PROBLEM EDUKACYJNY:
TRUDNOŚCI I NIEPOWODZENIA W NAUCE DZIECKA
6- LETNIEGO
OPIS I ANALIZA PRZYPADKU
1. IDENTYFIKACJA PROBLEMU
Prowadząc obserwację dzieci sześcioletnich na zajęciach dydaktycznych i podczas zabaw, moją uwagę bardzo szybko zwrócił Mateusz, który sprawiał problemy dydaktyczno-wychowawcze. Problemy związane były z nadpobudliwością psychoruchową, z zaburzonymi kontaktami z rówieśnikami, trudnościami w koncentracji uwagi, brakiem reakcji na polecenia nauczyciela.
Trudności dydaktyczne chłopca obejmowały zaburzenia procesów pamięciowych, funkcji percepcyjno- motorycznych, rozwoju mowy Każde polecenie a dokładnie ostatnie wyrazy chłopiec kilka razy powtarzał - echolalia. Zadania wybiórcze dostosowane do jego możliwości wykonywał bardzo powoli i niestarannie. Często nie kończył rozpoczętego zadania, porzucał rozpoczętą zabawę i pracę. Rysunki chłopca były nieestetycznie wykonane, ubogie w szczegóły. Widać było nieprawidłowy chwyt oraz wyraźny nacisk kredki. Poprzez obserwację zauważyłam, że chłopiec:
znacznie lepiej rozumiał mowę aniżeli jej używał,
porozumiewał się głównie pojedynczymi słowami, rzadko formułował proste, wręcz prymitywne zdania,
ujawniał nieprawidłową artykulację, jego mowa była bardzo niewyraźna, bełkotliwa,
nazywał proste przedmioty i ich obrazy graficzne, ale często nie znał ich wartości użytkowej,
posiadał bardzo ograniczoną sprawność manualną,
kreślił jedynie niekształtne formy koliste,
miał pogodne usposobienie,
był nadmiernie ruchliwy - nadpobudliwy psychoruchowo,
wykazywał brak dojrzałości emocjonalnej,
nie był w stanie skoncentrować się na wykonywanych czynnościach,
wydawał się nie słuchać tego, co się do niego mówi,
osiągał wyniki znacznie poniżej swoich możliwości,
nie rozumiał i nie przestrzegał elementarnych norm społecznego postępowania, podstaw współpracy w grupie oraz zachowań
Sytuacja poprawiała się w momencie pracy indywidualnej. Gdy Mateusz poczuł że nie jest kontrolowany i pilnowany choćby przez chwilę to potrafił moment wykorzystać na to by zająć się swoimi sprawami, odejść od zadania i skakać w sali lub zająć się czymś innym.
Podczas zabaw nie porządkował swojego stanowiska pracy. Na kilkakrotne polecenia nauczyciela reagował i odnosił zabawki na swoje miejsce.
GENEZA I DYNAMIKA ZJAWISKA
Oboje rodzice nie świadomi i jak twierdzą nie informowani przez lekarzy pierwszego kontaktu o prawidłowym rozwoju dziecka od urodzenia do momentu zrobienia specjalistycznych badań dziecku (psychologiczno- pedagogiczno- logopedycznych) proponowanych przez wychowawcę przedszkola.
PPP zaproponowała rodzicom badania neurologiczne i laryngologiczne, ale czas oczekiwania na nie był bardzo długi i rok pobytu dziecka w przedszkolu nie przyniósł oczekiwanego przez nas wyniku.
Matka dziecka ukończyła Szkołę Specjalną.
Nigdy nie pracowała. Podjęła pierwszą pracę w swoim życiu w firmie która szyje pokrowce samochodowe. Powodem podjęcia pracy było ubieganie się o rentę. ZUS nie miał podstawy jej naliczenia gdyż matka nigdy nie pracowała.
Wykształcenie zawodowe- kucharz.
Ojciec dziecka zatrudniony w Zakładzie Wyrobów Dekoracyjnych na stanowisku pakowacz. W momencie kiedy dziecko trafiło do przedszkola ojciec przebywał na postojowym. Pracował dorywczo w tym zakładzie na ich wezwanie. Dorywcza praca polegała na jednodniowej kilkugodzinnej pracy raz na 1 lub 2 miesiące.
Ojciec dziecka pochodził z wielodzietnej patologicznej rodziny z której został wyrzucony i przez dłuższy okres czasu nie miał z nią styczności.
Ojciec dziecka bardzo zaangażowany w proces dydaktyczny swojego syna gdyż nie chce aby trafił do Szkoły Specjalnej. Jego marzeniem było aby Mateusz poszedł do Szkoły Podstawowej integracyjnej.
Wykształcenie zawodowe- tynkarz
Rodzina 4 osobowa. Młodsze dziecko -dziewczynka 4 latka. Warunki mieszkaniowo- materialne rodziny złe. Rodzina zamieszkiwała wspólnie z dziadkami. Zajmowała jeden pokój. Co jakiś czas narastał konflikt z teściem, który wypominał młodej rodzinie używanie prądu, wody, gazu i niepłacenie do wspólnej kasy. Pomocą dla rodziny była babcia Mateusza, która żywiła ich, ubierał dzieci z niewielkiej renty i opiekowała się nimi pod nieobecność rodziców. Rodzina żyła jak większość ubogich rodzin zaopatrując się czasami w żywność na zeszyt w pobliskim sklepie. Zadłużenia regulowali w momencie otrzymania skromnej wypłaty matki dziecka.
Poród pojedynczy odbył się w 42 tygodniu ciąży poprzez cięcie cesarskie.
Płyn owodniowy zielony, urodzony w stanie dobrym w zamartwicy. W 1 min życia dziecko zdobyło 4 pkt oceny wg Apgar. Po 10 min dziecko osiągnęło 10 pkt w skali Apgar
Nie stwierdzono urazów okołoporodowych ani wad wrodzonych prócz braku jednego jądra w worku mosznowym
Do Szpitala Wojewódzkiego w Zielonej Górze przyjęty w wieku 2 lat do planowanego zabiegu wnętrostwa lewostronnego.
Przebieg zabiegu i stan pooperacyjny bez powikłań.
Mateusz był dzieckiem bardzo pogodnym i chętnym do wszelkich prac dydaktycznych organizowanych w przedszkolu do którego zaczął uczęszczać po raz pierwszy. Dziecko objęte obowiązkiem szkolnym. Bardzo ruchliwy podczas wszystkich zajęć i zabaw organizowanych i indywidualnych. Nie mógł usiedzieć w miejscu, chodził spacerował, hałasując mówił coś do siebie, bawił się co dezorganizowało pracę w grupie. Podczas pracy z książką aktywność dziecka była chaotyczna, nie służąca określonym celom. Zainteresowany wszystkim co go otacza ale na krótką chwilę. Często nie przestrzegał ustalonych w przedszkolu zasad. Miał problemy z koncentracją uwagi która powodowała, że chłopiec z trudem przyswajał sobie treści programowe. Bardzo lubił bawić się z dziećmi ale one nie chciały zaakceptować jego zachowania. Aby zbliżyć się do nich próbował wykonywać ich polecenia głośno się śmiejąc lub rzucając się na nie i ściskając je, całował lub obnażał się.
Cieszył się jeszcze bardziej gdy dzieci się śmiały. Uwielbiał wyciągać książki i biegać z nimi po sali.
Na zajęciach pracował bardzo powoli.
Konieczne stało się ustalenie przyczyn trudności i niepowodzeń w nauce Mateusza, aby można było skutecznie mu pomóc. Rodzice wyrazili zgodę na przebadanie chłopca.
Na podstawie analizy wyników badań diagnostycznych w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej przeprowadzonych przez psychologa, pedagoga i logopedę ustalono:
Znacznie opóźniony rozwój intelektualny
Trudności w koncentracji uwagi
Obniżony rozwój procesów pamięciowych
Obniżoną dojrzałość funkcji percepcyjno- motorycznych
Znacznie utrudnione nabywanie podstaw do nauki czytania, pisania i matematyki.
Nazywał niektóre z dotychczas poznanych liter.
Nie czytał prostych podpisów.
Poprawnie dzielił wyrazy na sylaby i wyróżniał po kilku powtórzeniach samogłoski w nagłosie.
Mechanicznie przeliczał do 10. Ujmował zbiór 5-elementowy, jednak niepewnie odnosił ostatni liczebnik do całości zbioru. Potrafił różnicować zbiory z użyciem określeń: „mniej, więcej”; pojęcia „tyle samo” nie rozumie. Potrafił wykonać proste działania w oparciu o konkrety w zakresie 2.
Chłopiec posiadał niski zasób słów oraz wiadomości o najbliższym środowisku, społeczno- przyrodniczym. Sprawiała mu trudności interpretacja materiału obrazkowego postrzeganego wzrokowo. Ograniczał się do wymieniania przedmiotów na obrazkach i nazywania prostych czynności.
Kształtowanie się lateralizacji prawostronnej
Dobre wzrokowe rozróżnianie kształtów; potrafi nazwać koło i kwadrat
Stosunkowo dobrze rozwiniętą sprawność manualną
Słabo rozwinięte umiejętności graficzne
Niesamoistny opóźniony rozwój mowy
Wadę wymowy: sygmatyzm, rotacyzm, mowę częściowo bezdźwięczną.
ZNACZENIE PROBLEMU
Mateusz miał ogromne trudności z dostosowaniem się do systematycznej pracy w grupie, z funkcjonowaniem w grupie. Nie akceptował i nie przestrzegał ustalonych norm społecznych. Rówieśnicy nie zawsze potrafili właściwie ocenić jego zachowanie. Mieli trudności ze zrozumieniem jego odmiennych potrzeb.
Czasami dochodziło do konfliktów na polu akceptacji nietypowych zachowań dziecka w grupie. Problem stanowiła również rozbieżność między oczekiwaniami rodziców chłopca w stosunku do nieograniczonej swobody jego postępowania, a podstawowymi wymogami funkcjonowania w grupie w toku zajęć dydaktyczno - wychowawczych.
Dziecko z tak rozległymi deficytami rozwojowymi ma ogromne problemy z dostosowaniem się do funkcjonowania w grupie i wymaga szeroko pojętej indywidualizacji wszelkich oddziaływań, które zapewnią mu osiągnięcie niezbędnych dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania w środowisku, wiadomości i umiejętności.
Zaburzenia rozwojowe mogły być ujawnione we wczesnym dzieciństwie. Jeśli objawy te zostałyby wcześniej zauważone , to leczenie specjalistyczne mogłoby przynieść szybszą poprawę stanu chłopca.
Rodzice wiedzieli o trudnościach jakie dziecko napotyka w nauce. Ojciec pomagał Mateuszowi natomiast prace dziecka z matką wykonywane były często źle lub matka wykonywała je za Mateusza.. Rozmowy nauczyciela z matką kończyły się krzykiem na dziecko dlatego postanowiłam współpracować bardziej z ojcem dziecka.
Wczesne rozpoznania i rozpoczęta terapia zaburzeń rozwojowych będących przyczyną trudności dydakt.-wychow. może uchronić dzieci przed niepowodzeniami.
Nauczyciel powinien umieć dostrzec, że dziecko ma nietypowe specyficzne trudności. Wczesne ich zauważenie odgrywa bardzo istotną rolę w działalności profilaktycznej, jak wyrównawczej.
Najczęściej spotykane u dzieci zaburzenia dotyczą funkcji percepocyjno-motorycznych, chociaż bywają również zaburzenia rozwoju ruchowego, emocjonalnego, społecznego i rozwoju mowy. Większość tych zaburzeń posiadał Mateusz.
Zaburzenia u dzieci z rozwojem spostrzegania wzrokowego dotyczą części kory mózgowej, w której zachodzi odbiór bodźców wzrokowych, ich analiza i synteza. Uczniowie rozumieją znaczenie litery i cyfry jako symbolu, ale nie potrafią się nimi posługiwać jako znakami. Mylą litery p - g, d - b, m - w, n - u, g - b, p - b.
Z trudem rozróżniają kształty: e - ę, l - t, a - d, u - w, n - w.
Opóźnienia rozwoju funkcji wzrokowych utrudniają naukę pisania. Uczniowie opuszczają drobne elementy graficzne, niewłaściwie rozplanowują pismo w zeszycie, nie mieszczą się w liniach, popełniają dużo błędów ortograficznych.
W późniejszych latach dochodzą trudności w nauce geografii, geometrii, biologii.
Dzieci mogą dobrze słyszeć, ale mają problemy z różnicowaniem dźwięków. Są to trudności w podziale wyrazów na głoski oraz scalaniu głosek w wyrazy. Wyraźne są kłopoty z czytaniem, pisaniem /szczególnie ze słuchem/, nauką wierszy, tabliczki mnożenia. Dzieci te mają gorszą pamięć słuchową.
Zaburzeniem analizatora słuchowego są także spowodowane wady wymowy. Uczniowie mający problemy tego typu robią błędy w pisaniu, które dawniej popełniali w mówieniu.
W wyniku ćwiczeń doskonalących funkcje słuchowe następuje poprawa w czytaniu, rozumienie poleceń słownych, uczeń potrafi lepiej wypowiadać się, ma bogatsze słownictwo. Rozwój ruchowy jest ściśle związany z rozwojem poznawczym, emocjonalnym i społecznym.
Powolne tempo pisania prowadzi do wielu komplikacji szkolnych. Uczniowie mają trudności w nadążaniu za tempem narzuconym całej klasie. Z wiekiem wzrasta tempo pisania, pogarsza się zaś precyzja ruchów graficznych, co sprawia, że pismo dzieci z zaburzeniami ruchowymi staje się mało czytelne.
Usprawnienie czynności manualnych wiąże się w dużej mierze z rosnącą kontrolą wzroku.
Koncentracja uwagi jest procesem, w którym nadmiar informacji jest odrzucany w taki sposób, aby do naszej świadomości docierały jedynie informacje istotne. Często trudno jest zrozumieć czyjąś wypowiedź, jeśli mówią dwie osoby na raz. Za taki stan rzeczy odpowiedzialny jest właśnie nadmiar informacji czyli szum. Mózg człowieka nie przyjmuje bezkrytycznie wszelkich informacji docierających do naszych zmysłów. Zanim podda je głębszemu przetwarzaniu, dokonuje ich oceny. Bodźce nieistotne są osłabiane, istotne zaś wzmacniane. Proces ten w dużej mierze jest poddany naszej świadomej kontroli.
Problemy z koncentracją stwarzają liczne trudności zarówno podczas zapamiętywania nowych informacji (uczenie się), jak i podczas ich przetwarzania (np. zastanawianie się nad czymś, zdawanie egzaminu). Prawidłowo przebiegające procesy uwagi nie tylko ułatwiają zapamiętywanie nowego materiału, ale także jego rozumienie. Nie jest wiec zaskoczeniem, że to właśnie koncentracja na równi z inteligencją warunkuje postępy w nauce szkolnej.
Mowa odgrywa ważną rolę w kontaktach międzyludzkich. Dziecko poznaje i przyswaja podstawowe wartości poprzez obserwację, naśladownictwo, kształcenie oraz uwarunkowania społeczne. Prawidłowe kształtowanie się mowy i jej rozwój jest podstawą do kształtowania się i rozwoju osobowości dziecka. Dzięki rozumieniu mowy i umiejętności mówienia dziecko może zaspokoić swoje potrzeby psychiczne i fizyczne oraz wyrazić swoje uczucia i spostrzeżenia. Osiągnięcie prawidłowego stanu mowy uwarunkowane jest określonymi dyspozycjami w funkcjonowaniu narządu słuchu i aparatu mowy. To one zapewniają prawidłowe rozumienie wypowiedzi słownych i ich tworzenie. Rozwój mowy ma ścisły związek z rozwojem społecznym. Kontakty dziecka z otoczeniem mogą przyspieszyć kształtowanie się mowy, lub - w przypadku zaniedbań środowiskowych lub braku wzorców do naśladowania - następuje u dziecka opóźnienie rozwoju mowy lub zaburzenia rozwoju mowy.
Mniejsza sprawność określonych funkcji percepcyjnych, intelektualnych może być umiarkowana:
niekorzystnym oddziaływaniem środowiska wychowawczego /zaniedbanie środowiskowe/,
opóźnieniem rozwojowym /z możliwością powrotu do normy/,
organicznym uszkodzeniem mózgu powstałym w okresie około porodowym, przed, podczas i po porodzie/.
Aby skutecznie przeciwdziałać niepowodzeniom dydaktycznym, trzeba zaznajomić się z możliwie wszystkimi przyczynami tego zjawiska.
Dużą rolę w zapobieganiu niepowodzeniom w nauce odgrywa rodzina oraz przedszkole lub szkoła.
PROGNOZA
POZYTYWNA- Osłabione możliwości intelektualne chłopca, opóźniony rozwój funkcji percepcyjno- motorycznych oraz niski zasób elementarnych wiadomości i umiejętności z zakresu przedszkolnego spowodują, że Mateusz w dużo wolniejszym tempie będzie nabywał podstaw do nauki czytania, pisania i matematyki.
W związku z powyższym konieczne wydawałoby się odroczenie dziecka od obowiązku szkolnego w danym roku i prowadzenie stymulacji ogólnorozwojowej w grupie przedszkolnej. Rodzice i chłopiec nawiążą współpracę z placówką przedszkolną jak również z PPP.
NEGATYWNA- Jeżeli rodzice i chłopiec nie nawiążą współpracy i nie nastąpi znaczna poprawa problemów dydaktyczno-wychowawczych będą pogłębiały się zaburzenia i wtórnie zwiększały trudności w nauce i zachowaniu. Może wystąpić brak motywacji do nauki i pokonywania trudności oraz utrata wiary we własne możliwości.
PROPOZYCJE ROZWIĄZANIA
Objąć chłopca dodatkowymi indywidualnymi zajęciami korekcyjno- kompensacyjnymi
Oprzeć się na specjalnie opracowanym dla Mateusza programie
Tempo przekazywania nowych umiejętności i wiadomości dostosować do możliwości Mateusza
W pracy z chłopcem zastosować zasady postępowania z dzieckiem znacznie wolniej rozwijającym się
Objąć chłopca terapią logopedyczną
Uświadomienie rodzicom odbycie konsultacji laryngologicznej i neurologicznej
konieczności udziału dziecka w zajęciach wyrównawczych podjętych oddziaływań w procesie edukacyjnym:
Stworzenie atmosfery sprzyjającej dobremu samopoczuciu dziecka
Indywidualizacja pracy dziecka
Usprawnianie zaburzonych funkcji
Ćwiczenie poprzedzić starannym komentarzem
Powolne, systematyczne przechodzenie od zadań łatwiejszych do trudniejszych, od prostszych do bardziej złożonych
Utrwalanie prawidłowych umiejętności
Dostrzeganie najdrobniejszych postępów w pracy ucznia
Akcentowanie pozytywnych cech osobowości chłopca
Kształtowanie pozytywnych relacji w zespole grupowym
Integrowanie oddziaływań edukacyjnych przedszkola ze środowiskiem rodzinnym chłopca
Utrzymywanie stałego kontaktu z poradnią
Pracując z Mateuszem chciałam wyrównać jego deficyty rozwojowe, a więc przede wszystkim poprawić sprawność grafomotoryczną. Także wzbogacić jego zasób słów, pojęć i zwrócić uwagę na szybkość i poprawność wykonywania zadań poprzez pracę indywidualną.
Również potrzebna jemu była motywacja do wysiłku umysłowego w postaci częstego nagradzania. Należało u niego rozwijać zdolność logicznego myślenia i usprawnić funkcję analizatora wzrokowego, wdrażać do śmiałego i aktywnego uczestniczenia w zajęciach, wyrównywać braki środowiskowe poprzez pracę między innymi z komputerem. Oczywiście należało pracować również nad odpoznawaniem liter, koncentracją uwagi.
W tym celu postanowiłam opracować indywidualny plan działania, którego celem było: Stymulowanie rozwoju i osiąganie dojrzałości szkolnej zgodnie z indywidualnymi możliwościami i potrzebami dziecka.
WDRAŻANIE I EFEKTY ODDZIAŁYWAŃ
Oprócz pracy podczas zajęć dydaktycznych, chłopiec brał udział w zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych, dydaktyczno-wyrównawczych oraz terapii logopedycznej.
Realizacja programu nauczania, indywidualnego planu działania a przez to zdobywanie przez dziecko wiadomości i umiejętności podlegały bieżącej i okresowej obserwacji. Obserwacja była prowadzona w różny sposób. W czasie zajęć indywidualnych i grupowych obserwowałam pracę dziecka, jego zachowanie, umiejętność pracy w zespole i pracy samodzielnej oraz stopień przyswojonych wiadomości i umiejętności. W ocenianiu obserwacja postępów ucznia w nauce spełnia funkcję informacyjną, diagnostyczną oraz określała osiągnięcia i wskazywała, co należy robić dalej, aby wyniki były lepsze.
W obserwacji i ocenianiu wiadomości i umiejętności zawsze uwzględniałam indywidualne możliwości Mateusza, jego wysiłek, zaangażowanie, systematyczność. Biorąc pod uwagę specyfikę i poziom dziecka konstruowałam odpowiednie narzędzia do obserwacji.
W tym celu opracowałam karty obserwacji postępów ucznia ze znacznie opróżnionym rozwojem intelektualnym, które uzupełniałam w odstępach miesięcznych.
Poprzez indywidualną pracę Mateusz w ciągu roku osiągnął sukces, który stał się również moim sukcesem:
Znał nazwy dni tygodnia
Znał nazwy miesięcy
Znał i potrafi wymienić kilka zwierząt żyjących w najbliższym otoczeniu (kot, pies)- naśladował odgłosy
Recytował 3-4 krótkie rymowane teksty z pamięci
Próbował śpiewać inscenizowane piosenki
Poprawnie odtwarzał kształt niektórych liter.
Znał wszystkie litery.
Nazywał i rozróżniał kształt figur geometrycznych: koło, trójkąt ,kwadrat, prostokąt
Rozpoznawał liczby do 10.
Wyróżniał głoski w nagłosie na podstawie materiału obrazkowego
Układał w całość pocięte obrazki, puzzle
Układa przy pomocy historyjki obrazkowe zgodnie z kolejnością- próbował odpowiadać na pytania dotyczące historyjki
Układał obrazki z figur geometrycznych- układał tangramy
Znał , rozpoznawał i nazywał figury geometryczne: koło kwadrat, prostokąt, trójkąt
Wyszukiwał takie same litery
„Deszcz liter” rozpoznawał wybrane litery wśród zestawu innych liter
Wyszukiwał obrazki na dana głoskę
Wyszukiwał szczegóły różniące obrazek
Rysował po śladzie
Tworzył album z literkami i cyframi
Kreślił znaki literopodobne z pomocą
Próbował rozpoznawać dźwięki z otoczenia, znane melodie
Ćwiczenia grafomotoryczne: zamalowywał obrazki, kalkował rysunki, obrysowywał przedmioty, rysował po śladzie ( w szczególności figury geometryczne, postać ludzką)
Wycinał i manipulował klockami
Wzbogacał słownictwo oraz wiadomości o najbliższym środowisku na podstawie materiału obrazkowego postrzeganego wzrokowo:
rodzina
przedszkole
zwierzęta domowe
części ciała człowieka- ubiór
las
park
ogród
pory roku
moja miejscowość
Zastosowanie powyższych rozwiązań sprzyjało rozwojowi intelektualnemu i emocjonalnemu dziecka. Widać było postępy. Chłopiec otrzymywał do rozwiązania zadania dostosowane do swoich możliwości, w każdej chwili mógł skorzystać z dodatkowych objaśnień nauczyciela. Często były utrwalane poznane umiejętności. W czasie pracy z dzieckiem nagradzałam je za prawidłowe, poprawnie wykonanie zadania. Natomiast błędnie zrobione staraliśmy się wspólnie naprawić. Chłopiec cieszył się, kiedy również koledzy dostrzegali jego postępy w nauce. Widać było jak bardzo jest jemu potrzebna aprobata rówieśników. Uświadamiałam rodzicom jak ważna jest systematyczna praca z dzieckiem. Chłopiec zawsze odrabiał pracę domową ale nie zawsze poprawnie. Rodzicom przekazywałam teksty piosenek, wierszy rymowanek, historyjki obrazkowe, kasety z nagranymi odgłosami i piosenkami do nauki, opracowania indywidualne jak również bajki do czytania przez rodziców.
Mateusz został zaakceptowany przez grupę. Nie zawsze jeszcze potrafił okazać swoje oczekiwania i potrzeby w sposób społecznie akceptowany. Zdarzały się jeszcze sytuacje, kiedy trudno mu było powstrzymać się od gwałtownych, negatywnych reakcji. Potrafił jednak przyjąć uwagi o swoim postępowaniu. Wykształcił i utrwalił sobie pozytywne nawyki uczenia się. Jednak nie wszystkie problemy dziecka można było rozwiązać w ciągu roku. Nadal konieczna jest stała pomoc w ramach zajęć wyrównawczych, zajęć indywidualnych, terapii specjalistycznej: psychologicznej , pedagogicznej i logopedycznej.
Postępy dziecka w ciągu roku czasu jego pobytu były znaczne ale nie aż tak aby mógł dać sobie radę w szkole. W wyniku tego rodzice i Mateusz skorzystali z rocznego odroczenia realizacji obowiązku szkolnego.
10