Temat: ANTYBIOTYKI
Wykonał: Leszek Wiatrak
Spis treści:
Informacje ogólne.
Działanie.
Niektóre choroby i pojęcia.
Odporność na antybiotyki.
Antybiotyki a ciąża.
Nowe antybiotyki peptydowe.
Informacje ogólne
Antybiotyki to substancje chemiczne - naturalne, wytwarzane przez drobnoustroje, ale także syntetyczne, produkowane przez człowieka, które są stosowane w lecznictwie jako leki przeciwdziałające infekcjom wywoływanym przez drobnoustroje (najczęściej bakterie, ale także mykoplazmy i pierwotniaki). Bywają także używane profilaktycznie w zapobieganiu zakażeniom bakteryjnym w przypadku osłabienia odporności, np. neutropenii, a także w profilaktyce bakteryjnego zapalenia wsierdzia.
Naukowcy wiedzieli już w XIX wieku, że niektóre organizmy przeciwdziałają rozwojowi bakterii. Nazywano to zjawisko antybiozą (z greki anti- przeciw, przeciwstawny i -bios życie).
Odkrycie pierwszego antybiotyku zostało dokonane w 1928 roku przez Alexandra Fleminga, który zauważył, że kultury bakterii nie chcą rosnąć na podłożu przypadkowo zanieczyszczonym przez pleśń Penicillium notatum.
Oprócz pleśni (grzyby niedoskonałe) zdolnością wytwarzania antybiotyków wyróżniają się promieniowce i bakterie.
Pod względem budowy chemicznej antybiotyki należą do różnych grup związków organicznych. Z tysięcy naturalnie występujących antybiotyków zaledwie kilkadziesiąt mogło być włączonych do leczenia ludzi i zwierząt ze względu na toksyczność lub niekorzystne działania niepożądane.
streptomycyna (w roku 1944)
chloromycetyna (chloramfenikol)
aureomycyna (w roku 1948)
Ogólnie rzecz biorąc, działanie antybiotyków polega na powodowaniu śmierci komórki bakteryjnej (działanie bakteriobójcze) lub wpływaniu w taki sposób na jej metabolizm, który ograniczają możliwości jej mnożenia się (działanie bakteriostatyczne).
Po odkryciu penicyliny wkrótce potem pojawiły się następne antybiotyki - naturalne, półsyntetyczne i syntetyczne. Wprowadzenie antybiotyków do lecznictwa stało się przełomem dając lekarzom oręż do walki z chorobami zakaźnymi, które do tej pory były przyczyną śmierci i chorób setek milionów osób.
Nadzieje na świat bez chorób zakaźnych nie spełniły się. Po pierwsze, do dziś nierozwiązany jest problem chorób wirusowych, takich jak AIDS, gorączka krwotoczna wywoływana przez wirus Ebola czy nawet zwykła grypa (choć istnieją też leki antywirusowe, zobacz interferon), a po drugie coraz więcej szczepów bakterii, wytwarza mechanizmy obrony przed szkodliwym dla nich działaniem antybiotyków - powstają nowe szczepy oporne (oporność bakterii na działanie antybiotyków).
Antybiotyki zazwyczaj blokują pewne procesy metaboliczne bakterii. Głównym problemem jest specyficzność działania. Nie trudno jest zabić 100% bakterii - można to zrobić silnym promieniowaniem, wysoką temperaturą lub ekstremalnym pH środowiska. Niestety takie procesy zabiły by również niechybnie pacjenta. Antybiotyki powinny więc powodować jak najmniej szkód u pacjenta. Najmniej szkodliwe są te, które uniemożliwiają budowę ścian komórkowych bakterii (np. penicylina), których człowiek oczywiście nie posiada. Inne atakowane procesy to m.in. synteza białek (tetracyklina) i synteza kwasów nukleinowych. Są one w pewnym stopniu odmienne od odpowiednich procesów u ludzi, dlatego ich szkodliwość nie jest wysoka. Osobnym problemem jest szkodliwość dla naturalnej flory bakteryjnej człowieka.
Niektóre ważniejsze grupy antybiotyków to:
antybiotyki beta-laktamowe
antybiotyki penicylinowe np. penicylina benzylowa (Penicillininum Crystallisatum,Penicillininum procainicum), w tej grupie wyróżniamy:
penicyliny naturalne (penicylina benzylowa)
penicyliny półsyntetyczne (pozostałe antybiotyki z tej grupy)
antybiotyki cefalosporynowe, potocznie cefalosporyny np. cefradyna (Sefril)
antybiotyki monobaktamowe (monobaktamy) np. aztreonam
antybiotyki karbapenemowe (karbapenemy) np. imipenem
antybiotyki tetracyklinowe, potocznie tetracykliny np. doksycyklina (Doxycyclinum)
antybiotyki fluorochinolowe, potocznie fluorochinolony np. cyprofloksacyna (Cipropol), pefloksacyna, norfloksacyna,
antybiotyki aminoglikozydowe potocznie aminoglikozydy np. streptomycyna, gentamycyna, amikacyna,
antybiotyki makrolidowe potocznie makrolidy np. erytromycyna, rovamycyna,
linkosamidy (klindamycyna, linkomycyna)
antybiotyki polipeptydowe (polimiksyny) np. kolistyna
antybiotyki glikopeptydowe np. wankomycyna (vancomycin)
antybiotyki streptograminowe np. chinopristina-dalfopristina
antybiotyki ketolidowe
antybiotyki oksazolidinonowe np. linezolid
antybiotyki oligosacharydowe np. ewerninomycyna
Pełny rozwój chemioterapi przeciwbakteryjnej zawdzięczamy odkryciu Fleminga (1928), który odkrył że na pożywce grzyba pędzlaka (Penicylinum glaucum) penicylinę - substancję działająca bardzo silnie przeciwbakteryjnie. Już w roku 1940 wprowadzona została do lecznictwa benzylopenicylina (penicylina G), która okazała się najbardziej aktywną odmianą penicyliny. Po ponad 30 latach stosowania antybiotyków przeminą okres bezkrytycznego entuzjazmu związanego ogromnymi sukcesami w leczeniu chorób infekcyjnych przy użyciu tych leków. Po wielu latach obserwacji klinicznych dostrzeżono ich uboczny wpływ (penicylina powoduje objawy alergiczne, streptomycyna, działanie ototoksyczne, chloramfenikol i tetracykliny niszczą naturalną florę bakteryjną co prowadzi do awitaminoz chodzi tu o witaminy z grupy B i K oraz grzybic). Jedną z głównych barier na drodze dalszego rozwoju antybiotykoterapii jest ciągły wzrost liczby szczepów drobnoustrojów odpornych, zwłaszcza gronkowców, pałeczek okrężnicy i salmoneli. Jednak nadal antybiotyki stanowią najpewniejszą broń w rękach lekarza która może być skuteczna jeśli jest odpowiednio używana w przeciwnym razie może może spowodować skutki odmienne od zamierzonych.
Działanie
Antybiotyki wywierają wpływ według następujących mechanizmów:
a) działania na ścianę komórki (hamowanie syntezy ściany komórkowej), np. penicylina;
b) działania na błonę komórkową poprzez efekty powierzchniowe (zaburzenia w przepuszczalności) np. streptomycyna
c) działania na syntezę białek (hamowanie syntezy), np.chloramfenikol, tetracykliny.
Każdy antybiotyk charakteryzuje określone spektrum przeciwbakteryjne, tzn. zakres działania na drobnoustroje, na które wywiera on swój wpływ w stężeniach względnie nieszkodliwych dla organizmu gospodarza.
Ze względu na zakres działania przeciwbakteryjnego antybiotyki dzieli się na dwie zasadnicze grupy.
1. Antybiotyki o wąskim zakresie działania przeciwbakteryjnego obejmujące swoim wpływem niewielką liczbę rodzajów drobnoustrojów, przy czym działanie to jest skierowane głównie na:
a) drobnoustroje Gram-dodatnie (penicyliny naturalne ? krystaliczna, prokainowa, fenoksymetylowa, benzatynowa; makrolidy erytromycyna, tylozyna, oleandomycyna, spiamycyna; linkomycyna);
b) drobnoustroje Gram-ujemne (aminoglikozydy streptomycyna, neomycyna, kanamycyna, gentamycyna);
c) grzyby (gryzeofulwina, nystatyna, amfoteracyna B i inne);
d) pierwotniaki (trychomycyna, fumagilina).
2.Antybiotyki o szerokim zakresie działania, wpływają na względnie dużą liczbę różnych drobnoustrojów. Są to zarówno drobnoustroje Gram-dodatnie i Gram-ujemne, jak i bedsonie oraz riteksje i pierwotniaki (tetracykliny, chloramfenikol, amipicylina).
Antybiotykooporność. Drobnoustroje oporne dzieli się na: tolerujące i niszczące antybiotyki. Pierwsze mogą rozmnażać się w obecności znacznych stężeń antybiotyku. Jest to typowy rodzaj oporności jaki występuje w stosunku do wszystkich antybiotyków z wyjątkiem penicylin. Do drobnoustrojów niszczących antybiotyki należą gronkowce penicylinooporne wytwarzające enzym penicylinazę. Enzymy inaktywujące penicylinę wytwarzane są również przez pałeczki jelitowe i laseczki wąglika. Trwałość antybiotykooporności u drobnoustrojów ?tolerujących? jest zmienna. Panuje pogląd, że bakterie te po odstawieniu danego antybiotyku na pewien czas ponownie stają się wrażliwe na ten lek. Natomiast zdolność wytwarzania penicylinazy przez gronkowce jest cechą stałą.
Należy wspomnieć o powstawaniu tzw. oporności krzyżowej, tzn. że oporność w stosunku do antybiotyku powoduje jednoczesny wzrost oporności na antybiotyk o zbliżonej budowie chemicznej. Kompletna oporność krzyżowa występuje w przypadku makrolidów. Szczepy gronkowców oporne na erytromycynę bywają wrażliwe na działanie oleandomycyny i spiramycyny. Częściową oporność krzyżową spotyka się w grupie penicylin i streptomycyn.
Antybiotyki głównie bakteriobójcze.
Penicyliny. Do tej grupy należą antybiotyki pochodne kwasu 6-aminopenicylanowego. Zakres działania przeciwbakteryjnego poszczególnych penicylin różni się dosyć istotnie. Dotychczas uzyskane penicyliny naturalne (oraz liczne penicyliny półsyntetyczne) z wyjątkiem ampicyliny, karbenicyliny mają wąski zakres działania, obejmujący głównie drobnoustroje Gram-dodatnie, niektóre ziarniaki Gram-ujemne oraz krętki. Duży procent szczepów gronkowców jest odporna ze względu na wytwarzany enzym penicylinazę.
Rodzaje penicylin:
Penicylina krystaliczna, Penicylina prokainowa, Penicylina benzatynowa, Penicylina fenoksymetylowa, Kloksacylina, Ampicylina
Streptomycyna. Antybiotyk wyosobniony przez Waksmana (1943) ze Streptomyces griseus. Nie wchłania się z przewodu pokarmowego. Wywiera w wąskim zakresie działanie bakteriostatyczne lub bakteriobójcze (w wysokich stężeniach) na większość drobnoustrojów Gram-ujemnych; spośród Gram-dodatnich silnie działa na prątek gruźlicy. Nie działa na riteksje, wirusy, pierwotniaki. Streptomycyna jest szczególnie skuteczna w infekcjach wywołanych przez drobnoustroje z rodziny Pasteurella, Brucella, Haemophillus, Salmonella, Klebsiella, Shigella. Odporność na streptomycynę rozwija się szybko. W celu poszerzenia zakresu działania często łączy się ją penicylinami naturalnymi. Antybiotyk jest dosyć toksyczny i czasem może spowodować ostre zatrucie.
Antybiotyki głównie bakteriostatycznie.
Tetracykliny. Podstawowe antybiotyki tej grupy to: tetracyklina, chlorotetracyklina i oksytetracyklina otrzymywane z chodowli promieniowców ale np. oksytetracyklina otrzymywana jest z chodowli Streptomyces varsoviensis. Poszczególne tetracykliny mają zbliżony zakres działania bakteriostatycznego, chociaż nieznacznie różnią się budową. Są to antybiotyki o szerokim spektrum, działają bakteriostatycznie na drobnoustroje Gram-dodatnie, Gram-ujemne, na duże wirusy, leptospiry i pierwotniaki.
Główne preparaty:
Rolitetracyklina, Oksytetracyklina, Chorowodorek oksytetracykliny w glikolu propylenowym.
Chloramfenikol. Jest to antybiotyk produkowany syntetycznie. Zakres działania bakteriostatycznego chloramfenikolu jest szeroki i obejmuje zarówno bakterie Gram-dodatnie, Gram-ujemne, krętki, riteksje i duże wirusy. Oporność bakterii na chloramfenikol rozwija się stosunkowo powoli. Jest to antybiotyk stosunkowo toksyczny.
Metacyklina, rondomycyna, antybiotyk z grupy półsyntet. tetracyklin; stosowana w zakażeniach drobnoustrojami z rodzaju Rickettsia, Chlamydia i Mycoplasma oraz niektórymi innymi drobnoustrojami pod warunkiem dodatniego wyniku badania bakteriologicznego; wobec narastającej oporności metacyklinę w ostatnich latach stosuje się rzadziej.
Antybiotyki pomocnicze.
Są to antybiotyki o wąskim zakresie działania.
Antybiotyki pomocnicze działające na bakterie Gram-dodatnie:
Erytromycyna. Związek zasadowy otrzymywany biosyntetycznie o zakresie podobnym działania podobnym do penicyliny. Preparat ten stosuje się głównie w zakażeniach gronkowcowych, paciorkowcowych i dwoinkowych zwłaszcza opornych na penicylinę i inne antybiotyki. Oporność na erytromycynę rozwija się powoli. Nie niszczy flory bakteryjnej jelit i nie spowalnia syntezy witamin. Łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego.
Tylozyna. Antybiotyk przeznaczony do stosowania wyłącznie u zwierząt. Antybiotyk ma nieco szersze spektrum działania od erytromycyny obejmujący bakterie Gram-dodatnie, niektóre szczepy Gram-ujemne, np. Vibrio coli oraz drobnoustroje rodzaju Chlamydia.
Między tylozyną, erytomycyną, spiramycyną, likomycyną i wirginamycyną występuje częściowa oporność krzyżowa.Bardzo niska toksyczność tylozyny umożliwia szerokie stosowanie u masowej hodowli jako czynnika stymulującego wzrost.
Oleandomycyna. Antybiotyk otrzymywany z hodowli promieniowca Streptomyces antibioticus. Zakres działania zbliżony do erytromycyny, najskuteczniej hamuje wzrost gronkowców i paciorkowców. Ma zastosowanie w leczeniu infekcji wywołanych przez gronkowce oporne na penicylinę.
Antybiotyki pomocnicze działające na bakterie Gram-ujemne:
Zaliczane są tutaj antybiotyki należące pod względem budowy chemicznej i właściwości do grupy neomycyny.
Neomycyna (Neomycinum). Oligosacharyd o zakresie działania przeciwbakteryjnego zbliżonym do streptomycyny. Neomycyna jest antybiotykiem bakteriobójczym. Antybiotyk ten jest mniej nefrotoksyczny w przypadku zwierząt niż ludzi.
Antybiotyki o wybiórczym działaniu (niektóre).
Nitrofurany. Są to syntetyczne chemioterapeutyki o szerokim zakresie działania przeciwbakteryjnego, przeciwgrzybiczego i przeciwpierwotniakowego. Mechanizm działania tych związków nie jest do końca wyjaśniony przypuszcza się iż hamują one syntezę białek . Nitrofurany działają bakteriostatycznie, a w dużych dawkach bakteriobójczo. Oddziałują one na bakterie zarówno w fazie spoczynku jak i rozmnażania drobnoustrojów.
Niektóre choroby i pojęcia.
BAKTERIOSTATYCZNE ŚRODKI, substancje hamujące rozwój bakterii przez ograniczenie ich procesów przemiany materii i zdolności rozmnażania się (zablokowanie odpowiednich enzymów); do środków bakteriostatycznych należą niektóre leki chemioterapeutyczne, np. antybiotyki, sulfonamidy, niektóre barwniki, oraz środki antyseptyczne.
RIKETSJE, Rickettsia, rodzaj małych bakterii o kształcie ziarenkowatym lub pałeczkowatym, Gram-ujemne; wyłącznie pasożyty, zwykle wewnątrzkomórkowe; występują u człowieka i ssaków, owadów, niekiedy innych stawonogów, które najczęściej są ich przenosicielami; spośród gatunków chorobotwórczych (powodujących riketsjozy) największe znaczenie epidemiologiczne mają riketsja duru osutkowego (Rickettsia prowazekii), riketsja gorączki śródziemnomor. (Rickettsia conorii), riketsja japońskiej gorączki rzecznej (Rickettsia tsutsugamushi).
OPORNOŚĆ, rezystencja, med. niepodatność drobnoustrojów chorobotwórczych, a także owadów szkodników, na działanie stosowanych przeciwko nim środków; powstaje wskutek stosowania zbyt niskich dawek i stężeń tych środków, co pozwala na przetrwanie opornych drobnoustrojów czy owadów, które przekazują cechę zmniejszonej wrażliwości następnym pokoleniom.
TWARDZIEL, med. swoiste zapalenie błony śluzowej górnych dróg oddechowych wywołane bakterią Klebsiella rhinoscleromatis; guzowate nacieki w obrębie nosa, gardła i krtani, ulegające zbliznowaceniom, które zwężają i upośledzają drożność nosa, co powoduje duszność krtaniową; charakterystyczna cuchnąca wydzielina z nosa; leczenie antybiotykami (aminoglikozydowymi).
PASTERELOZA, ostra choroba zakaźna zwierząt i ludzi, wywoływana przez bakterie z rodzaju Pasteurella; u ludzi zmiany ropne lub przebieg z objawami podobnymi do duru brzusznego.
BRUCELOZA, choroba zakaźna zwierząt, gł. hod.; na człowieka przenosi się przez skórę i błony śluzowe oraz drogą pokarmową (odzwierzęce choroby); u zwierząt również drogą płciową; spośród kilku gat. pałeczek z rodzaju Brucella chorobotwórcze są: Brucella melitensis u ludzi wywołuje tzw. gorączkę maltańską, u kóz, rzadziej u owiec i bydła poronienia i bezpłodność; Brucella abortus bovis u ludzi powoduje tzw. chorobę Banga, u zwierząt, gł. u krów ronienia; Brucella abortus suis u ludzi występuje rzadko, u świń jest przyczyną poronień; Brucella ovis i Brucella canis u człowieka spotykane rzadko, dla zwierząt mało chorobotwórcze. Bruceloza w okresie ostrym u ludzi charakteryzuje gorączka, często o typie falującym, zlewne poty, bóle stawowo-mięśniowe, ogólne osłabienie i dość często zapalenie jąder i najądrzy u mężczyzn; najciężej przebiega gorączka maltańska u dzieci powoduje zapalenie opon i mózgu, a zachorowania mogą przybierać postać epidemii (np. w krajach śródziemnomor.); choroba Banga łatwo przechodzi w postać przewlekłą, z utrzymującymi się przez lata bólami stawów, kręgosłupa, zmniejszoną wydolnością fiz. i psychiczną. U zwierząt zakażenie pałeczką Brucella poza ronieniem jest także przyczyną zmian w stawach kończyn, zapalenia jąder i najądrzy u osobników męskich, a zapalenia wymienia (gruczołu mlecznego) u żeńskich. Zapobieganie: bezwzględne zwalczanie brucelozy u zwierząt, niekiedy szczepienia ochronne; leczenie jest trudne, często mało skuteczne.
SALMONELLA, rodzaj z rodziny Enterobacteriaceae; obejmuje kilkaset gat. (serotypów) pałeczkowatych bakterii, średniej wielkości, zwykle zaopatrzonych w rzęski; są Gram-ujemne, rosną na pożywkach w warunkach tlenowych; liczne salmonelle są chorobotwórcze dla człowieka i zwierząt (salmonelozy); wywołują m.in. dur SHIGELLA, pałeczki czerwonki, rodzaj bakterii patogennych dla człowieka i zwierząt; Gram-ujemne, występują w kilku podgrupach i kilkudziesięciu odmianach serologicznych; żyją w przewodzie pokarmowym, wywołują charakterystyczne zapalenie jelita grubego z krwawą biegunką (czerwonka bakteryjna).zuszny i dury rzekome, ostre zatrucia pokarmowe.
PRZECINKOWCE, Vibrio, rodzaj bakterii o kształcie przecinków lub fragmentów spirali; Gram-ujemne; zdolne do żywych ruchów, gł. dzięki aparatowi rzęskowemu; większość gat. to saprofity, niektóre są chorobotwórcze, najgroźniejszy przecinkowiec cholery, Vibrio cholerae.
CHLAMYDIE, Chlamydiales, rząd drobnoustrojów prokariotycznych, drobne ziarniakopodobne lub pałeczkowate drobnoustroje, Gram-ujemne; wykazują charakterystyczny cykl rozwojowy wewnątrz zakażonych komórek; bezwzględne pasożyty kręgowców; chorobotwórcze: Chlamydia trachomatis wywołująca u ludzi jaglicę, zapalenie spojówek i ziarniniak weneryczny, Chlamydia psittaci chorobotwórcze gł. dla zwierząt (zapalenie płuc, stawów, opon mózgowych), u człowieka wywołuje papuzicę (zakażenie odzwierzęce).
Odporność na antybiotyki
Nabyta oporność na antybiotyki o czym przestrzegał L.Pasteur, powstaje na drodze przypadkowych zmian w kodzie genetycznym, czyli tzw. mutacji. Dodatkowo problem komplikuje zdolność bakterii do wymiany materiału genetycznego zawierającego informacje o oporności na leki.
W chwili obecnej na całym świecie obserwuje się masowe narastanie częstości występowania zakażeń wywoływanych przez bakterie oporne na wiele leków, co może w perspektywie kilku czy kilkunastu lat spowodować powrót do sytuacji podobnej do ery przedantybiotykowej, kiedy śmiertelność z powodu zakażeń była bardzo wysoka. Już dziś w szpitalach obserwuje się ciężkie zakażenia. Zahamowanie zjawiska oporności na leki nie jest możliwe, natomiast z pewnością można ograniczyć jego rozmiary i tempo narastania. Jak wynika z przytoczonych danych, stosowanie antybiotyków wymaga od lekarza i pacjenta dużej rozwagi
Podczas leczenia zarówno lekarz, jak i pacjent powinni więc pamiętać o pięciu podstawowych zasadach racjonalnego stosowania antybiotyków:
Nie ma antybiotyku uniwersalnego działającego na wszystkie rodzaje bakterii.
Antybiotykiem nie leczymy przeziębienia ani grypy.
Antybiotyku nie można stosować "na ślepo". Należy w każdym przypadku wykryć czynnik wywołujący chorobę, izolować go, wykonać antybiogram, a na jego podstawie ustalić plan leczenia.
Jeśli stosujemy antybiotyk, konieczne jest przestrzeganie zaleceń lekarza dotyczących dawkowania i długości leczenia. Niedopuszczalne jest wcześniejsze odstawienie leku po poprawie samopoczucia.
Nie wolno stosować antybiotyków w ramach tzw. samoleczenia i wykorzystywać leków, które pozostały w domowej apteczce z poprzednich kuracji.
Warto dodać, że jeżeli będziemy rzadko (lub umiarkowanie) stosowali antybiotyki, mamy szansę uniknąć powstania oporności wśród bakterii obecnych w naszym organizmie.
Antybiotyki a ciąża.
Najczęstszym powodem stosowania antybiotyków w ciąży są zakażenia bakteryjne, które nie leczone mogą niekorzystnie wpływać na rozwój płodu.
Wskazaniami do podania antybiotyku ciężarnej są przede wszystkim:
zakażenia górnych i dolnych dróg oddechowych,
zakażenia układu moczowego, w tym bezobjawowa bakteriuria,
odmiedniczkowe zapalenie nerek,
waginoza,
zakażenia Chlamydia trachomatis,
rzęsistkowica,
rzeżączka i inne choroby przenoszone drogą płciowa (kiła),
nosicielstwo paciorkowca gr. B (profilaktyka - w czasie porodu),
przedwczesne pęknięcie pęcherza płodowego,
poważne choroby w czasie ciąży, np. zapalenie wsierdzia (leczenie lub profilaktyka).
W pierwszym trymestrze ciąży przeciwwskazane jest stosowanie następujących antybiotyków i chemioterapeutyków:
kotrimoksazol,
preparaty nitrofurantoiny,
leki przeciwgrzybicze, tj. amfoterycyna B, flucytozyna, rifampicyna (wodogłowie), chloramfenikol (gwałtownie przechodzą przez łożysko),
glikopeptydy (wankomycyna, teikoplanina).
Kontrowersje dotyczą metronidazolu. Zdaniem wielu autorytetów, lek ten może być bezpiecznie stosowany w czasie ciąży, nie wpływa negatywnie na rozwój płodu, FDA natomiast zakwalifikowało metronidazol do grupy D (patrz str. 2).
Ryzyko związane ze stosowaniem innych antybiotyków w czasie ciąży:
doksycyklina: powoduje żółte zabarwienie zębów, może niekorzystnie wpływać na tworzenie zawiązków zębów i kości, wykazuje działanie hepatotoksyczne,
aminoglikozydy: istnieje ryzyko uszkodzenia ucha wewnętrznego płodu,
sulfonamidy: bezwzględnie przeciwwskazane w dwóch ostatnich tygodniach przed rozwiązaniem (wypierają bilirubinę z połączeń z albuminami i tym samym mogą nasilać żółtaczkę fizjologiczną i zwiększać ryzyko encefalopatii),
preparaty nitrofurantoiny: mogą powodować anemię hemolityczną noworodka ze względu na niedojrzałość układu enzymatycznego.
Podział antybiotyków na grupy
w zależności od stopnia bezpieczeństwa
- podział australijski z uzupełnieniami FDA
Grupa A
Leki nie wpływają na występowanie wad rozwojowych, nie działają bezpośrednio i pośrednio toksycznie na płód:
Fusafungina (Bioparox) - miejscowo działający antybiotyk i lek przeciwzapalny
nystatyna (miejscowo)
cefaleksyna
erytromycyna
penicylina benzylowa G
penicylina fenoksymetylowa
kloksacylina
ampicylina
amoksycylina
Grupa B:
B1 - badania na zwierzętach nie wykazały, aby leki zwiększały częstość uszkodzeń płodu
mikonazol
pozostałe cefalosporyny
spiramycyna
roksytromycyna
amoksycylina/klawulanian
tikarcylina
piperacylina
aztreonam
penicylina prokainowa
nitrofurantoina
B2 - brak badań na zwierzętach, dostępne dane nie wskazują, aby lek zwiększał częstość występowania uszkodzeń płodu
amfoterycyna B
pyrazynamid
acyklowir
B3 - badania na zwierzętach wykazały, że lek zwiększa częstość uszkodzeń płodu, znaczenie tych obserwacji u ludzi nie zostało ostatecznie wyjaśnione
ketokonazol
flukonazol
flucytozyna
azytromycyna
ciprofloksacyna
norfioksacyna
trimetoprim
tynidazol
zydowudyna
Grupa C:
Leki poprzez swoje działanie farmakologiczne powodują szkodliwe skutki (z wyjątkiem wad rozwojowych) u ludzkiego płodu lub noworodka, które mogą być odwracalne
rifampicyna
kotrimoksazol
klarytromycyna
sulfonamidy
chloramfenikol
kwas fusydowy
wankomycyna
karbapenemy (FDA)
Grupa D:
Leki powodują lub podejrzewa się, że powodują wady rozwojowe lub nieodwracalne uszkodzenie płodu ludzkiego; mogą mieć również niepożądane działanie farmakologiczne o aminoglikozydy
chinina
chlorochina
doksycyklina
metronidazol (FDA)
Nowe antybiotyki peptydowe.
Bakterie chorobotwórcze stają się coraz bardziej odporne na klasyczne antybiotyki. Dlatego naukowcy próbują wymyślić nowe antybiotyki, które będą działały inaczej niż starsze leki i pozwolą skuteczniej leczyć choroby bakteryjne.
W przyrodzie istnieje wiele naturalnych substancji, które działają przeciwbakteryjnie. Takimi naturalnymi antybiotykami są na przykład magaininy - peptydy wydzielane przez skórę żab (cząsteczki magainin przyłączają się do bakterii i niszczą ich błony komórkowe; w ten sposób żaby bronią się przed infekcjami bakteryjnymi). Czy takie związki chemiczne nadają się do wykorzystania w medycynie?
Farmakolodzy stworzyli sztuczne ß-peptydy, które są podobne do magainin i też wykazują działanie bakteriobójcze, ale są zbudowane z ß-aminokwasów. ß-aminokwasy (czyli aminokwasy, w których grupa karboksylowa jest przyłączona do innego atomu węgla niż grupa aminowa) nie występują w naturalnych białkach. Enzymy hydrolizujące wiązania peptydowe nie radzą sobie z rozkładem takich nietypowych peptydów, więc ß-peptydy są o wiele bardziej trwałe niż zwykłe peptydy i mają stabilną strukturę przestrzenną.
Niestety, ß-peptydy podobne do magainin często mają także działanie hemolityczne, czyli oprócz komórek bakteryjnych rozrywają błony erytrocytów człowieka. To ogranicza zastosowanie tych peptydów w medycynie. Jednak biochemicy z University of Wisconsin zaprojektowali ß-peptydy, które są tak skutecznymi antybiotykami jak magaininy i w dodatku nie powodują rozpadu ludzkich krwinek czerwonych. Takie peptydy niszczą nawet bakterie oporne na inne rodzaje antybiotyków.
Amerykańscy badacze mają nadzieję, że lekarze w przyszłości będą korzystali z antybiotyków o podobnej strukturze chemicznej w przypadkach szczególnie ciężkich i opornych na leczenie zakażeń bakteryjnych.