedmiotach i na różnych szczeblach.

Model trzypoziomowy

Konsekwencją modelu wielopoziomowego jest budowanie obszernego rejestru szczegółowych wiadomości i umiejętności przypisanym ocenom szkolnym.

Największe znaczenie mają wymagania podstawowe (P), które stanowią znaczną część wymagań pełnych zawartych w treści programu nauczania. Wyznaczają one granicę pomiędzy pozytywnymi, a negatywnymi wynikami, od nich zależy poprawność sformułowania wymagań na wszystkie oceny szkolne. Spełnienie przez ucznia ok. 75% (przykładowa norma) tych wymagań upoważnia nauczyciela do wystawienia oceny dostatecznej.

. Spełnienie wymagań rozszerzających (R) w ok. 75% i wymagań podstawowych w ok. 75% upoważnia do wystawienia oceny dobrej. Spełnienie również ok. 75% wymagań dopełniających upoważnia do wystawienia oceny bardzo dobrej.

W modelu wielopoziomowym dodatkowo wprowadza się wymagania konieczne (K) , których spełnienie można uznać za równoważne ocenie dopuszczającej. Przyjęta norma to spełnienie przez ucznia ok. 50% wymagań podstawowych oraz wymagania wykraczające (W), upoważniające do wystawienia oceny celującej, dotyczą uczenia, który opanował w pełni wymagania programowe, a jego wiadomości i umiejętności są złożone, twórcze naukowo i wykraczają poza program nauczania

Model dwupoziomowy.

Konsekwencją modelu dwupoziomowego jest opracowanie przez ucznia wymagań podstawowych (P) , które uwzględniają wiadomości i umiejętności łatwe, praktyczne życiowo, bazowe dla przedmiotu, umożliwiają uczenie się innych przedmiotów, są pewne i wdrożone w praktyce. Spełnienie przez ucznia np. .ok. 75% tych wymagań upoważnia nauczyciela do wystawienia oceny dostatecznej

Jeżeli uczeń spełni ok. 50% wymagań podstawowych otrzymuje ocenę dopuszczającą.

Wymagania ponadpodstawowe (Pp) obejmują wiadomości i umiejętności trudne i bardzo trudne, teoretyczne, mniej przydatne życiowo, rozszerzające i pogłębiające podstawy przedmiotu, hipotetyczne i problemowe.

Ocenę dobrą otrzyma uczeń, który spełni ok. 75% wymagań podstawowych i ok. 50% wymagań ponadpodstawowych.

Ocenę bardzo dobrą otrzyma uczeń spełniający ok. 75% wymagań podstawowych i 75% wymagań ponadpodstawowych.

Natomiast wymagania wykraczające (W), upoważniające do wystawienia oceny celującej, dotyczą uczenia, który opanował w pełni wymagania programowe, a jego wiadomości i umiejętności są złożone, twórcze naukowo i wykraczają poza program nauczania (tak samo jak w modelu trzypoziomowym).

UWAGA!

Przykładowe normy wymagań na poszczególne oceny zostały przyjęte z zeszytu nr 68 „Nauczycielski system oceniania”, Janina Dretkiewicz-Więch, Wydawnictwa CODN -99.

Etapy budowania wymagań programowych

(na podstawie uproszczonej procedury opracowanej przez J. Ochęduszko)

1. dobór i zakres treści kształcenia,

2. sformułowanie celów operacyjnych,

3. określenie kategorii wyżej wymienionych celów wg taksonomii B. Niemierko

4. przyjęcie kryteriów i liczby poziomów formułowanych

5. wyodrębnienie wymagań (podstawowych, koniecznych, rozszerzonych, dopełniających i wykraczających odpowiadających osiągnięciom uczniów na stopnie: dst., dop., db., bdb. i cel.( wymieniona kolejność wynika z kolejności ustalania wymagań),

6. sprawdzenie hierarchiczności wymagań (wymagania na stopień wyższy muszą mieścić w sobie wymagania na stopień niższy).

Plan wynikowy

W tradycyjnej dydaktyce przebieg procesu nauczania można przedstawić na następującym schemacie:

Ze schematu widać, że wymagania programowe były utajnione. Często były stawiane po przeprowadzonych lekcjach, naprędce, spontanicznie i intuicyjnie.. Uczniowie nie byli informowani o kryteriach ocen, główną rolę w ocenianiu odgrywał nauczyciel, a ocena była narzędziem „jego władzy”. Nie występowała samoocena uczniów.

Zatem wymagania były silnie uzależnione od przebiegu procesu nauczania i zgodnie z cytowanym już rozporządzeniem nie mogły stanowić podstawy dla obiektywizacji osiągnięć ucznów oraz skuteczności pracy nauczyciela.

Nauczyciel ograniczył się do opracowania rozkładu materiału, który zawierał dział programowy, temat lekcji, zakres treści i liczbę godzin oraz czasami metody nauczania i środki dydaktyczne.

Planowanie wynikowe radykalnie zmienia ten porządek

Planowanie wynikowe polega określeniu i ustopniowaniu wymagań programowych. Stanowi ono podstawę nauczania i obiektywnej ewaluacji.

Sporządzenie planu wynikowego jest więc, nie tylko formalnym obowiązkiem nauczyciela, ale stanowi podstawę nauczycielskiego systemu nauczania. Ponad to umożliwia budowanie precyzyjnych narzędzi pomiarowych.

Każdy nauczyciel powinien sam podjąć decyzje o stopniu szczegółowości takiego planu. Chodzi tu o to, czy wymagania programowe mają dotyczyć lekcji czy działu programowego. Względy użyteczne dyktują drugie rozwiązanie. Plan jest wówczas syntetyczny i czytelny.. Istotą rzeczy w planowaniu wynikowym jest powściągliwość wobec wymagań pochopnych, naiwnie życzeniowych, przesadnie naukowych. Wymagania powinny być znane uczniom, aby według nich mogli organizować swoją pracę I oceniać jej wartość.

Nauczyciel powinien zbudować własny system oceniania osiągnięć uczniów, z którym powinien zapoznać dyrektora szkoły i podać do wiadomości uczniom i ich rodzicom. Nauczycielski system oceniania powinien być spójny z przedmiotowym i wewnątrzszkolnym systemem oceniania.

Forma planu wynikowego w rożnych szkołach może być inna.

Każda komisja przedmiotowa powinna podjąć decyzję o stopniu szczegółowości planu wynikowego i jego formie (postaci).

Proponujemy rożne formy planu wynikowego (wg różnych opracowań nauczycielskich, które mogą być pomocne przy opracowaniu własnego planu wynikowego

A)

Tematy jednostek metodycznych	Liczba godz.	Wymagania programowe^1 Uczeń potrafi	Kategoria celu	Poziom wymagań
I. Tytuł działu programowego (liczba godz.)
.................
..................
..................
...................
..................

I tak kolejno dla wszystkich działów programowych

Przy tak opracowanym planie pracy dydaktycznej (planie wynikowym), nauczyciel w swojej pracy dydaktycznej posługuje się tylko jednym dokumentem, który jest bardzo czytelny dla dyrektora szkoły,, wizytatora i dla nauczyciela będącego na zastępstwie. Zawiera on w sobie rozkład materiału i wymagania programowe. Nauczyciel opracowuje również dla swojego przedmiotu system oceniania

propozycja B:

Tytuł działu programowego (liczba godz.)	Wymagania programowe^1 Uczeń potrafi	Kategoria celu	Poziom wymagań
I II

I tak kolejno dla wszystkich działów programowych

Przy tak opracowanym planie pracy dydaktycznej, nauczyciel w swojej pracy dydaktycznej posługuje się dwoma dokumentami opracowanymi przez siebie tj. rozkładem materiału i wymaganiami programowymi oraz posiada własny przedmiotowy system oceniania .

C)

Dział tematyczny	Nr lek.	Temat zajęć	Licz. godz.	Uczeń powinien umieć:	Kateg. celu	Poziom wymag.	Nr stand
							np. 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5

I tak kolejno dla wszystkich działów programowych

W tym opracowanym planie wynikowym do wymagań programowych zostały przypisane nr. standardów wymagań egzaminacyjnych na egzamin zawodowy zewnętrzny.

D)

Lp.	Temat jednoski metodycznej	Liczba Godzin	Osiągnięcia WYMAGANIA EDUKACYJNE	Kat. Celu	Poziom Wymagań	Sposoby sprawdzania osiągnięć

I tak kolejno dla wszystkich tematów jednostek metodycznych

Legenda

¹⁾ Przy konstruowaniu wymagań programowych używamy czasowników operacyjnych oznaczających czynności w formie bezokolicznika rodzaju dokonanego np. określić, zdefiniować, zmierzyć, narysować, ocenić, wykonać, sprawdzić itp.

²⁾ Należy przypisać odpowiednim wymaganiom kategorię celu według taksonomii ABC, która obejmuje dwa poziomy celów, a w każdym poziomie po dwie kategorie.

A teraz krótkie przypomnienie taksonomii celów poznawczych i praktycznych.

CELE POZNAWCZE

Poziom: Kategoria

Poziom I

Wiadomości A -zapamiętanie wiadomości

B -rozumienie wiadomości

Poziom II

Umiejętności C -stosowanie w sytuacjach typowych

D -stosowanie w sytuacjach problemowych

CELE PRAKTYCZNE

Poziom I

Działania A -naśladowanie działania

B -odtwarzanie działania

Poziom II

Umiejętności C -sprawność działania w stałych warunkach

D -sprawność działania w zmiennych warunkach

Jest to tylko zasygnalizowanie taksonomii celów, natomiast zachęcamy nauczycieli do szczegółowego zapoznania się z książką B. Niemierko pt: „Między oceną szkolną a dydaktyką.

³⁾ Według przyjętego modelu tworzenia wymagań programowych (dwupoziomowy lub trzypoziomowy) należy przypisać poziom wymagań: P-Pp. lub P-R-D.

Propozycja przyporządkowania operacyjnych celów kształcenia do odpowiedniej kategorii wybranej taksonomii celów kształcenia i do poziomu wymagań programowych.

• model trzypoziomowy

kategoria poziom wymagania

……celu wymagań programowe

• model dwupoziomowy

kategoria poziom wymagania

celu wymagań programowe

Podsumowanie.

1. Każdy nauczyciel musi sam podjąć decyzję o stopniu szczegółowości planu wynikowego.

2. Sporządzenie planu wynikowego jest nie tylko formalnym obowiązkiem nauczyciela -od tego rozpoczyna się SZKOLNY I NAUCZYCIELSKI SYSTEM OCENIANIA, ale jednym z wyznaczników sztuki nauczania.

3. Istotą rzeczy w planowaniu wynikowym jest powściągliwość wobec wymagań pochopnych, naiwnie życzeniowych, przesadnie naukowych, nie do utrzymania w sprawdzaniu i ocenianiu osiągnięć edukacyjnych uczniów.

4. Wymagania powinny być znane uczniom, aby wg nich mogli organizować swoją pracę i oceniać jej wartość.

4

Program nauczania

Wymagania programowe

Wymagania

rozszerzające

R

Wymagania

dopełniające

D

Wymagania

Podstawowe

P

Wymagania

ponadpodstawowe Pp

Wymagania podstawowe

P

Program nauczania

Wymagania programowe

Nauczanie

Program

nauczania

Sprawdzanie

Ocenianie

Rozkład

materiału

Wymagania programowe

Program

nauczania

Plan wynikowy

(ustopniowane wymagania programowe)

Nauczanie

Sprawdzanie

Ocenianie

P

Pp

A

B

C

D

P

R

D

A

B

C

D

---