FINANSE PUBLICZNE:
Istota i rodzaje strumieni pieniężnych (finansów)
Strumień pieniądza jest to transakcja powodująca zmianę w stanie zasobów (wypłata, zapłata itp.) ujęcie dynamiczne pieniądza
Klasyfikacja strumieni pieniężnych (zjawisk finansowych):
Kryterium przedmiotowe:
- materialne (ekwiwalentne, rynkowe, pierwotne)
- redystrybucyjne (transfery)
- kredytowe (pożyczkowe)
Materialne- strumieniowi przepływów pieniężnych towarzyszy strumień materialny
Materialne, redystrybucyjne, kredytowe- regulowane są mechanizmem rynkowym (prawem popytu i podaży)
Redystrybucyjne- to takie strumienie pieniężne, które nie mają związku ze strumieniem materialnym, zjawisko stanowiące rezultat wtórnego dochodu narodowego np. stypendium. Regulatorem jest prawo finansowe.
Kredytowe należące do usług finansowych. Regulatorem jest mechanizm rynkowy i przepisy prawne.
Kryterium podmiotowe:
- organów władzy i administracji państwowej
- firm (podmiotów gosp.)
- banków
- instytucji ubezp.
- gospodarstw domowych
Teoria dóbr publicznych P. Samuelsona - dobro prywatne a dobra publiczne i społeczne:
Teoria dóbr publicznych- dowodzi że istotą dóbr publicznych jest ich finansowanie ze środków publicznych.
Koncepcja P. Samuelsona (teoria dóbr publicznych):
moje pieniądze- na moje korzyści
moje pieniądze- cudze korzyści
cudze pieniądze- moje potrzeby
cudze pieniądze- cudze korzyści
Kryteria dóbr (usług):
- dobro publiczne- zaspokaja potrzeby wielu społeczności, obrona narodowa, finansowane ze środków publicznych
- dobro społeczne- dostępne dla jednostek, finansowane ze środków publicznych
- dobro prywatne- są użyteczne dla konkretnej jednostki finansowane ze środków prywatnych
- dobro społeczne- usługa medyczna, edukacyjna
Podmiotowy zakres finansów publicznych:
a)podmioty czynne - w sposób aktywny oddziaływują na fin. publ. tzn. oddziaływują na kształt systemu poprzez stanowienie prawa, oddziaływują na wielkość środków i dochodów publicznych, wydatków, na ich strukturę a później dokonują poboru bądź też wydatków publicznych.
b)podmioty bierne - te które są powiązane z fin. publ. strumieniami pieniężnymi ale nie mają przyjemności w sposób bezpośredni oddziaływać na kształt, strukturę, przepływ środków itp.
Finanse publiczne w gospodarce nakazowej:
- budżet
- finansowanie ubezpieczeń społecznych
- finansowanie rad narodowych
- finansowanie banków państwowych i spółdzielczych
- finansowanie przedsiębiorstw upaństwowionych
- finansowanie ubezpieczeń państwowych
Przedmiotowy zakres finansów publicznych:
Kryterium przedmiotowe pozwala wyodrębnić rodzaje zjawisk pieniężnych niezależnie od tego jakie podmioty biorą w nich czynny udział, dokonując wydatków czy też realizując przychody pieniężne.
Finanse publiczne w gospodarce rynkowej obejmują:
- organizacje finansowe państwa
- opracowanie uchwalanie i wykonywanie ustawy budżetowej lub uchwały budżetowej
- pobieranie dochodów publicznych
- organizacja i operacje skarbu państwa
- zdecentralizowanych związków i innych podmiotów
- działalność centralnego banku państwa
- publiczna gospodarka dewizowa
- zarządzanie długiem publicznym
- nadzór jaki sprawują organy państwa nad systemem ubezpieczeń bankowych i gospodarczych samodzielnej instytucji samorządów i sektora finansów publicznych
Porównanie finansów publicznych i finansów prywatnych (zasadnicze różnice):
skala (w relacji PKB) od 25-65% PKB to operacje polegające na gromadzeniu i wydatkowaniu finansów publicznych
przymusowość- przeważnie występuje po stronie gromadzenia dochodów.
władztwo finansowe
prawo do stanowienia i emitowania pieniądza jako obowiązującego środka płatniczego. Waluta ma obowiązywać na terenie danego kraju
prawo do stanowienia i pobierania dochodów publicznych. Państwo decyduje jakie są dochody publiczne (podatki) i jakie są ich wysokości
prawo do wykonywania wydatków w związku z realizacją zadań państwa. Po stronie wydatków nie istnieje przymus.
Przy finansach prywatnych jest odwrotnie, dochód zależy od sytuacji na rynku towarów i usług. Po stronie wydatków jest przymus, gdyż podatnik jest zobowiązany do płacenia obowiązkowych składek (podatków)
interes
- prywatne (realizują zyski czy korzyści indywidualne)
- państwowe (realizują zyski czy korzyści publiczne)
Struktura organizacyjna- kwestia organizacji i zarządzania
finanse publiczne- niewielka liczba podmiotów, która dokonuje w ogromnej skali operacji finansowych np. organy władzy i organizacji państwowych, samorządy terytorialne, powiatowe, gminne, urzędy itp.
Finanse prywatne- jest ich bardzo dużo np. spółki i zależą od aktywności finansowej podmiotów gospodarczych.
regulacje
finanse publiczne regulowane są prawem. To prawo określ co jest relacją
finanse prywatne regulatorem jest rynek czyli prawo popytu i podaży
Finanse publiczne:
- finanse państwa
- finanse jednostek samorządu terytorialnego (JST)
- finanse innych podmiotów publicznych
Finanse prywatne (niepubliczne):
- finanse prywatne
- finanse podmiotów gospodarczych np. osoby fizyczne, spółka kapitałowa
- finanse zrównane z prywatnymi
- finanse grupowe (kościołów, agencji, fundacji)
F. publiczne - obejmują zasoby pieniężne związków publ-prawnych tzn. Państwa, samorządów terytorialnych, samorządów gospodarczych i zawodowych oraz zasoby pieniężne (budżety) ubezp. społ., fundacji, związków wyznaniowych. Dochody ekonomiczne mają przede wszystkim charakter transferów występujących głównie w formie podatków i opłat publicznych obciążających przedsiębiorstwa, instytucje finansowe i ludności. Specyfiką dochodów publicznych jest dominacja płatności o charakterze transferów ( w postaci dotacji, zasiłków, stypendiów, emerytur i rent) nad wydatkami ekwiwalentnymi.
Finanse prywatne (ludności) swoje dochody czerpią z pracy. Uzyskują w ten sposób wynagrodzenia, które mogą się kształtować pod wpływem mechanizmów rynkowych lub też podlegają regulacji prawnej (dotyczy pracowników sfery budżetowej)Gosp. domowe mogą otrzymywać dochody transferowe z tytułu zasiłków, emerytur, rent, stypendiów, dywidend. Ludność może korzystać z kredytów bankowych, szczególnie na działalność inwestycyjną (np. budownictwo mieszkaniowe) lub zakup dóbr trwałego użytkowania oraz uzyskiwać odszkodowania od zakładu ubezp. w przypadku strat losowych. W skład wydatków transferowych wchodzą głównie podatki i opłaty publiczne oraz składki ubezp. społ. Ludność obciążona jest też opłatami za usługi społ.
Istota funkcji fiskalnej jako najważniejszej funkcji finansów publicznych.
Funkcja fiskalna- gromadzenie i wydatkowanie środków publicznych w związku z realizacją zadań publicznych.
Funkcje pozafiskalne finansów publicznych wg R. Musgrave'a: alokacyjna. redystrybucyjna, stabilizacyjna:
R. Masgrawe wyodrębnił funkcje pozafiskalne:
- alokacyjną
- redystrybucyjną
- stabilizacyjną
Funkcja alokacyjna- polega na oddziaływaniu na proces rozmieszczenia czynników produkcji oraz strukturę produkcji. Mechanizm rynkowy również wpływa na funkcję alokacji. Państwo poprzez wydatki publiczne może zmienić kapitał, alokację. Mogą stworzyć specjalne strefy ekonomiczne czyli z jednej strony ulgi podatkowe a z drugiej alokację dóbr.
Funkcja redystrybucyjna:
Funkcja redystrybucyjna- polega na kształtowaniu dochodów podmiotów, na ich korekcie względem podziału, który nastąpił na podstawie kryterium ekonomicznego. Podział pierwotny -decydującą rolę odgrywają czynniki ekonomiczne. Nie każdy podmiot może mieć możliwość przystąpienia do tego podziału. Korekty dokonuje się w oparciu o kryterium społeczne i polityczne.
Redystrybucja- czyli wtórny podział. Wtórny podział PKB odbywa się poprzez finanse publiczne. Możemy o tej funkcji mówić w 3 aspektach:
1 aspekt makroekonomiczny- mówimy jak powstał PKB i jak jest dzielony
2 aspekt makrospołeczny- pojawiają się specyficzne grupy społeczne które istnieją dzięki finansom publicznym np. emeryci, renciści, zasiłkobiorcy.
3 aspekt jednostkowy- funkcja redystrybucji odbywa się zawsze czyimś kosztem (podatników) na czyjąś kożyść
Najmniej na tej funkcji korzystają podatnicy, z drugiej strony mamy osoby które korzystają z tej funkcji nie ponosząc kosztów.
Redystrybucja dokonywana jest za pomocą dwuch instrumentów:
- bezpośredniej redystrybucji- zasiłki, renty
- pośredniej redystrybucji- podatki
Funkcja stabilizacyjna:
Polega na wykorzystywaniu dochodów i wydatków publicznych do oddziaływania na sytuację gospodarczą kraju: poziom zatrudnienia, stały wzrost gospodarczy.
Finanse publiczne są wykorzystywane do łagodzenia przebiegów cyklów koniunkturalnych. Poprzez instrumenty polityki finansowej państwo powinno wpływać na stabilizację.
- polityka pieniężno- kredytowa (monetarna) wykorzystuje narzędzia systemów bankowych
- polityka fiskalna (budżetowa) wykorzystuje finanse publiczne (podatki, wydatki) do stabilizowania gospodarki.
Wśród funkcji pozafiskalnych wyróżniamy:
- funkcje polityczne
- funkcja kontrolna (ewidencyjna)- podstawowe wielkości (wielkości deficytu budżetowego, presja na zwężenie wydatków. Na ich podstawie można odnieść pewne związki co się dzieje w gospodarce).
Poglądy kameralistów na rolę finansów publicznych:
Kameraliści- teoria dobrego administrowania, zwracali uwagę na istnienie wydatków publicznych, odnosili się do kwestii jakościowej podatków, podatki powinny być nakładane tam gdzie trzeba. Kameraliści stworzyli zasadę roczności budżetu, budżet planowali na podstawie wydatków. Podzielili podatki na 3 grupy:
- od osób, od rzeczy i podatek gruntowy
Kameraliści postawili kwestię granicy wydatków publicznych a przez to wyznaczyli granice opodatkowania. Wskazali jedną z metod budowania budżetu państwa - powinno się rozpoczynać od potrzeb państwa tj. wydatków do których należy dostosować dochody. Kameraliści sformułowali zasadę rocznego sporządzania budżetu. Podzielili podatki na 3 grupy:
- podatek gruntowy - sprawiedliwy ale trudny w prowadzeniu
- podatek od osób - niesprawiedliwy , bo nie uzależniony od majątku i dochodów
- podatek od rzeczy - zwolennik - akcyza i czapowe (dobra luksusowe)
Poglądy merkantylistów odnośnie znaczenia finansów publicznych w gospodarce:
Merkantyliści- widzieli rolę państwa w ochronie gosp. Krajowej przez system podatkowo celny i wydatki publiczne finansujące rozszerzenie się kolonii , finansowanie floty i wojska.
Merkantyliści w XVI i XVII wieku preferowali gospodarkę krajową i uważali że należy ją obronić min. za pomocą systemów podatkowych i ceł. Głównym zagadnieniem merkantylizmu było udowodnienie konieczności uprzemysłowienia, rozwoju gospodarczego oraz wskazanie środków tego rozwoju. Funkcja pieniądza sprowadzała się do środka pośrednictwa w wymianie. Bulioniści dostrzegają prawidłowości w zwiększaniu się ilości monety w obiegu do wzrostu poziomu cen towarów. Pojawiła się ilościowa teoria pieniądza. Merkantyliści uważali za bogactwo kraju (poprzez eksport towarów) pracę która wymierzona jest na obce rynki .
Fizjokratyzm w finansach publicznych:
Fizjokratyzm- fizjokraci dobrobyt społeczny widzieli w ziemi a jedynym podatkiem miał być podatek ziemski
Fizjokratyzm - Głównym przedstawicielem fizjokratów był F. Quesnay który głosił że jedynym źródłem bogactwa jest rolnictwo i ziemia. Jedynie praca w rolnictwie ma charakter produkcyjny. Powstał koncepcja podatku jedynego, który płacić powinni jedynie właściciele ziemscy. Podejście to było niezgodne z logiką i nie praktyczne. Fizjokraci preferowali konkurencję w gospodarce, wolny handel bez granic i wolność gospodarczą co dało podwaliny stworzenia klasycznej ekonomii politycznej.
Liberalna myśl finansowa - A. Smith, J.B. Say:
Teoretyczne podstawy liberalizmu gospodarczego stworzył Adam Smith - twórca klasycznej ekonomii. Teoria A. Smitha opierała się na:
- wolności gospodarczej
- wolnej konkurencji
- silny indywidualizm gospodarczy
- prywatna własność
Rolę państwa w zakresie finansów publicznych ograniczał do tworzenia warunków dla swobody działania mechanizmu rynkowego, ochrony zewnętrznej, ochrony własności i wymiaru sprawiedliwości, oraz organizacji robót publicznych.
J.B. Say uważał natomiast że najlepszym podatkiem jest podatek umiarkowany, a najlepszy plan finansowy polega na małym wydatkowaniu - Leseferyzm
Założenia polityki liberalnej:
- neutralna polityka podatkowa
- wysokość opodatkowania społeczeństwa nie powinna hamować aktywności gospodarczej i zdolności gospodarstw domowych do oszczędzania
- podatki pośrednie dla pracowników najemnych w celu zwiększenia możliwości przedsiębiorców w inwestowaniu i oszczędzaniu.
Wolność gospodarcza, wolna konkurencja, prywatna własność jako warunek rozwoju przedsiębiorstwa. Według Smitha rola państwa powinna ograniczać się do roli nocnego stróża a podatki powinny być ograniczone do minimum. Według liberalistów państwo nie powinno pożyczać pieniędzy i tworzyć długu publicznego.
Interwencjonizm fiskalny - A. Wagner, J.M. Keynes
Interwencjonizm państwowy- według Keynesa państwo powinno interweniować w trakcie kryzysu gospodarczego, poprzez wydatki państwowe realizować publiczne zamówienia. Keynesisci wprowadzili zasadę równości budżetowej.
Prawo Wagnera (1863 r.)- prawo stałego wzrostu wydatków publicznych. Wiązał wzrost wydatków ze wzrostem dochodu narodowego na jednego mieszkańca. Zauważył że tempo wzrostu wydatków rośnie z poziomem industrializacji.
Poglądy Keynesistów- J.M. Keynes
Wzrost wydatków następuje w czasie wzrostu kryzysu gospodarczego.
Źródła finansowania wydatków budżetowych:
- z podatków
- poprzez zaciąganie długów
Metody finansowania:
- klasyczna teoria- przeciwstawia pożyczkę podatkową
- teoria asymilacji pożyczki i podatku (poglądy które próbują traktować pożyczkę jako uzupełnienie, próbuje się znaleźć wspólne cechy między podatkiem a pożyczką)
Repudiacja- jednostronna ochrona spłaty pożyczki
- teoria wielkości (różnorodności)
Neokeynesowskie teorie finansów publicznych - A.H. Hansen, J.M. Buchanan:
Fazy kryzysu gosp. według Hansena:
dno gosp., kryzys- pożyczki i kredyty zagraniczne
wychodzenie z kryzysu- emisja skarbowych pap. wartościowych, dług zagraniczny
rozkwit gospodarczy- progresywne podatki dochodowe
przegrzanie, załamanie koniunktury- finansowanie wydatków publicznych z podatków konsumpcyjnych
Buchanan- analizował wszystkie teorie finansowe i podzielił je na:
- teorie oparte na koncepcji indywidualistycznej podstawą ich jest przeciwstawianie państwa i obywateli
- teoria oparta na koncepcji organicznej
Systemy fiskalne według Buchanana:
- system fiskalny pogłębiający nierówny podział dochodów i majątków
- system neutralny
- system wyrównawczy, redystrybucyjny- wyrównujący podział dochodów i majątków.
Pojęcie i rodzaje środków publicznych:
Na środki publiczne składają się:
Dochody publiczne:
- bezwzględne środki pochodzące ze źródeł zagranicznych
- przychody jednostek organizacyjnych zaliczanych do sektora finansów publicznych pochodzące z działalności i innych źródeł
Wydatki publiczne:
Przychody publiczne:
- przychody ze sprzedaży papierów wartościowych
- z otrzymanych kredytów i pożyczek
- ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych
- przychody uzyskiwane w związku z prowadzoną działalnością
- przychody z prywatyzacji majątku publicznego
Rozchody publiczne:
- wykup papierów wartościowych
- spłata otrzymanych pożyczek i kredytów
- udzielanie pożyczek ze środków publicznych.
Dochody publiczne a dochody prywatne - różnice:
1. metoda powstania
a) prywatne
- rezultat zobowiązań cywilno- prawnych
- rezultat orzeczenia sądowego
- w rezultacie decyzji administracyjnych
b) publiczne
- powstaje na mocy ustawy. Z ustawy wynika jakie są rodzaje dochodów publicznych i jakie są źródła dochodu poszczególnych związków publiczno- prawnych
2. tryb wymiaru, poboru i egzekucji
Większy reżim prawny po stronie dochodów publicznych
3. większa odpowiedzialność w zakresie dochodów publicznych. Nie ma możliwości egzekucji jeśli chodzi o dochód prywatny
4. przeznaczenie i wykorzystanie
5. planowanie, gromadzenie, wydatkowanie i kontrola
Dotyczy przede wszystkim finansów publicznych organy nadzorcze mogą narzucać pewny tryb planowania kontrole nie są takie szczegółowe jak w sferze finansów publicznych.
Pojęcie i funkcje budżetu państwa:
Budżet jest podstawowym planem finansowym państwa, uchwalanym przez parlament na okres roczny. Ma charakter dyrektywny i obejmuje dochody i wydatki państwa o charakterze bezzwrotnym. Jest to inaczej plan dochodów i wydatków państwa.
Budżet państwa to scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjami państwa. Podstawą tworzenia budżetu jest ustawa przyjmowana przez parlament który upoważnia rząd do realizacji określonych w ustawie dochodów i wydatków. Budżet państwa jest aktem prawnym o określonym czasie obowiązywania. Problemy ze zrównoważeniem budżetu na skutek: inflacji, wypychanie zasobów poza sektor gospodarki prywatnej, wzrost stopy % na rynku finansowym przez potrzebę obsługi deficytu budżetowego, długu publicznego, stały wzrost długu publicznego na skutek kumulacji deficytu, przerzucanie ciężarów długu publicznego na przyszłe pokolenia.
Funkcje budżetu:
1. redystrybucyjna - .celem budżetu jest podział dochodów pierwotnych, wtórna dystrybucja otrzymywanych środków, kierowanie ich do różnych działów i branż grup społecznych nie biorących udziału w podziale pierwotnym. Do tej funkcji przypisane jest także ograniczanie nadmiernych dochodów nominalnych poprzez wprowadzenia podatków progresywnych.
2. fiskalna (dochodowa) - w budżecie uwzględniane są środki na pokrycie wydatków państwa. Różne formy obciążeń fiskalnych umożliwiają sfinansowanie zadań które państwo musi realizować.
3. stymulacyjna - środki budżetowe kierowane wybiórczo, mogą stymulować rozwój różnych regionów, gałęzi i branż.
4. kontrolna- realizacja budżetu jest miernikiem m.in. pracy rządu, stanu koniunktury, kondycji ekonomicznej poszczególnych branż.
Budżet państwa dzieli się na:
- budżet gmin
- budżet powiatów
- budżet województw
- budżet Jednostek Samorządu Terytorialnego
Zasady budżetowe dotyczące treści budżetu - zasada zupełności oraz zasada równowagi budżetowej.
Zasada zupełności- budżet obejmuje wszystkie dochody i wydatki publiczne.
Dwa ujęcia zasady zupełności, sposoby powiązania z budżetem:
budżetowanie brutto (całość wydatków)
budżetowanie netto (zakład budżetowy itp.
Tylko i wyłącznie jednostka budżetowa realizuje budżetowanie brutto.
Zasada równowagi- swój początek ma od momentu początków istnienia budżetów. Była traktowana jako złota zasada budżetu. Kryzys lat 30-tych wprowadził teorię budżetu niezrównoważonego w okresie kryzysu gospodarczego. Teoria budżetu niezrównoważonego to teoria „deficit spending”. Dopiero w połowie XX wieku (neoliberalizm) pojawiły się koncepcje pośrednie.
- teoria budżetu cyklicznego- w krótkich okresach możliwy jest deficyt lub nadwyżki budżetowe
- teoria impasu- kładzie nacisk na teorię deficytu jest dopuszczalny w ściśle określonych warunkach i granicach.
Dzisiaj ta zasada ma inny wymiar:
Dochody + przychody = wydatki + rozchody
Zasady budżetowe dotyczące konstrukcji budżetu- zasada jedności materialnej i formalnej, szczegółowości (w tym klasyfikacja budżetowa), jawności i przejrzystości, uprzedniości
Zasada jedności materialnej- zakłada ona że budżet to jedna pula środków, nie ma powiązania między dochodami a wydatkami. Naruszenie tej zasady jest tworzenie funduszy celowych. Budżet w ujęciu tej zasady to fiskus dla którego są zbierane daniny, które na różne cele są wydawane
Zasada jedności formalnej- budżet stanowi całościowy jeden dokument prawny. Wydatki i dochody są zawarte w jednym akcie normatywnym. Naruszeniem tej zasady są fundusze celowe.
Zasada szczegółowości- budżet to nie tylko globalne ujęcie dochodów i wydatków, rozchodów i przychodów ale również odpowiedni układ analityczny w odpowiedniej szczegółowości
Klasyfikacja budżetowa- to udział podziałów klasyfikacyjnych
Grupy kryteriów klasyfikacji:
- kryteria podmiotowe (kto dokonuje wydatków)
- kryteria przedmiotowe (na co będziemy wydawać)
- kryteria funkcjonalne (cele, zadania realizowane poprzez gromadzenie środków)
- kryteria mieszane
Część budżetowa:
- dział
- rozdział
- paragraf
Podział resortowy:
- część
- działy według kryterium przedmiotowego (oznaczają dziedzinę działalności)
- rozdziały według podmiotowego (grupa jednostek organizacyjnych lub konkretne zadania budżetowe
- paragraf- dotyczy dochodów i przychodów, oznacza konkretne źródła dochodów i przychodów
Zasada jawności- stanowi postulat o charakterze polityczno społecznym. Deficyt budżetowy, dotacje, zadłużenia itp. Publikowane są w Dzienniku Ustaw
Zasada przejrzystości- ma realizować klasyfikację budżetową, budżet powinien być uchwalany po stronie dochodów, powinien wskazać główne źródło dochodów i wydatków.
Zasada uprzedniości- zanim będziemy gromadzić dochody i będziemy wydawać pieniądze powinniśmy mieć plan dochodów i wydatków. Zasada ta jest wielokrotnie naruszana zanim zostanie uchwalony budżet może być projekt budżetu
- prowizorium budżetowe jest to skrócona tymczasowa wersja budżetu, obowiązuje do czasu uchwalenia właściwego budżetu
- prorogacja budżetu polega na przedłużeniu ważności okresu obowiązywania budżetu z roku poprzedniego na rok następny
- upoważnienie rządu do dokonywania wydatków w okresie przejściowym.
Formy organizacyjno-prawne jednostek sektora finansów publicznych jednostka budżetowa, zakład budżetowy, gospodarstwo pomocnicze, środki specjalne, fundusze celowe
Jednostka budżetowa- jednostka która bezpośrednio z budżetu pokrywa swoje wydatki a swoje dochody odprowadza bezpośrednio na rachunek budżetu; wchodzi do budżetu całością wydatków i dochodów; nie mają odrębności prawnej, nie mogą być właścicielem majątku tylko użytkują go.
Zakład budżetowy- jednostka organizacyjna świadcząca odpłatnie usługi publiczne, z własnych przychodów finansuje wydatki stanowiące koszty działalności zakładu budżetowego.
Gospodarstwo pomocnicze- stanowi wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo część podstawowej działalności jednostki budżetowej lub część uboczną jej działalności.
- może otrzymywać dotacje z budżetu: przedmiotowe lub podmiotowe
- rozlicza się z budżetem wynikowo 50% zysku przeznacza na budżet.
- jego plan finansowy jest odrębnym dokumentem np. ośrodki szkoleniowe, stołówki, bufety- jeśli są w sektorze fin. pub., warsztaty szkolne.
Środki specjalne- środki finansowe jednostki budżetowej gromadzone na wyodrębnionym rachunku bankowym, środki specjalne tworzone przy izbach celnych, urzędach, podstawą do ich tworzenia są:
Uchwały organów stanowiących JST, ustawy, darowizna, spadek, zapis testamentowy, z tytułu odszkodowań i wpłat za utworzone lub uszkodzone mienie, oddane jedn. budżetowej w zarząd lub użytkowanie.
Fundusze celowe- jest to fundusz którego przychody pochodzą z dochodów publicznych, a wydatki przeznaczone są na realizację wyodrębnionych zadań, może działać jako osoba prawna lub bywa wyodrębnionym rachunkiem bankowym. Ustawa może pozwalać mu zaciągać kredyty lub pożyczki. 13 państwowych funduszy celowych których plany finansowe występują jako załączniki do ustawy budżetowej.
Źródła dochodów budżetu państwa - podatek, cło, opłata, dochody z mienia.
Podatek- to świadczenie pieniężne na rzecz podmiotu prawa publicznego, czyli państwa lub samorządu terytorialnego, jednostronnie przez ten podmiot ustalone, o charakterze ogólnym, zasadniczym, bezzwrotnym, nieodpłatnym i przymusowym
Podatek można realizować dzięki cechom: stałym i zmiennym.
Cło- opłata pobierana przez państwo od przywozu i wywozu towarów przez jego granice; ze względu na sposób obliczania rozróżnia się cła ad valorem (od wartości), których wysokość jest określona w procencie wartości towaru oraz cła specyficzne, jako określona kwota od ilości lub wagi towaru; nakładane są cła przywozowe (importowe) i cła wywozowe (eksportowe); z punktu widzenia celu wprowadzania cła dzieli się na: cła fiskalne, zapewniające dochody skarbowi państwa, oraz cła gospodarcze, nakładane w celu realizowania określonej polityki handlu zagr. danego państwa; do ceł gospodarczych należą cła protekcyjne, ochronne i prohibicyjne, chroniące produkcję krajową przed obcą konkurencją; cła preferencyjne, niższe od ogólnie stosowanych, są nakładane na towary importowane z krajów pozostających w ścisłych powiązaniach gosp. lub polit. z krajem importującym.
Ze względu na kierunek wyróżniamy cło:
- importowe
- eksportowe
- tranzytowe (przewozowe)
Opłata- jednostronnie określone, bezzwrotne świadczenie pieniężne pobierane przez państwo lub instytucję świadczącą usługi na podstawie obowiązujących aktów prawnych od osób fizycznych i prawnych
Rodzaje wydatków budżetu państwa (różne kryteria)
Wydatki budżetowe dzielimy na:
wg. kryterium ekonomicznego
wydatki nabywcze (ostateczne)
- wydatki na wynagrodzenia i pochodne od tych wynagrodzeń
- wydatki na dostawy towarów i usług
b) wydatki redystrybucyjne (transfery)
- wydatki na rzecz osób fizycznych (renty, stypendia itp.)
- wydatki o charakterze dotacji dla innych jednostek organizacyjnych
Dotacje mają charakter:
- podmiotowe (konkretna inst., osoba otrzymuje dotacje)
- przedmiotowe (dotyczy finans. Konkretnego zadania, działalności)
- zobiektyzowane (ustawa, rozporządzenia)
- uznaniowe (np. konkurs ofert o środki na realizację zadań)
II. wg. realizowanych zadań (klasyfikacja przedmiotowa)
- wydatki na funkcjonowanie państwa (utrzymywanie Sejmu, Senatu, Sądów)
- wydatki socjalno- kulturalne (nabywanie dóbr i usług społecznych)
- wydatki gospodarcze (infrastruktura gospodarcza)
- wydatki na obsługę długu publicznego (spłata odsetek oprocentowania)
III. ze względu na konieczność ponoszenia przez sektor publiczny
- wydatki konieczne (np. obrona narodowa)
- wydatki pożądane (oświata, służba zdrowia)
IV. ze względu na charakter
- wydatki majątkowe, inwestycje (inwestycje budowlane, zakupy majątku ruchomego, nieruchomości)
- wydatki bieżące (w tym osobowe, rzeczowe, subwencje i dotacje)
Przyczyny wzrostu wydatków publicznych.
Koncepcje wzrostu wydatków publicznych (przyczyny):
o charakterze historycznym (wydatki rosną ponieważ rośnie koszt obsługi zadłużenia historycznego)
o charakterze społecznym
- demograficzne (jeśli rośnie liczba ludności to i wydatki rosną)
c) o charakterze politycznym
d) o charakterze ekonomicznym (interwencjonizm państwowy)
Prawo Wagnera (1863 r.)- prawo stałego wzrostu wydatków publicznych. Wiązał wzrost wydatków ze wzrostem dochodu narodowego na jednego mieszkańca. Zauważył że tempo wzrostu wydatków rośnie z poziomem industrializacji.
Teorie marginalistyczne użyteczności krańcowej:
Próbują znaleźć granice wydatków publicznych. Uzależniają wzrost wydatków od użyteczności krańcowej. Powinny rosnąć do momentu w którym max. dobrobytu społecznego. Zysk i użyteczność marginalnego zł wyrównuje się z kosztem (zmniejszeniem) użyteczności ponoszonej przez użytkowników.
Koncepcja tzw. efektu przemieszczenia:
Analizowali budżety brytyjskie z przełomu wieku XIX i XX. Doszli że wzrost wydatku publicznego następuje w czasie wojen. W cale one nie wracają do poprzedniego poziomu, pozostają na tym wyższym. Zmiana nabiera charakter stabilny, stały. Efekt przemieszczenia jest rezultatem istnienia tolerowanych obciążeń fiskalnych. W czasie pokoju jest on stały, w czasie zagrożenia wzrasta. Koncepcje tą wykorzystał także Gupt. Wskazał że ten sam rezultat pojawia się również w czasie kryzysu gosp., ekonomicznego. Po minięciu pierwotnej przyczyny dalej zostają na podwyższonym poziomie
Pojecie podatku - cechy stałe
Podatek- to świadczenie pieniężne na rzecz podmiotu prawa publicznego, czyli państwa lub samorządu terytorialnego, jednostronnie przez ten podmiot ustalone, o charakterze ogólnym, zasadniczym, bezzwrotnym, nieodpłatnym i przymusowym
Podatek można realizować dzięki cechom: stałym i zmiennym.
Cechy stałe:
- pieniężność podatek wyrażony jest w pieniądzach
- bezzwrotność podatek należny nie podlega zwrotowi (nadpłata jest zwracana)
- przymusowość podatek jest przymusowy ustalony przez państwo przez władztwo finansowe
- jednostronność ustanowienia państwo jednostronnie ustala kto płaci podatki
- nieodpłatność najważniejsza danina publiczna (nie ma bezpośredniego świadczenia na rzecz podatnika)
- zasadniczość od istnienia podatku, cel fiskalny państwa, aby mieć środki na realizację swoich celów
- ogólność podatek jest świadczeniem ogólnym, kierowany jest do grupy podatników (wskazane są okoliczności, warunki które trzeba spełnić)
Elementy techniki podatkowej (cechy zmienne podatku) - podmiot, przedmiot podatku, podstawa opodatkowania, stawki i skala podatkowa, wyłączenia, zwolnienia i ulgi podatkowe
Podmiot opodatkowania:
czynny- to ten kto ustanawia i pobiera podatki
bierny- to ten kto się podporządkowuje zobowiązaniom
- podatnik (ciąży na nim obowiązek podatkowy)
- płatnik (oblicza podatek, pobiera podatek, odprowadza na rachunek fiskusa)
- inkasent (pobiera podatek i odprowadza na rachunek fiskusa. To osoba fizyczna lub prawna np. sołtys)
- osoby trzecie (to np. wspólnik spółek, spadkobierca, nabywca przedsięb.)
Przedmiot opodatkowania- to np. rzecz, zdarzenie, stan fizyczny, prawny
Podstawa opodatkowania- to ilościowo lub wartościowo wyrażony przedmiot opodatkowania
Stawka podatkowa- ustalona według tzw. taryfy podatkowej. To relacja kwoty podatku do podstawy opodatkowania. Mówi nam jaką część podstawy stanowi podatek
Skala podatkowa- to zbiór stawek wraz z podstawami opodatkowania
Rodzaje stawek podatkowych:
-kwotowe
- procentowe
- ułamkowe (wyrażone ułamkiem zwykłym)
- wielokrotnościowe
Wyłączenia podatkowe- polega na tym że nie istnieje obowiązek podatkowy
Zwolnienie podatkowe- jest obowiązek ale nie ma zobowiązania podatkowego
Ulgi podatkowe- polega na zmniejszeniu ciężaru podatkowego w trakcie lub po dokonaniu wymiaru
Rodzaje ulg:
- odliczanie od podstawy (występuje np. w podatku dochodowym od osób fiz.)
- stawka ulgowa (VAT 22%, ulgowe)
- odliczenia od podatku
Systematyka podatków - różne kryteria (wg. podmiotu opodatkowania, wg. przedmiotu opodatkowania, wg. związku między przedmiotem opodatkowania a źródłem pokrycia podatku)
Rodzaje podatków:
według podmiotu opodatkowania (czynnego)
państwowe
- podatek od towarów i usług (bezpośredni)
- podatek akcyzowy (bezpośredni)
- podatek od gier (bezpośredni)
- podatek dochodowy od osób fizycznych
- podatek dochodowy od osób prawnych
b) samorządowe
- podatek rolny
- podatek leśny
- podatek od spadków i darowizn
- podatek od czynności cywilnoprawnych
- trzy tzw. podatki lokalne (podatek od nieruchomości, środków transportu, posiadania psów)
II. według przedmiotu opodatkowania
podatki przychodowe (przedmiotem opodatkowania jest przychód, podatki obrotowe- przychód ze sprzedaży)
podatki dochodowe (przedmiotem opodatkowania jest dochód- nadwyżka przychodów nad kosztami)
podatki majątkowe (podatki od posiadania majątku, przyrostu majątku, od wzrostu wartości majątku, od zmiany substancji majątkowej)
III. według charakteru
podatki osobiste (podmiotowe) mamy do czynienia z uwzględnieniem indywidualnej zdolności płatniczej podatnika np. podatki dochodowe, podatek od spadków i darowizn
podatki rzeczowe (przedmiotowe) nie uwzględniają zdolności podatkowej płatnika np. podatek od nieruchomości, od towarów i usług
IV według związku między przedmiotem opodatkowania a źródłem pokrycia podatku
bezpośrednie (przedmiot opodatkowania jest tożsamy ze źródłem pokrycia np. podatek dochodowy)
pośrednie (przedmioty opodatkowania nie są tożsame np. podatek VAT)
Struktura aktualnego systemu podatkowego w Polsce
Deficyt budżetowy i jego rodzaje
Deficyt budżetowy- pojawia się wtedy kiedy istnieje potrzeba sięgania po pożyczki Występuje on wówczas, gdy dochody ze źródeł zwyczajnych nie mają pokrycia w zaplanowanych wydatkach budżetowych.
Rodzaje deficytu budżetowego:
- rzeczywisty - to taki, jaki faktycznie wynika z porównania dochodów bieżących i ,
wydatków bieżących;
strukturalny - występuje w sytuacji gdy nie istnieje bezrobocie, jest to deficyt potencjalny-gdyby wszyscy mieli pracę;
cykliczny - to deficyt rzeczywisty-deficyt strukturalny, uważa się iż powstał on na skutek wahań w gospodarce
ekonomiczny - deficyt sektora finansów publicznych powiększony o rekompensaty dla emerytów, rencistów a pomniejszający o transfery rządowe do funduszy emerytalnych.
Źródła finansowania deficytu budżetowego
Pokrywanie deficytu budżetowego:
nadwyżki z lat poprzednich
pożyczki i kredyty
kredyty w banku centralnym
przychody z prywatyzacji (Polska)
Instrumenty długu publicznego
Instrumenty długu publicznego:
a) Bony skarbowe- to pap. wartościowe emitowane przez skarb państwa o terminie wykupu do jednego roku. Służą one głównie zabezpieczeniu płynności finansowej budżetu państwa w ciągu roku. Posiadają one gwarancję Skarbu Państwa, są więc uważane przez inwestorów za bardzo bezpieczne. Są także przedmiotem wtórnego obrotu, a więc w razie potrzeby można je odsprzedać przed upływem terminu wykupu.
b) Obligacje to papiery wartościowe oferowane w kraju lub zagranicą , oprocentowane w postaci dyskonta lub odsetek, sprzedawana jest na rynku pierwotnym
- z dyskontem
- wg. wartości nominalnej
- powyżej wartości nominalnej
- wykupowana po upływie określonego terminu
c) Skarbowy Papiery Oszczędnościowe- oferowane są osobom fizycznym
d) Pożyczka
e) Kredyty bankowe
Rodzaje skarbowych papierów wartościowych
13