TEMAT 1: ZAKRES PRZEDMIOTU I PODSTAWOWE POJĘCIA
PSYCHOLOGIA (z gr. psyche- dusza i logos- słowo):
1. Nauka o człowieku w aspekcie jego zachowań. 2. Nauka o zachowaniu się człowieka w jego egzystencjonalnym otoczeniu (w jego warunkach życiowych), gdzie zachowanie to wszelka aktywność skierowana na siebie i/lub otoczenie.
3. Nauka zajmująca się opisem człowieka i procesów psychicznych, które w nim zachodzą. 4. Nauka zajmująca się procesami nabywania, organizowania i wykorzystywania doświadczenia indywidualnego jednostki. 5. Nauka o człowieku, badająca cechy, postawy, wartości, zachowanie się oraz czynniki, Które nimi sterują (genetyczne, środowiskowe, aktywność własną).
OBSZARY PROBLEMOWE PSYCHOLOGII
1. Procesy poznawcze (poznawanie otoczenia i siebie). 2. Procesy pamięci i uczenia się (zapamiętywanie, przechowywanie, odtwarzanie). 3. Emocje i motywacje.
4. Zagadnienia osobowości (cechy, teorie osobowości).
5. Zagadnienia różnic indywidualnych.
ZADANIA PSYCHOLOGII
1. Opis przedmiotu (jego zachowanie) ze wskazaniem cech wyróżniających go.
Odpowiada na pytanie: jak? 2. Wyjaśnienie- udzielanie odpowiedzi na pytanie: dlaczego? 3. Prognozowanie zjawisk psychicznych: jak będzie?
PSYCHOLOGIA POZWALA: 1. lepiej poznać siebie i innych ludzi, tym samym co ludzi różni, 2. odróżniać to, co jest prawidłowe od tego co jest nieprawidłowe (patologiczne), 3. pomóc sobie i innym kierować własnym rozwojem, tak, aby odnaleźć sens życia.
TEORIE SŁUŻĄCE DO WYJAŚNIANIA ZJAWISK PSYCHOLOGICZNYCH - KONCEPCJE CZŁOWIEKA:
1. Introspekcjonizm
- przedmiot badań: wrażenia, spostrzeżenia, emocje, uczucia,
- metoda: subiektywny opis,
- wada: brak rzetelnych badań i obiektywnych metod pomiaru, powtarzalność.
Subiektywny opis wrażeń = koncepcja przedmiotowa
2. Behawioryzm (behavior- zachowanie)Koncepcja ta opisuje zachowanie człowieka jako rezultat wcześniejszego działania bodźców, które poprzez różnorodne procesy pośredniczące wywołują reakcje.
Zachowanie jest funkcją:
- sytuacji (S),
- osobowości (O),
- doświadczenia (D).
- przedmiot badań: reakcje na bodźce (S-R), różne sposoby i metody uczenia się, trenowania zachowań pożądanych,
- metoda: eksperyment, obserwacja,
- wada: traktowanie człowieka jak automat całkowicie zależny od zestawu manipulowanych bodźców,
- zalety: prawo uczenia się, ćwiczenia nowych zachowań, odkrywanie roli nagród i kar,
- skuteczne metody terapii np.: desensybilizacja (swobodne oswajanie się z przedmiotem budzącym lęk), terapia awersyjna (w leczeniu uzależnień), itd.
3. Psychologia dynamiczna- psychoanaliza i jej odmiany
Kładzie akcent na analizę zjawisk zachodzących w psychice człowieka.
Ojcem tej koncepcji był Zygmunt Freund, a neopsychoanalizy jego uczniowie: Fromm i Horney.
- przedmiot badań: konflikty wewnętrzne, mechanizmy obronne,
- metoda: wywiad (rozmowa z człowiekiem, który ma problemy, pytania),
- wada: teza, że człowiek bez psychoterapii nie może funkcjonować,
- zalety: rola motywacji nieświadomej, spójna terapia osobowości (ID, EGO, SUPEREGO) możliwość rozwiązania konfliktów.
ID- suma nieświadomych i irracjonalnych (tzn. emocjonalnych, kierowanych bez udziału centralnego układu nerwowego) popędów seksualnych (LIBIDO) i agresywnych domagających się natychmiastowego zaspokojenia, będących siłą niszczącą, prowadzących do destrukcji
SUPEREGO- zespół norm, wartości, nakazów i zakazów społecznych (w religii sumienie; wg Freuda „nadjaźń”). Środki przymusu, jakimi dysponuje to: poczucie winy, wyrzuty sumienia
ID kieruje się zasadą przyjemności, a SUPEREGO zasadą powinności. ID i SUPEREGO zderzają się ze sobą, kłócą się, powstaje „EGO”.
EGO- jego rolą, jako „mediatora”, jest zaspokajanie popędów ID w realistyczny, akceptowany przez społeczeństwo sposób. Wybiera więc działania najlepsze dla człowieka, jeżeli przeważa „ego”, mówimy wówczas, że człowiek jest dobrze przystosowany
Osobowość wg uczniów Z. Freuda
K. Horney sądził, że powodem człowieka jest każdy konflikt wewnętrzny (spór różnych składników osobowości, zwłaszcza sprzecznych popędów i potrzeb), ponieważ:
- zagraża spójności struktury osobowości,
- powodują wzrost napięcia, niepokój, lęk, agresję, objawy nerwicowe itd.
Najczęstsze typy konfliktów wewnętrznych to:
- konflikt zasad- lojalność wobec kolegów i wobec przełożonych, perfekcjonizm w pracy a czas dla rodziny, itp.,
- konflikt rywalizacyjny- pragnienie odniesienia zwycięstwa i ukrywanie tego, albo, że koszty społeczne (np. zawiść innych) przewyższą satysfakcję z sukcesu itp.,
- konflikt zależności uczuciowej- pragnienie troskliwości i opieki w zestawieniu z
demonstrowaniem postawy „silnego człowieka”, dającego sobie ze wszystkim radę.
E. Fromm zwracał szczególną uwagę na rolę potrzeby wolności w strukturze osobowości człowieka, która:
- daje wprawdzie poczucie niezależności i siły, ale prowadzi czasem do lęku izolacji,
- jest przyczyną:
a) postaw konformistycznych (ulegania wpływom społecznym, podporządkowywania się),
b) rezygnacji z samodzielności myślenia i bezmyślnego naśladowania innych.
Psychoanaliza zakłada istnienie w psychice trzech sfer:
a) świadomości- o niej mówimy wtedy, gdy zdajemy sobie sprawę z faktu doznawania i zachodzenia w nas przeżyć: psychicznych oraz z treści tych doznań i przeżyć,
b) nieświadomości- obejmuje:
- czynności, które są tak wyćwiczone, utrwalane, że przy ich wykonywaniu nie trzeba o nich Myśleć, są zautomatyzowane, wykonywane rutynowo,
- zjawiska psychiczne (wydarzenia) obciążone dużym ładunkiem nieprzyjemnych emocji z przeszłości, szkodliwe dla zdrowia psychicznego.
Zostały one wyparte (wypchnięte) ze świadomości, aby o nich ciągle nie myśleć. Ten mechanizm obronny może jednak prowadzić do ukrytych zaburzeń psychicznych. Stąd stosuje się różne metody (np. relaksację, hipnozę, skojarzenia, rozmowy), by je uświadomić, tym samym uwolnić zalegające emocje i je odreagować.
c) przedświadomości- w tej grupie zjawisk mieszczą się te, które mogą być najszybciej uświadomione, Neopsychoanaliza- wzbogacanie założeń psychoanalizy klasycznej o rolę wpływów społecznych, kulturowych, cywilizacyjnych.
4. Psychologia poznawcza
- przedmiot badań: myślenie i podejmowanie decyzji, człowiek świadomie planujący i przetwarzający dane zakodowane w korze mózgowej, samodzielny i twórczo rozwiązujący problem,
- metoda: wszystkie ( eksperyment, obserwacje, treningi itd.),
- wada: niedocenianie roli emocji,
- zalety: liczne teorie, np. dysonansu poznawczego L. Festingera, spójny model osobowości i zmienny postaw, podkreślenie roli wychowania , nauczania, aktywności własnej.
Osobowość-to centralny system regulacji i integracji zachowania się,składający sięz:
- mechanizmów popędowo-emocjonalnych (MPE);
- trzech mechanizmów poznawczych:
a) struktury „JA”,
b) narzędzi poznania świata,
c) sieci wartości.
MPE- służy zaspokajaniu popędów i potrzeb emocjonalnych
Skoncentrowanie rozwoju głównie na MPE prowadzi do przyjęcia konsumpcyjnego stylu życia.
Struktura „JA”. Na strukturę „JA” składa się:
- poczucie tożsamości, czyli „kim właściwie jestem?”,
- poczucie kontroli, czyli „na co mam wpływ, co ode mnie zależy?”,
- poczucie własnej wartości, czyli „na ile jestem wartościową osobą?”
Struktura „JA” osiąga dojrzałość, kiedy stabilizuje się poczucie tożsamości, osiąga się przeświadczenie o sprawowaniu kontroli nad swoim życiem i ma się wysoką samoocenę.
NARZĘDZIA POZNAWCZE (inteligencja, wiedza, umiejętność). Doskonalenie tylko narzędzi poznawczych wydaje się sztuką dla sztuki. Konieczna wydaje się hierarchia ważności celów, nadawanie znaczeń podejmowanym w życiu wysiłkom.
SIEĆ WARTOŚCI jest to sposób uporządkowania wszystkich zachodzących w mózgu informacji ze względu na ich wartość dla człowieka.
Ważny jest harmonijny rozwój powyższych mechanizmów osobowości.
5. Psychologia humanistyczna (humanus- ludzki)
Kierunek czerpiący z każdej poprzedniej koncepcji coś wartościowego.
- przedmiot badań: człowiek w procesie pokonywania przeszkód na drodze rozwoju i
samorealizacji, człowiek jako harmonijna całość, niesprowadzalna tylko do reakcji, myśli, emocji, potrzeb, zachowań,
Rozwój = Zdrowie psychiczne
Główną siłą napędową (motywacyjną) jest dążenie do samorealizacji i świadomości.
- wady: brak jednolitej metodologii,
- zalety: spójne zalecenia wychowawcze i skuteczna terapia.
HUMANIZM- to prąd epoki Odrodzenia, głównie filozoficzny i artystyczny
Cechy humanizmu:
- zainteresowanie ziemskim życiem człowieka,
- szacunek dla jedności, godności indywidualnej,
- troska o wolność i szczęście.
Przedstawiciele: C. Rogers, A. Maslow, R. May
PSYCHOLOGIA PRACY
1. Jako nauka zajmuje się analizą przebiegu działalności zawodowej człowieka, jego relacją do maszyn, narzędzi, środków produkcji oraz innych pracowników.
2. Jako dziedzina psychologii stosowanej obejmuje różne aspekty organizacji i zarządzania zasobami ludzkimi. Jej przedmiotem zainteresowania jest człowiek (pracownik) funkcjonujący w organizacji (przedsiębiorstwie, szkole, szpitalu, banku, urzędzie itp.) i jego relacje z otoczeniem.
SPECYFIKA PSYCHOLOGII PRACY
1. Indywidualizm- punktem wyjścia do prowadzenia badań jest człowiek w środowisku pracy.
2. Pragmatyzm- kładzie nacisk na zdobycie wiedzy do zastosowania w praktyce.
3. Empiryzm- odnosi się do zdobywania danych doświadczalnych, weryfikacja badań.
1