Magdalena Krzysztoporska

I rok ISM/ MISH

2006/2007

gr. 4

HINDUIZM

Hinduizm jest pojęciem, które ma bardzo wiele odcieni znaczeniowych. Przede wszystkim jest to ogólne określenie wielu wyznań religijnych, ale także obejmuje ono sobą dziedzinę sztuki, literatury, filozofii, instytucje społeczne, styl życia oraz w pewnym stopniu naukę. Ze względu na jego różnorodność można go raczej określić jako całościowy sposób życia duchowego, którym przeniknięte są wszystkie dziedziny życia. Warto tu przytoczyć słowa P. B. Gajendragadkar'a- byłego Prezesa Indyjskiego Sądu Najwyższego-, który w 1995 r. powiedział:

Jeśli chodzi o hinduizm, wydaje się rzeczą trudną, jeśli nie wręcz niemożliwą zdefiniowanie tego pojęcia lub choćby próba jego poprawnej charakterystyki. W przeciwieństwie do innych religii, hinduizm nie ma jednego proroka [prophet]; nie uznaje czczenia żadnego boga; nie ma żadnych dogmatów; brak tu też jakiejś spójnej koncepcji filozoficznej; co więcej nie sposób odnaleźć w hinduizmie jakiegoś zbioru religijnych kultów czy obrzędów [set of religious rites or performances]; hinduizm nie może być określony czymś więcej niż jedynie sposobem życia [it may broadly be described as a way of life and nothing more]

• Ogólna charakterystyka.

Hinduizm jest trzecią największą religią skupiającą około 640 milionów wyznawców zwanych hinduistami, z których większość zamieszkuje subkontynent Indii (około 84% ludności Indii oraz około 11% ludności Pakistanu). Ukształtował się około V w. p.n.e. jako rezultat połączenia elementów braminizmu oraz licznych kultów ludowych pochodzących z kręgu indyjskiej kultury. Nazwa hinduizm pochodzi od perskiego słowa hindu oznaczającego mieszkańca Indii. Natomiast Indusi wykształcili pewne rodzime terminy określające hinduizm. Wyznawcy nazywają swoją religię zasadą, prawem albo regułą szlachetnych (w sanskrycie* arja-dharma),a także odwieczną (sanatana) lub człowieczą (manawa) cnotą - zacnością (dharma). Odwieczną dlatego, iż nie ma ona historycznego założyciela, człowieczą- bo pochodzi od mitycznego praojca ludzkości nazywanego Manu.

Utworzone w 1828 roku stowarzyszenie Brahma-Samadż sformułowało wyznanie wiary stanowiące niewątpliwie ważny element w rozwoju hinduizmu. Mówi ono, że Bóg jest osobą o najwyższych przymiotach moralnych; Bóg nigdy się nie wciela; Bóg słucha i wysłuchuje naszych modłów; Boga należy czcić nie w świątyniach, lecz tylko w duchu; żal i pokuta stanowią drogę do przebaczenia; Bóg objawia się w naturze i w duszy człowieka, dlatego żadna księga nie ma mocy wiążącej.

W hinduizmie można wyróżnić trzy okresy:

• wedyjski rytualizm (wedyzm)

• najstarsza religia indyjska

• zakładała politeizm

• kult polegał na składaniu ofiar bóstwom (była nią najczęściej krowa, byk, baran, koń, a także mleko lub masło). Ofiara nie była dziękczynna, ale błagalna - błagano o sprawy materialne i duchowe;

• cześć oddawano bóstwom będącym personifikacjami sił natury

• najistotniejszymi bogami byli: Ad, Waruna i Indra

• medytacja i poznanie intuicyjne

• główny akcent położono na kontemplację i sformułowanie koncepcji wyzwolenia opartej na technikach medytacyjnych (np.joga)

• można tu wyróżnić podokres- braminizm, kiedy to główna rolę odgrywały ofiary i ceremonie religijne przebiegające pod kontrolą kapłanów- braminów. Jednym z czołowych założeń braminizmu była wiara w wędrówkę dusz. Zgodnie z nią człowiek nie jest w stanie zmienić swego położenia w życiu doczesnym, ale postępując zgodnie z obowiązującymi nakazami może po śmierci wcielić się w inną osobę lub nawet boga. Połączenie nieśmiertelności duszy i wiary w reinkarnację dawała więc nadzieję na lepsze życie w przyszłości.

• Z tego okresu pochodzą główne myśli hinduizmu

• Ustalają one relacje między Atmanem - duszą jednostkową lub najgłębszą naturą człowieka, a Brahmanem - duszą świata, istotą i podstawą rzeczywistości. Wskazują, że nie ma różnicy pomiędzy stworzeniem a absolutem. Mówi się w nich na przykład: Aham brahma asmi (jestem Brahmanem), ayam atma brahma (ten Atman jest Brahmanem), Tat twam asi (Ty jesteś Tym). W poznaniu prawdy o jedności pomocna była metoda neti neti (nie tak, nie tak), według której w szukaniu własnej istoty - Atmana - należy pozbyć się fałszywych identyfikacji ze swym ciałem, świadomością, umysłem, uczuciami itp.

• hinduizm właściwy

• powstał jako efekt ewolucji braminizmu

• termin hinduizm jest często używany jedynie na określenie tego okresu

• opiera się na literaturze wedyjskiej i nowszych poematach: Mahabharacie i Ramajanie

• głównymi bóstwami są:

• Brahma -personifikacja stwórcy świata. Przedstawia się go jako brodatego mężczyznę, z czterema głowami i czterema ramionami. Życie Brahmy, według wyznawców hinduizmu, odmierza cykl kosmicznego czasu świata.

• Wisznu -bóg utrzymujący istnienie świata. Jest bogiem dobrym i przyjaznym ludziom. Przedstawia się go jako młodzieńca w błyszczącym diademie, jeżdżącego na mitycznym ptaku Garudzie. Wisznu w hinduizmie jest czczony w swoich zstąpieniach (awatarach), czyli wcieleniach; co jakiś czas zstępuje na ziemię, troszcząc się o swoich wyznawców)

• Siwa -bóg niszczący świat. Jest nie mniej ważny niż Wisznu. Jest postacią złożoną i wewnętrznie sprzeczną, ponieważ łączy w sobie ascetyzm i kult płodności. Jest opiekunem medytacji.

Warto podkreślić, że Hindusi uważają wszystkie bóstwa za przejaw Boga Najwyższego, co pozwala twierdzić, iż politeistyczny charakter hinduizmu jest pozorny.

Każdy z tych okresów zawierał wskazania moralne, określał postawę psychiczną oraz wskazywał na sposoby postępowania, dzięki którym człowiek mógł realizować drogę zbawienia. Istotny jest fakt, że treści wcześniejszych okresów nie ginęły, gdy hinduizm przechodził na wyższą fazę rozwoju. Obraz życia religijnego stawał się więc z biegiem czasu coraz bardziej złożony.

• Etyka i obraz świata.

Wyznawcy hinduizmu wierzą, że w kosmosie przejawia się immanentne Prawo moralne, polegające na automatycznej odpłacie za wszystkie uczynki (karma) na drodze ponownych narodzin.[…]. Zadaniem człowieka jest we własnym, najlepiej pojętym interesie postępować zgodnie z zasadami moralnymi i w ten sposób troszczyć się o swoje wznoszenie się w toku kolejnych narodzin.

Kosmos, według hinduistów, jest wieczny, ale ulega pewnym przemianom, które są wynikiem zmian zachodzących w jego konstytutywnych elementach-światach. Każdy taki świat składa się z ziemi, na której żyją ludzie i zwierzęta, oraz ze świata podziemnego, w którym przebywają demony i znajdują się piekła. Wraz ze śmiercią, dusza człowieka przechodzi do innego istnienia. Jeśli nie uda się jej to od razu, musi krążyć po ziemi jako duch i zaspokajać głód posiłkiem przynoszonym przez krewnych. Dusze osób, które popełniły szczególnie złe uczynki są zmuszone przerwać owa wędrówkę i odpokutować swoja karę w piekle.

Hinduizm zakłada, że wszelkie żyjące istoty posiadają nieśmiertelne dusze, które znajdują się w materialnych ciałach i muszą przechodzić od jednej egzystencji w drugą. Według zasad tej religii cykl śmierci i ponownych narodzin dusz jest nieskończony, tworząc rodzaj nigdy nie kończącego się koła. Jakkolwiek nie można bezpośrednio sterować procesem przechodzenia do następnego wcielenia, o jego kierunku decyduje indywidualna karma danej duszy. Stąd poprawianie własnej karmy poprzez dobre, zgodne z dharmą uczynki skutkuje wcieleniem się po śmierci w lepszy byt, zaś pogarszanie własnej karmy powoduje wcielenie się w gorszy byt. Krąg reinkarnacji może być przerwany dopiero po osiągnięciu oświecenia - które wiąże się z całkowitym oczyszczeniem karmy.

Hinduista ma w życiu 4 drogi postępowania:

• Rozkosz zmysłową

• Zdobywanie dóbr ziemskich

• Wypełnianie obowiązków obywatelskich i religijnych (dharma) Dla hinduistów duże znaczenie ma dharma. Jest to wieczny porządek lub wieczne prawo ogarniające całą sferę moralności oraz obrządków religijnych, których wypełnienie prowadzi do zbawienia. Dharma, będąc cnotą albo też zacnością, wyznacza hinduiście drogę życia i myślenia

• Osiągnięcie wyzwolenia. Dążenie do zbawienia odbywa się na mocy prawa mówiącego, że każdy czyn wywołuje skutek, który jest określony wartością moralną tego czynu (prawo karmana). Konsekwencją jest to, iż trzeba doświadczyć skutków własnych działań nie tylko w postaci miłych i złych przeżyć w tym życiu, ale także w następnym. Pokonanie prawa karmana i wyzwolenie z kołowrotu wcieleń w hinduizmie możliwe jest za pomocą trzech sposobów, nazywanych też ścieżkami albo drogami. Pierwszy to droga dobrych uczynków, drugi zwany jest drogą poznania rzeczywistości, a trzeci polega na poświęceniu się wybranemu bogu.

• Święte księgi hinduizmu.

Na czele literatury religijnej hinduizmu trzeba postawić Wedy (wiedza), czyli święte księgi będące najstarszą grupą religijnych tekstów sanskryckich. Stanowiły one całość wiedzy człowieka o świecie ludzi i bogów. Zakłada się, że prawdy znajdujące się w Wedach istniały od zawsze i nie są tworem ludzkim, lecz zostały objawione wieszczom-poetom. Za księgi podstawowe i najświętsze uchodza 4 Wedy: Rygweda- wiedza hymnów, Samaweda- wiedza melodii, Jadżurweda- wiedza formuł ofiarnych oraz Atharwaweda- wiedza Atharwanów dotycząca ludowych form religii.

• Życie społeczne- kastowość.

Hinduizm jest systemem religijno-społecznym, którego forma i wyrazem jest podział na kasty, czyli system stanów społecznych. Istnieją cztery podstawowe stany społeczne: braminów - kapłanów (ubierających się na biało), kszatrijów- rycerzy (kolor czerwony), wajsiów - kupców, rolników (kolor żółty) i siudrów - wyrobników (kolor czarny). Są też ludzie nie należący do żadnej kasty - pariasi. Zgodnie z tradycją, członkowie poszczególnych warn mają przypisane nie tylko określone obowiązki i sposoby zachowania - co wolno im jeść, kto ma to jedzenie przygotować, jakiego koloru ubrania mogą nosić, jak wiązać dhoti (sztuka białej bawełny owinięta wokół bioder mężczyzny, noszona zamiast spodni) - ale także ograniczenia kontaktów między nimi. W związku z tym określone warny są w zasadzie zamknięte dla osób spoza nich. Członek jednej warny nie może zawrzeć małżeństwa z członkiem innej, nie może też spożyć posiłku przez niego przygotowanego. W przynależności do stanów społecznych obowiązuje też dżati - urodzenie. Jest to prawdziwy wyznacznik podziałów społecznych hindusów; dziś można mówić o około 3 tys. dżati, w tym o 1886 dżati braminów.

System kastowy najdłużej utrzymał się w Indiach. Został on oficjalnie zniesiony dopiero w 1947r., a w konstytucji Indii z 1950r. znajduje się zapis o zniesieniu przywilejów kastowych. Mimo to system ten jest wciąż popularny, szczególnie wśród mieszkańców wsi.

Literatura.

Swami Bhaskarananda, "Essentials of Hinduism", Viveka Press 2002

A.Szyszko-Bohusz, Hinduizm, buddyzm, islam, Wrocław 1990

W.Wilowski, Hinduizm, Wiedza i życie, nr 1/1996

Wikipedia. Wolna encyklopedia na www.wikipedia.org

M.Włodarczyk, W. Jakubowski, Religia w życiu społecznym [w:] K.A.Wojtaszczyk,

W. Jakubowski, Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk politycznych, Warszawa 2003

M.Włodarczyk, W. Jakubowski, Religia w życiu społecznym [w:] K.A.Wojtaszczyk, W. Jakubowski, Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk politycznych, Warszawa 2003, s.481

Duża populacja hindusów zamieszkuje Nepal,Bangladesz, Sri Lankę, Malezję, Indonezję, Mauritius i Trynidad i Tobago; zob. Swami Bhaskarananda, "Essentials of Hinduism", Viveka Press 2002

A. Szyszko-Bohusz, Hinduizm, buddyzm, islam, Wrocław 1990, s.13

Właściwie słowo hindu pochodzi od perskiej wymowy sanskryckiego terminu Sindhu, oznaczającego nazwę indyjskiej rzeki Indos; Persowie stosowali je na określenie ludności zamieszkującej jej okolice;

W.Wilowski, Hinduizm, Wiedza i życie, nr 1/1996

W.Wilowski, Hinduizm, Wiedza i życie, nr 1/1996

nazwa pochodzi od słowa brahman - świętej wiedzy, magicznej mocy tkwiącej w formule. Początki braminizmu łączą się z powstaniem tekstów, zwanych brahmanami (X-VII wiek p. n. e.).

W.Wilowski, Hinduizm, Wiedza i życie, nr 1/1996

Wielu badaczy uważa, że poprzednie dwa etapy stanowiły odrębne systemy religijne, stanowiące jedynie grunt dla hinduizmu.

Patrz punkt trzeci- Święte księgi hinduizmu

M.Włodarczyk, W. Jakubowski, Religia w życiu społecznym [w:] K.A.Wojtaszczyk, W. Jakubowski, Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk politycznych, Warszawa 2003, s.481

Karma jest to prawo przyczyny i skutku; jedno z podstawowych praw Kosmosu; dosłownie oznacza czyn lub działanie.

A. Szyszko-Bohusz, Hinduizm, buddyzm, islam, Wrocław 1990, s.14

Zob. http://pl.wikipedia.org/wiki/Reinkarnacja

kasta - warna, co znaczy barwa, od koloru szat noszonych przez członków poszczególnych stanów

5

---