Pamięć - mechanizm przechowywania doświadczeń
Spis treści
Wprowadzenie
Co wiemy o umyśle?
Co to jest pamięć ?
Fazy procesów pamięciowych
Rodzaje pamięci
Wady pamięci jej, uszkodzenia i choroby związane z pamięcią
Metody poszerzania pamięci
Ćwiczenia usprawniające pamięć
Wnioski
Bibliografia
Wprowadzenie
Na pytanie - gdzie zlokalizowana nasza pamięć ? Każdy bez wahania odpowie - W mózgu! - Dlaczego więc bardzo różnimy się pod względem tej cechy ?
Co wiemy o umyśle ?
Z dotychczasowych badań wynika, że mózg jest nieskończenie bardziej skomplikowaną strukturą niż sądziliśmy, a każdy z nas posiada o wiele większe zdolności i możliwości niż dotąd uważano.
U większości ludzi lewa półkula odpowiada za logikę, słowa, analizę czyli tzw. Myślenie abstrakcyjne.
Prawa strona wiąże się z rytmem, wyobrażeniami i wyobraźnią, postrzeganiem kolorów, marzeniami , świadomością przestrzeni, syntezą wyrażeń i rozpoznawaniem.
Wielu geniuszy opracowało na obu zakresach jednocześnie (Leonardo Da Vinci).
Nasz mózg składa się z minimum 1 000 000 000 000 pojedynczych neutronów czyli komórek nerwowych. Każda z nich może łączyć się na rozmaite sposoby ze stoma tysiącami innych. Ilość możliwych permutacji określa liczba wyrażona jedynką i następującymi po niej 800 zerami.
Plastyczność umysłu jest tak ogromna, że zapisanie ich normalnymi pisanymi łącznie literami stworzyły by wykres o długości 10,5 miliona kilometrów. Mózg przypomina klawiaturę, na której można zagrać setki milionów rozmaitych melodii. Mózg zawiaduje podstawowymi procesami psychicznymi, do której należy pamięć.
Co to jest pamięć ?
Pamięć to jeden z podstawowych procesów psychicznych, dzięki któremu osobnik gromadzi informacje i zdobywa doświadczenie, co wpływa na jego aktualne zachowania. Dzięki pamięci nabywamy różnorodne informacje, przyswajamy wiedzę o otaczającym świecie oraz umiejętności i sprawności. Z zasobów” gromadzonych w naszej pamięci stopniowo” i stale zwiększających, korzystamy przez całe życie, jakkolwiek czasami niełatwo nam wydobyć z „magazynu” pamięci potrzebną informacje. Pamięć minionych wydarzeń i przeżyć zapewnia człowiekowi poczucie ciągłości własnego rozwoju i biegu swego życia, mimo że w środowisku zachodzą nieustanne zmiany i wciąż nowe sytuacje. Ślady pamięci składające się na doświadczenia indywidualne, nie są niezmienne. Cechuje je dynamiczność - są one stale przekształcane i opracowywane w świadomości.
Fazy procesów pamięciowych .
Dawid G. Myers - profesor psychologi w Michigan's Hope College porównuje ludzką pamięć do komputerowego systemu przekształcania informacji „ Pamiętanie jakiegoś faktu wymaga wprowadzenia informacji do mózgu (kodowanie), magazynowanie informacji (przechowywanie) i ich wydobywanie (przywracanie).
Natomiast w podręczniku „Podstawy psychologii ogólnej” Marii Przetacznikowej i Grażyny Makiełło - Jarża autorki w następujący sposób przedstawiają fazy procesów pamięciowych :
Zapamiętywanie
Przechowywanie
Przypominanie
Zapamiętywanie (wg Myers - kodowanie).
W zależności od tego, czy proces zapamiętywania jest samorzutny czy też świadomy i zamierzony wyróżniamy: zapamiętywanie mimowolne (automatyczne) i dowolne (świadome).
Zapamiętywanie mimowolne dokonuje się bez specjalnego wysiłku ze strony człowieka nie stawia on sobie celu utrwalenia w pamięci jakiegoś zjawiska czy informacji, lecz zapamiętuje je samorzutnie. W sposób niezamierzony zapamiętujemy wiele zdarzeń i faktów, które mimo woli docierają do naszej świadomości w codziennych sytuacjach.
Zapamiętywanie dowolne, (zamierzone) jest procesem świadomym i celowym, skierowanym na to, aby utrwalić w pamięci dane zjawisko , sposób zachowania się czy wiadomości.
Jeśli przybiera formę czynności mających na celu zbogacenie doświadczenia, przyswojenie wiedzy z jakieś dziedziny, opanowanie określonych sprawności lub umiejętności - włącza się w proces uczenia się.
Sposoby zapamiętywania - to względnie trwałe zatrzymywanie w pamięci ważnych faktów, cech czy informacji. Zapamiętywaniu bardzo pomagają: Przemyślenie, posiadanie zainteresowania, zakres wiedzy z danej dziedziny, gotowość zapamiętywania oraz doznane wrażenia.
Wyróżnia się trzy sposoby zapamiętywania:
Racjonalny, polegający na ustalenia logicznej, znaczeniowej więzi we wnętrz opracowanego materiału i jego związku z poprzednim. Działa tu zasada przemyślenia.
Mechaniczny, polegający na wielokrotnym powtarzaniu tych samych treści („wkuwaniu”).
Zwykle kto się szybko uczy, szybko zapomina, kto wolno zapamiętuje, wolno przypomina sobie, ale długo pamięta. Sposób ten jest mało efektywny ale często niezbędny.
Mnemotechniczny, polegający na tym, że potrzebne do zapamiętania pojęcia z pomocą określonych zasad lub skojarzeń przenosi się do innego systemu znakowania, w inne obrazy łatwiejsze do zapamiętania .
Przechowywanie.
Przechowywanie czegoś w pamięci polega na tym, że określone bodźce utrzymują się w postaci śladów w układnie nerwowym człowieka, chociaż przestają bezpośrednio oddziaływać na jego narządy zmysłowe. Gromadzenie doświadczeń uwarunkowane jest właśnie zdolnością do przechowywania zapamiętanych bodźców i informacji.
Psychologowie posługują się pojęciem „magazyn pamięci”. Wyodrębniają:
- Magazyn pamięci sensorycznej. Informacje docierają do systemu pamięci przez zmysły.
Rejestrujemy i przechowujemy na krótko wyobrażenia wzrokowe dzięki pamięci ikonicznej i dźwięki pamięci echoicznej.
- Magazyn pamięci krótkotrwałej. Pojemność pamięci krótkotrwałej dla prezentowania w danej chwili informacji jest bardzo ograniczona - umożliwia zachowanie na kilka sekund siedmiu do ośmiu informacji , w zależności od ich typu sposobu prezentacji
- Magazyn pamięci krótkotrwałej. Zdolność trwałego przechowywania informacji jest w zasadzie nieograniczony.
Przechowywanie wspomnień w mózgu. Nie wiadomo dokładnie, jak i gdzie przechowujemy informacje. Poszukiwania fizycznej podstawy pamięci skupiają się ostatnio na synapsach i neuroprzekaźnikach oraz na długotrwałej potencjacji obwodów mózgowych, miedzy innymi przechodzących przez hipokamp. Badania pacjentów z uszkodzeniami mózgu ujawniły dwa typy pamięci - pamięć jawną (deklaratywną), przetwarzaną przez hipokamp, i pamięć utajoną (nie-deklaratywną), przetwarzaną przez starsze struktury mózgowe. Różne typy utraty pamięci świadczą, że nie ma pojedynczych funkcji, którą można nazwać „pamięcią”. Przetwarzanie i przechowywanie informacji w mózgu dokonuje się różnymi sposobami.
Przypominanie (odtwarzanie).
Dla większości ludzi pamięć oznacza przypominanie, zdolność przywracania informacji, których nie mamy aktualnie w świadomości. Dla psychologa to każdy znak świadczący o tym, że jakieś wyuczone dane zostały zachowane. Przejawem pamięci jest zatem także rozpoznawanie lub szybsze ponowne uczenie się pewnych informacji.
O pamięci świadczy szybkość ponownego uczenia się. Jeżeli nauczyliśmy się czegoś, a później zapomnieliśmy to prawdopodobnie po raz drugi nauczymy się tego szybciej niż za pierwszym razem.
Testy rozpoznawania i pomiar czasu ponownego uczenia się wskazują, że pamiętamy więcej, niż sobie przypominamy. Aby wydobyć fakt ze zbioru pamięci, trzeba znaleźć do niego dostęp.
Wspomnienia można sobie wyobrazić jako gromadzoną w magazynie pamięci sieć skojarzeń. Aby przywrócić określone wspomnienie, trzeba najpierw zidentyfikować jedną z prowadzących do niego nitek - proces ten nazywamy torowaniem.
Filozof i psycholog William James nazywa torowanie „budzeniem skojarzeń”. Często skojarzenia zostają uaktywnione, czyli pobudzone bez naszej świadomości.
Wskazówki do odtwarzania.
Aby sobie przypomnieć zapamiętaną informacje trzeba ją odtworzyć za pomocą skojarzeń (wskazówek), które zapewniają torowanie pamięci. Odtwarzanie ułatwia niekiedy powrót do pierwotnego kontekstu. Na pamięć wpływ ma również nastrój. W dobrym lub złym nastroju przypominamy sobie fakty zgodne z tym nastrojem.
Rodzaje Pamięci
W literaturze spotkałam się z następującymi podziałami pamięci.
- Pamięć bezpośrednia i odroczona.
- Pamięć krótkotrwała.
- Pamięć długotrwała.
- Pamięć mechaniczna i logiczna (wg Przetacznikowej).
Natomiast Myers Przedstawia następujące rodzaje pamięci
- Pamięć sensoryczna (zmysły natychmiast rejestrują zadziwiające szczegóły)
- Pamięć krótkotrwała (część informacji jest zauważana i kodowana)
- Pamięć długotrwała (niektóre informacje zmieniają się lub zanikają)
Wydobywanie z pamięci długotrwałej. W zależności od interferencji wskazówek do przewracania nastroju i motywów niektóre informacje są przywracane a inne nie.
U różnych osobników występować może zdolność do łatwego zapamiętywania określonego rodzaju bodźców i May wówczas do czynienia z różnymi typami pamięci. Najczęściej wyróżnia się typy:
Wzrokowy, słuchowym ruchowy, dotykowy, smakowy i węchowy.
Cechy pamięci różniące osobników to:
Trwałość - wiąże się z przechowywaniem zapamiętanego materiału i mierzona jest czasem;
Szybkość - mierzona jest czasem lub liczbą powtórzeń potrzebnych do przyswojenia sobie materiału;
Wierność (dokładność) - mierzona zgodnością odpamiętanego materiału z wcześniej zapamiętanym;
Gotowość - łatwość przypominania sobie materiału wyrażana czasem potrzebnym danej jednostce na przypomnienie;
Wady pamięci, jej uszkodzenia i choroby związanie z pamięcią
Amnezja
Inaczej niepamięć, luka pamięciowa, osłabienie bądź utrata pamięci, często mylone z „normalnym” zapominaniem. Pojawia się w przebiegu zaburzeń świadomości , w padaczce, po urazie mózgu, zatruciach, a także w przebiegu psychoz, stanów majaczeniowych i niektórych nerwic .
Do podstawowych form amnezji zalicza się: amnezję wsteczną, która obejmuje zdarzenia poprzedzające utratę świadomości, oraz amnezję następczą, odnoszącą się do magazynowania wspomnień z okresu po odzyskaniu świadomości. Wyróżnia się także amnezję całkowitą, powodującą utratę możności przyswajania informacji, która pojawia się niekiedy łącznie z dezorganizacją zapisu pamięciowego, obejmującą długie okresy czasu, a niekiedy całe życie osoby nią dotkniętej, oraz amnezję częściową, dotyczącą pewnych sytuacji lub zdarzeń.
Paramnezja
Zaburzenia pamięci głownie w odtwarzaniu wspomnień. Polegają na:
Przyjmowaniu nowych zjawisk i sytuacji jako znanych - (paramnezja utożsamiająca)
Konfabulacjach lub pseudoreminescencjach (przedstawiane wspomnienia są wymieszane ze zdarzeniami zmyślonymi lub przedstawiane fakty są źle umieszczone w czasie).
Konfabulacje
Wypełnianie luk pamięciowych wymyślonymi opowiadaniami. Występują przede wszystkim w zespole amnestycznym, który może być następstwem uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego oraz w psychozach alkoholowych.
Otępienie
Obniżenie sprawności intelektualnej i krytycyzmu, osłabienie pamięci z powodu uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Może mieć różne nasilenie, od nieznanych zaburzeń pamięci, aż do głębokich stanów amnezji i bardzo znacznego obniżenia poziomu intelektualnego.
Otępienie miażdżycowe
Powoli rozwijający się zespół objawów psychicznych wywołany licznymi, małymi, rozsianymi ogniskami martwicy mózgu spowodowanymi niedokrwieniem i niedotlenieniem w przebiegu miażdżycy naczyń mózgowych.
Objawy: upośledzenie pamięci, szczególnie świeżej, obniżenie krytycyzmu, karykaturalne nasilanie się cech charakteru, egocentryzm.
Otępienie przedstarcze
Występuje w chorobie Picka i chorobie Alzheimera, zaczyna się pomiędzy 50 a 60 rokiem życia.
Objawy: narastające zaburzenia pamięci, dezorientacja, otępienie objawy ogniskowego uszkodzenia mózgu.
W badaniach stwierdza się rozlany zanik mózgu. Leczenia nie ma.
Psychoza
Choroba psychiczna przebiegająca z zaburzeniami myślenia, spostrzegania, woli, uczuć, intelektu, powodująca zwykle trudności adaptacyjne i zaburzenia kontaktu. Najczęściej chory dotknięty psychozą nie ma poczucia choroby.
Znakomita pamięć to efekt treningu
Dlatego na co dzień należy rozwiązywać krzyżówki i łamigłówki, uczyć się obcych słówek zapamiętywać numery telefonów, tytułu książek, dowcipy, liczyć w pamięci. Gdy trzeba opanować trudny materiał należy zapewnić sobie odpowiednie warunki do nauki, by nie potrzebnie nie rozpraszać uwagi. Należy znaleźć swój styl pracy. Podczas nauki angażować kilka zmysłów: czytać na głos, chodzić po pokoju, wystukiwać rytm. Angażować swoją wyobraźnie: notować za pomocą map myśli, a czytając tworzyć dynamiczne obrazy i zwariowane skojarzenia - dzięki którym więcej zapamiętasz. Żeby nie zniechęcać się do pracy należy uczyć się na przemian łatwiejszych i trudniejszych partii materiału. By utrzymać motywacje, zawsze należy myśleć o czekających korzyściach.
Metody poszerzania pamięci.
1. Łańcuchowa metoda skojarzeń (ŁMS). Gdybyśmy mieli do zapamiętania w kolejności 10 słów po jednokrotnym ich usłyszeniu lub przeczytaniu uznalibyśmy to za niemożliwe. ŁMS pozwala zapamiętać kolejność słów i to dowolnej ich liczby. Np. buty, motyle, trąba, prysznic, atrament, czajnik, samochód, krawat, konserwa, portfel. Do tych wyrazów tworzymy niecodzienne śmieszne obrazy - skojarzenia między każdą kolejną parą tego ciągu. Te ogniwa utworzą łańcuch skojarzeń, który połączy ze sobą wszystkie 10 elementów. Zasadniczo ŁMS stosuje się do zapamiętania kolejności.
2. Zakładki obrazkowe. Metoda ta różni się od poprzedniej tym, że główną rolę odgrywają w niej specjalnie skonstruowane, stałe pamięciowe obrazy klucze z którymi możemy połączyć, skojarzyć dowolną zapamiętaną informację. System zakładek można porównać do szafy w której wiszą wieszaki. Te wieszaki nigdy się nie zmieniają ale ubrania jakie na nich się wiesza mogą być różne. Aby zbudować system zakładek obrazkowych wymyślamy słowa obrazy, które przypominają cyfry od 1 do 10 z racji podobieństwa kształtem lub symboliki. Np. takim pojęciowym obrazem kluczem dla cyfry 2 jest łabędź.
3. Rymowanki liczbowe. Można ich używać do zapamiętania niewielkich porcji informacji na krótko. Podobnie jak w zakładkach obrazkowych zajmujemy się liczbami od 1 do 10, ale zamiast znajdować do kształtopodobne obrazowe słowa klucze poszukać należy słów rymujących się z brzmieniem tych liczb. Np. dla słowa 4 jest słowo rowery. Posługujemy się tutaj również żywym obrazem (śmiesznym, dynamicznym, itp.)
Ćwiczenia usprawniające pamięć.
1. Zacznij się uczyć nowego przedmiotu lub języków, aby zwiększyć „pamięciową bazę danych”.
2. Jeśli odkryłeś to co ci pomaga w zapamiętywaniu ćwicz to i doskonal.
3. zwracaj uwagę na sny i zapamiętuj szczególnie te obrazy z przeszłości, które wydawały ci się zapomniane bezpowrotnie.
4. Co jakiś czas wracaj pamięcią do minionych okresów swego życia i przypominaj sobie jak najwięcej szczegółów i faktów.
5. Pisz pamiętnik używając słów kluczy, rysunków, symboli i jak najwięcej kolorowych map myśli.
6. Stosuj poznane techniki i metody pamięciowe nie tylko w praktyce dnia codziennego, ale również do ćwiczeń i dla przyjemności.
7. tak organizuj czas nauki, aby utrzymać rozumienie i zapamiętywanie na najwyższym poziomie.
8. Powtarzaj wyuczony materiał zanim zaczniesz go zapominać.
9. Ćwicz możliwie najczęściej posługiwanie się prawą półkulą umysłu dzieki której tworzysz barwne żywe obrazy ułatwiające zapamiętywanie.
10. Próbuj widzieć i czuć jak najwięcej szczegółów wszystkiego co oglądasz. Im więcej szczegółów zapamiętasz tym lepiej je sobie przypomnisz.
Podsumowując powyższe rozważania można sformułować następujące wnioski:
Im częściej ćwiczy się znajomość i posługiwanie technikami i metodami pamięciowymi tym bardziej usprawnia się pamięć, tym większy staje się własny potencjał twórczy i większa wrażliwość każdego ze zmysłów. Wykorzystując zasady pracy umysłowej zwiększa się w ogromnym stopniu swoje możliwości.
Bibliografia
Dawid G. Myers „Psychologia” Zysk i S-KA wydawnictwo 1986
Maria Przetacznikowa, Grażyna Makiełło - Jarża „Podstawy psychologii ogólnej”, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1982.
Ricki Linksman „W jaki sposób szybko uczyć się”, Świat Książki 2000
D. N. Bogojawleński „Psychologia przyswajania wiedzy w szkole”, Nasza Księgarnia 1966