Samorzad terytorialny panstw obcych
anglia
Wielka Brytania: samorząd w Szkocji i Walii jest zbliżony do tego w Anglii.
Anglia podlega podziałowi na:
1.hrabstwa
2.dystrykty
3.parafie
W Anglii od dawna funkcjonują pewne rozwiązania. Była podzielona na hrabstwa od wczesnego średniowiecza. Hrabstwa- shires. Później to określenie zmieniono na counties. Hrabstwami zarządzał alderman, później (ok. X,XI w.) zastąpił go szeryf. Zgromadzenie hrabstwa pełniło też funkcje sądownicze (panowie feudalni z szeryfem na czele). Około XIV wieku w Anglii doszło do przejęcia zarządu lokalnego przez sędziów pokoju. Przede wszystkim sprawowali wymiar sprawiedliwości. Zaczęli też pełnić zarząd. Nadano im szerokie uprawnienia (zbieranie podatków, opieka nad ubogimi, budowa i utrzymanie mostów). Określano ich „sędziowskimi zwierzętami pociągowymi” albo „administracyjnymi dziewczynami do wszystkiego”. Hrabstwa podzielono na parafie, którymi zarządzali sędziowie pokoju. Początkowo pełniły funkcję jednostek podziału kościoła anglikańskiego. Z czasem przekształcały się w parafie o charakterze świeckim, w jednostki podziału administracyjnego. Oprócz parafii funkcjonowały tzw. boroughs (miasta królewskie, miasta obwarowane). Były to jednostki administracyjne o szczególnym charakterze. Na mocy dokumentów królewskich (Royal Charters) otrzymały określone uprawnienia (organizacja jarmarków, mogły wybierać własnych sędziów, wyłaniać własną reprezentację do parlamentu). Nowoczesna administracja lokalna z charakterystycznymi radami (councils) zapoczątkowana została w XIX wieku na mocy ustaw z 1834r. i 1835r. Zarząd lokalny miały sprawować wybierane przez mieszkańców rady.
1888r.-The Local Goverment Act
1894r.-The Local Goverment Act- doprowadziła do podziału hrabstw na dystrykty (miejskie i wiejskie).
System dwustopniowy obowiązuje do dziś. Niektóre dystrykty podzielone są na parafie.
We wszystkich jednostkach podziału administracyjnego organem administracji lokalnej jest rada (nie we wszystkich parafiach). Rada jest określana jako local goverment albo local authorities. Nie ma odrębnego organu o charakterze wykonawczym. Rada pełni zarówno funkcje stanowiące, jak i wykonawcze. Jest to podstawowy organ podziału terytorialnego. Może działać wyłącznie na podstawie zasady(doktryny) ultra vires. Działanie na jej podstawie polega na tym, że administracji lokalnej nie może wykraczać poza zakres uprawnień wynikających z ustawy. Muszą działać zgodnie z prawem. Nie muszą przestrzegać konstytucji (nie ma jej) oraz „europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego” (nie ratyfikowano jej).
Struktura organizacyjna rad hrabstw, dystryktów czy parafialnych nie różni się. W skład rad wchodzą radni. Na czele stoi przewodniczący. Wybierani są też wiceprzewodniczący.
Niektóre dystrykty nadal mają status boroughs. Na czele rady stoi wówczas burmistrz. Nie jest on organem wykonawczym.
Przewodniczący rady wybierany jest co roku przez radnych. Może być wybrany ponownie.
Liczba radnych zależy od liczby okręgów wyborczych. W hrabstwach waha się od 60 do 100, w dystryktach od 30 do 60 radnych.
Parafie można podzielić na takie, które mają radę parafialną i takie, które rady nie mają. W tych parafiach, gdzie nie ma rady organem zarządzającym jest Parish Crustees. Złożony jest z dwóch osób: wybranego przez mieszkańców reprezentanta oraz radnego rady dystryktu. Organ ten ma ograniczone kompetencje. Działa zgodnie z uchwałami zebrania parafialnego. Spotkanie takie powinno się odbyć przynajmniej raz w roku.
RADNI są wybierani w wyborach powszechnych i bezpośrednich.
Prawo wyborcze:
a)czyne- każda osoba, która posiada obywatelstwo brytyjskie oraz każdemu kto posiada obywatelstwo UE, ponadto musi być to osoba pełnoletnia (ukończyła 18 lat) i na stałe mieszka na terenie funkcjonowania określonej rady.
b)bierne- przysługuje osobom posiadającym obywatelstwo brytyjskie lub UE, które ukończyły 21 lat i spełniają przynajmniej jeden z warunków:
-trzeba być stałym mieszkańcem danej jednostki ???
-można mieć na terenie działania rady stałe albo wyłączne miejsce pracy
-zajmować jako właściciel lub dzierżawca nieruchomość na terenie działania danej rady przez okres 12 miesięcy przed wyborami.
Wybory odbywają się co 4 lata. Co do zasady radni wybierani w jednomandatowych okręgach wyborczych (hrabstwa). W niektórych dystryktach są okręgi wielomandatowe.
Radni to osoby pełniące co do zasady funkcje społeczne (honorowo). Radni mają prawo do diety oraz zwrotu kosztów podróży. Mają możliwość wyboru pomiędzy dietą a refundacją poniesionych strat. Odbywa się to na wniosek radnego. Radny może zostać pozbawiony mandatu. Utrata mandatu:
-śmierć
-utrata biernego prawa wyborczego
-rezygnacja radnego (oświadczenie na piśmie)
-radny nie uczestniczy w sposób notoryczny w pracach rady przez 6 miesięcy.
RADA wykonując zadania powierz je określonym organom wewnętrznym. Rada wykonuje zadania przy pomocy komisji. W ich skład wchodzą radni. Dopuszcza się też udział mieszkańców, którzy nie są radnymi.
KOMISJE:
+stałe- tworzone na okres trwania kadencji
+doraźne- tworzone ad hoc, aby wykonać określone zadanie.
Stanowienie prawa miejscowego:
Rada pełni przede wszystkim funkcje wychowawcze. Rada może tez wydawać akty prawa miejscowego. Mogą one obowiązywać tylko na terenie działania rady (hrabstwa, dystrykty, parafie). Proces stanowienia prawa jest skomplikowany. Nad tym procesem kontrole sprawuje właściwy minister (w zależności od tego, czego akt ma dotyczyć). Organ, który chce wydać akt- czyni to w formie uchwały. Każdy taki akt musi być zatwierdzony przez właściwego ministra. Zanim dojdzie do zatwierdzenia, organ musi wystąpić do prasy lokalnej o zamieszczenie informacji, że dany akt ma być przekazany ministrowi do zatwierdzenia. Minister bada czy dany akt jest zgodny z prawem ustawowym i regułami common law. Minister może akt zatwierdzić albo nie. Nie może wprowadzać zmian. Jeśli zatwierdzi to decyduje kiedy wejdzie w życie. Jeśli tego nie uczyni , akt wchodzi w życie w terminie 1 miesiąca od zatwierdzenia. Po zatwierdzeniu organ administracji lokalnej ma obowiązek opublikowania aktu.
Organy administracji lokalnej korzystają z różnych źródeł finansowania. Źródła finansowania:
a)wewnętrzne- środki pochodzące z budżetu centralnego przekazywane w postaci dotacji lub subwencji
b)zewnętrzne- opłaty miejscowe lokalne, podatek council tax(na rzecz Rady), który opłacają mieszkańcy nieruchomości jeśli daną nieruchomość zamieszkuje więcej niż 1 osoba pełnoletnia; wcześniej obowiązywał podatek poll tax- do `93r.
Kontrola organów administracji lokalnej:
W ramach stanowienia prawa przez właściwego ministra.
Kontroluje się działalność finansową poprzez struktury rewidentów księgowych. Ponadto istnieje kontrola polityczna, sprawowana przez mieszkańców. Każdy mieszkaniec ma prawo wglądu do wszystkich dokumentów, które posiada rada i które podjęła (z pewnymi wyjątkami).
Local ombudsman (komisarz do spraw administracji lokalnej)- organ wyłącznie zajmujący się przyjmowaniem skarg na działalność organów administracji lokalnej. Funkcjonuje on w ramach tzw. komisji do spraw administracji. Można też wnosić skargi do sądów administracyjnych.
Niemcy
W porównaniu z innymi państwami jest tam największa różnorodność ustrojowa. Jest ona spowodowana tym, że tradycje samorządowe sięgają tam XVIII\XIX wieku. Dziś nie ma jednolitej struktury administracji lokalnej. RFN (Bundesrepublik Deutschland) jest państwem federacyjnym, związkowym. Federacja jest związkiem państw. Federacja podlega podziałowi na kraje, które są w miarę samodzielne. Ten związek państw (RFN) składa się z krajów związkowych, które w Niemczech określa się jako landy. Landów jest 16, trzy spośród nich mają szczególny charakter. Te trzy to tzw. miasta-kraje. Są takie miasta, które jednocześnie mają status landu. Tymi 3 tzw. miastami-krajami są: BERLIN, HAMBURG I BREMA (BREMEN). Owe landy (16) podlegają podziałowi na tzw. okręgi (bezirk). Przy czym istnieją inne jeszcze nazwy okręgu jak np. okręgi regencyjne lub regencje. W okręgu regencyjnym(rządowym) nie istnieje samorząd, są tylko organy rządowe(wyj! Bawaria). Okręgi regencyjne podlegają podziałowi na powiaty (kreis\landkreis). Powiaty mają charakter rządowo-samorządowy, ponieważ oprócz organów o charakterze samorządowym istnieją organy rządowe. Powiaty zaś dzielą się na gminy. Gmina jest podstawową jednostka samorządu terytorialnego i na tym szczeblu występują wyłącznie organy samorządowe. Większość gmin dzieli się na ortsteile(jednostki pomocnicze, „część miejscowości”). Nie ma obowiązku, by gmina dzieliła się na ortsteile.
Samorząd terytorialny występuje wyłącznie na szczeblu gminy. W powiecie występują: organy samorządowe (+rządowe), w okręgu- sam. teryt. występuje tylko w landzie Bawaria, pozostałe mają tylko org. rządowe.
GMINA- jej ustrój jest uzależniony od liczebności mieszkańców i od tego czy ma charakter wiejski czy miejski (status miejski lub wiejski). Trzy tzw. miasta-kraje to gminy o szczególnym statucie landu. Poza tym wyróżnia się jeszcze gminy wydzielone z powiatów (u nas miasto na prawach powiatu). Te gminy wykonują zadania gminne i powiatowe. Każdy land ma swoją ordynację wyborczą.
Art. 28 Konst. RFN- zawiera zasady dotyczące funkcjonowania samorządu. Wszystkie ordynacje gminne, zgodnie z art. 28 Konst. RFN przewidują tworzenie w gminach: organów stanowiących i wykonawczych. Organ stanowiący gminy to rada (we wszystkich), pochodząca z wyborów bezpośrednich, powszechnych, równych, wolnych i w głosowaniu tajnym(pięcioprzymiotnikowe). Rada może być określana jako: rada, rada gminy, rada miasta lub przedstawicielstwo gminne lub zgromadzenie deputowanych miejskich.
Prawa wyborcze w wyborach samorządowych (do rady gminy):
Prawo wyborcze przysługuje mieszkańcom, którzy są jednocześnie tzw. obywatelami. Nie wszyscy, którzy mają status mieszkańca mają prawa wyborcze- muszą mieć także status obywatela. Obywatel to ktoś kto posiada obywatelstwo niemieckie. Ponadto status obywatela ma także osoba nie posiadająca obywatelstwa niemieckiego, ale posiadająca obywatelstwo jednego z państw członkowskich UE(osoba przebywająca na stałe na terenie państwa niemieckiego). Wynika to z art. 19 TWE. Jeśli chodzi o wiek uprawniający do posiadania prawa wyborczego to w poszczególnych landach są różnice. Najczęściej jest to wiek 18 lat. Czynne prawo wyborcze w niektórych landach przewidują, że prawo wyborcze przysługuje osobom, które ukończyły 16 lat np. Nadrenia Westfalia, Dolna Saksonia.
Kadencja rady gminy wynosi na ogół 5 lat (np. Bawaria- 6 lat). Organy pomocnicze rady (wewnętrzne)= komisje- powołuje ja rada. Komisje mają charakter opiniodawczy, pomocniczy, doradczy. Rada gminy może jednak powoływać również komisje o charakterze decydującym, rozstrzygającym. Komisje najczęściej składają się z radnych i osób spoza rady.
Każda gmina niemiecka działa również przy pomocy organu wykonawczego. Nie ma jednolitego rozwiązania. Co do zasady jednak w większości gmin organem wykonawczym jest jednoosobowo burmistrz. W niektórych landach organ wykonawczy jest organem kolegialnym= zarząd. Wówczas na jego czele stoi burmistrz. Burmistrz jest określany jako burgermeister lub oberburgermeister, w miastach wydzielonych z powiatu np. w Bawarii jest to ersteburgermeister.
BURMISTRZ to osoba, która:
-ukończyła 25 lat (w większości landów dodatkowo nie może mieć więcej niż 65 lat)
-nie musi być stałym mieszkańcem gminy, ale musi na terenie gminy przebywać minimum 6 miesięcy przed wyborami
-musi mieć obywatelstwo niemieckie (większość ordynacji przewiduje możliwość kandydowania osób mających obywatelstwo państwa członkowskiego UE, wyj! takiej możliwości nie dopuszczają Bawaria, Saksonia)
W tych gminach gdzie organem wykonawczym jest jednoosobowo burmistrz funkcje tego organu wykonawczego oprócz burmistrza wykonuje także pomocniczy burmistrzowie(burmistrzowie dodatkowi). Określa się ich jako beigeordnete lub decernenci (określenie bierze się stąd, że nie tylko zastępują burmistrza ale zarządzają pewną określą sferą spraw= decernat).
Występują 4 modele ustroju gminy:
A.burmistrzowski
B.północnoniemiecki
C.południowoniemiecki
D.magistracki
W obecnym stanie prawnym model burmistrzowski i północnoniemiecki mają znaczenie historyczne, nigdzie w tej klasycznej postaci nie występują. Model burmistrzowski, północnoniemiecki i magistracki przekształciły się w zmodyfikowany model południowoniemiecki. Model południowoniemiecki zdominował wszystkie gminy niemieckie.
MODEL BURMISTRZOWSKI (Reński, Francuski)- obowiązywał w Nadrenii Palatynacie, Saarze i Szlezwigu Holsztynie. W tych landach obowiązywał do połowy lat `90 ubiegłego wieku. Zakładał, że mieszkańcy gminy wybierają radę gminy(org. stanowiącym) a rada wybiera burmistrza i burmistrzów dodatkowych.. Burmistrz kieruje jednocześnie radą (jest przewodniczącym rady). Ten model nie obowiązuje obecnie. Nie ma teraz tego rozwiązania, że burmistrz jest wybierany przez radę. Obecnie wybierają go mieszkańcy.
MODEL PÓŁNOCNONIEMIECKI (a)angielski, b)dyrektorski)- Północna Nadrenia, Westfalia i Dolna Saksonia a)gmina oparta na tym modelu funkcjonowała w sposób podobny do funkcjonowania odpowiednika gminy w Anglii (hrabstwa, dystrykty) b)-w gminach opartych na modelu północnoniemieckim mieszkańcy wybierają radę, na czele której stoi burmistrz; organem wykonawczym gminy był dyrektor gminy. W tej klasycznej postaci nie występuje nigdzie.
MODEL MAGISTRACKI (Pruski)- w obecnym stanie prawnym nie występuje w tej klasycznej postaci, obecnie występuje tylko jako tzw. niewłaściwy model magistracki= Hesia, Bremerhafen(miasto wyłączone z powiatu na terenie landu Bremen). Klasyczna postać: w gminie organem stanowiącym jest rada, a organem wykonawczym- magistrat (organ kolegialny). Przewodniczący magistratu (burmistrz) i pozostali członkowie magistratu pochodzili z wyborów pośrednich- wybierała ich rada. Niewłaściwy model magistracki zakłada, że burmistrz(przewodniczący magistratu) jest wybierany przez mieszkańców, pozostali członkowie magistratu przez radę.
MODEL POŁUDNIOWONIEMIECKI- Bawaria i Badenia Wirtenbergia (klasyczna postać), a w tej nieklasycznej postaci obowiązuje w większości landów. Klasyczna postać: w gminie mieszkańcy wybierają radę (organ stanowiący), burmistrz (org. wykonawczy) także pochodzi z wyborów bezpośrednich i dlatego jego pozycja jest bardzo silna. Burmistrz jest jednocześnie przewodniczącym rady. Model ten nazywa się także: dualistyczny model: rada-burmistrz pod jednym zwierzchnictwem. Model zmodyfikowany polega na tym, że burmistrz (mimo, iż pochodzi z wyborów powszechnych) to nie jest jednocześnie przewodniczącym rady. Ten model określa się jako: model rada-burmistrz pod dwoma zwierzchnictwami.
Gminy niemieckie wykonują zadania: własne i zlecone. Zadania własne są typowe np. opieka socjalna, szkolnictwo podstawowe, budowa i utrzymanie dróg gminnych, utrzymanie cmentarzy i parków. Istnieje domniemanie kompetencji gminy.
Zadania zlecone- jednostka samorządu gminy może przejąć jakieś zadanie rządowe szczebla landowego lub federalnego bądź okręgowego, np. rejestracja aktów stanu cywilnego, wydawanie paszportów, nadzór budowlany. Między gminami istnieje bardzo często współpraca celem wykonywania zadań, najczęściej własnych(ale nie tylko). Formy współpracy: związki komunalne(międzygminne), porozumienia administracyjne.
MAJĄTEK GMINY
Dwa źródła finansowania:
a)zewnętrzne- subwencje i dotacje z budżetu państwa(federalnego), środki z budżetu landu(kraju)
b)wewnętrzne- podatki i opłaty lokalne (podatek gruntowy, w części p. dochodowy i od wynagrodzeń, podatek od konsumpcji i luksusu, podatek od posiadania psów, podatek od polowań, opłaty za korzystanie z obiektów użyteczności publicznej)
Gmina może pobierać opłaty za korzystanie z obiektów użyteczności publicznej. Gmina jako osoba prawna może wynajmować, kupować, wydzierżawiać (dochody z umów cywilno-prawnych).
POWIATY mają charakter mieszany, samorządowo-rządowy (przeważają organy samorządowe). Powiat to jednostka samorządu terytorialnego określana jako kreis\landkreis, szczebel wyższy od gminy. Nie ma powiatów w miastach-krajach: Berlin, Hamburg, Brema. Organy stanowiące i wykonawcze występują w każdym powiecie. Organem stanowiącym jest rada powiatowa, a wykonawczym jednoosobowo starosta. Rada powiatu jest wybierana przez mieszkańców w wyborach bezpośrednich. W większości landów kadencja rady powiatu wynosi 5 lat (Bawaria- 6 lat).
Starosta w większości powiatów jest wybierany w wyborach bezpośrednich przez mieszkańców, w niektórych landach wybiera go rada. Starosta ma pozycję zbliżoną do burmistrza. Starosta w zależności od powiatu ma minimum 21-30 lat (30 lat- np. Badenia Wirtenbergia), górna granica wieku= 57-65 lat.
W niektórych landach oprócz starosty i rady powiatu występuje trzeci organ powiatu tzw. komisja powiatowa. Wszędzie natomiast powołuje się komisje (te zwykłe, wewnętrzne organy rady).
Dwa podstawowe modele ustroju powiatu:
1.model południowoniemiecki- obowiązuje w landach: Bawaria, Saksonia, Dolna Saksonia, Badenia Wirtenbergia. Starosta wybierany jest w wyborach bezpośrednich. Jest jednocześnie przewodniczącym rady powiatu. Nie ma komisji powiatowej (jako trzeci organ powiatu).
2.model komisji powiatowej- obok rady powiatu i starosty jest wybierany trzeci organ w postaci komisji powiatowej. Część kompetencji starosty przejmuje komisja powiatowa. Na ogół starosta pochodzi z wyborów bezpośrednich, ale w niektórych landach wybiera go rada.
OKRĘG (bezirk, regencja) ma tylko organy rządowe. Tylko w Bawarii występują oprócz organów rządowych -organy samorządowe. W Bawarii występuje zespolenie organów rządowych z samorządowymi. Organem rządowym na szczeblu okręgu w Bawarii jest prezydent. Jest on powoływany przez rząd krajowy (rząd landu Bawaria) w porozumieniu z radą okręgu (organ samorządowy pochodzący z powszechnych, bezpośrednich wyborów). Rada okręgu jest organem stanowiącym i uchwałodawczym. Kadencja rady okręgu- 5 lat. Drugi organ samorządowy(obok rady okręgu): Stała Komisja Okręgowa, wybierana przez radę spośród członków rady. Stała Komisja Okręgowa posiada funkcje zbliżone do komisji powiatowej na szczeblu powiatu. Rada okręgu także wybiera komisje (pomocnicze, opiniodawcze).
Podobieństwa z Polską: gmina jako podstawowa jednostka samorządu terytorialnego, brak organów rządowych w gminie, organem stanowiącym w gminie jest rada, organ wykonawczy- burmistrz, instytucja zastępcy burmistrza.
Różnice: w Niemczech: skład komisji powoływanych przez radę (+osoby z zewnątrz, fachowcy), burmistrz jest najczęściej przewodniczącym rady, w Bawarii kadencja rady trwa 6 lat, ale co 3 lata ½ składu jest wymieniana.