AKSJOMATY SPOŁECZNE
AKSJOMAT to:
Przekonanie, które z założenia jest prawdziwe, nie wymaga uzasadnień, jak i uzasadnienia takowe zapewne nie istnieją
AKSJOMAT to:
'' Uogólnione (przyjęte za prawdziwe) przekonania o sobie samym, otoczeniu społecznym i fizycznym lub o świecie duchowym, które występują w postaci stwierdzenia zależności...........
Aksjomat Zależność między dwoma obiektami bądź pojęciami
Definicja ta oznacza, że aksjomat społeczny ma strukturę:
A ,,jest powiązane z” B
związek ten może być natury przyczynowej bądź korelacyjnej
I tak np.. ,,przekonanie”
,,ciężka praca prowadzi do nagrody”
(kto ciężko pracuje będzie nagrodzony)
stwierdza, że dla człowieka wykonującego pracę istnieje pozytywny związek między włożonym wysiłkiem a uzyskanymi przezeń rezultatami
Ogólny charakter aksjomatów
Autorzy podkreślaj, że
istnieje wiele typów pracy (zadań) oraz wiele typów osiągnięć (nagród), a aksjomat dotyczy wszystkich możliwości jednego i drugiego
Najistotniejsza jest teza o neutralności ewaluacyjnej aksjomatów.
Pięć wymiarów aksjomatów społecznych
za pomocą analizy czynnikowej wyodrębniono sześć wymiarów
Cynizm
Złożoność poznawcza
wysiłek zagrodzony
duchowość
kontrola losu
CYNIZM - postawa etyczna charakteryzująca się nieuznawaniem wartości i norm obowiązujących w danym środowisku.
Cynizm wiąże się z negatywnym poglądem na naturę ludzką. Zgodnie z tym uznaje, że:
jednostki dążą do realizacji swoich egoistycznych interesów, i
wątpi w autentyczność altruistycznych motywów działań.
Według cyników nie istnieją ,,wyższe wartości” czy ,,ideały” (np. dobro powszechne, rodzina, Bóg)
Są one jedynie słowami, za pomocą których jednostki oszukują same siebie lub które służą jednym do manipulacji drugim. Tym samym podając je w wątpliwość obnaża się ludzkie zakłamanie.
Cynizm może być więc uznawany za postawę nastawioną na realizację wyższej bardziej autentycznej moralności.
Cynizm społeczny
Pierwszym a więc najsilniejszym czynnikiem SAS okazał się wymiar, który autorzy nazwali cynizmem społecznym.
Przypisywanie ludziom skłonności do wykorzystywania innych dla własnych celów oraz
przeświadczenie o nieodwzajemnionych skutkach zachowań prospołecznych, dobroci.
Wyraża się w takich pozycjach skali jak:
zdobycie władzy i wysokiego statusu społecznego czyni ludzi aroganckimi
osoby dobrego (łagodnego serca) są często wykorzystywane przez innych
W świecie widzianym przez pryzmat cynizmu społecznego do sukcesu dochodzi się bezwzględnością wobec innych (cel uświęca środki); ludzie którzy osiągnęli wysokie pozycje, wykorzystali po drodze innych i nadal to czynią, by tę pozycję utrzymać.
Pozycje ,,Kontroli losu, przeznaczenia”
cechy indywidualne takie jak np. wygląd i data urodzin, mają wpływ na los człowieka
szczęście uśmiechnie się, po tym jak przeżyjemy katastrofę; fortuna kołem się toczy
sukcesy i porażki są zależne od przeznaczenia
istnieją pewne sposoby postępowania, które pozwalają wspomóc nasze szczęście i pomagają uniknąć nieszczęśliwych wydarzeń
istnieje wiele metod, które pozwalają przewidzieć nam, co się wydarzy w przyszłości
sukcesy i porażki człowieka są zależne od przeznaczenia
wszystkie wydarzenia na świecie są z gór wyznaczone
ludzkie talenty są wrodzone
większość katastrof da się przewidzieć.
Skutki przekonań (aksjomatów) społecznych
Badania Bogdana Wojciszke. De legitymizacja bogactwa w oczach Polaków.
Legitymizacja porządku społecznego
wiara w ,,ład świata” na Zachodzie...
ludzie starają się wierzyć w prawomocność świata i - jak pokazują badania psychologiczne nad przekonaniami obywateli społeczeństwa wytwarzają mity (aksjomaty) legitymizujące porządek społeczny.
Aksjomaty
mężczyźni uważają że kobiety mniej zasługują na awans niż oni sami, zaś kobiety (które faktycznie wolniej awansują) podzielają to przekonanie:
gorzej opłacane kobiety oczekują mniejszej zapłaty za tę samą pracę, niż lepiej opłacani mężczyźni
nie tylko lepiej sytuowani Biali uważali Czarnych za nieinteligentnych i leniwych - w to samo również wierzą sami Czarni
Kanadyjczycy skłonni są skompensować krzywdę niewinnej ofiary, kiedy jednak jest to niemożliwe, winią za krzywdę ofiarę (gdyż wiara w winę ofiary przywraca w takim przypadku wiar e w ład świata.
Jakie przekonania dominują w Polsce?
Czy Polacy są przekonani o legitymizacji ładu społecznego?
Kwestionariusz dot. legitymizacji władzy politycznej Kwestionariusz wiary w sprawiedliwość społeczną
kwestionariusze mierzące opracowane przez prof. Wojciszke
przekonanie o legitymizacji systemu (przykładowe twierdzenia:
,,Większość działań władzy służy dobru ogółu” czy
,,Ogólnie rzecz biorąc system polityczny działa tak, jak powinien”)
wiarę w niesprawiedliwość świata społecznego
,,Rzeczywiste zasługi człowieka często pozostają niedoceniane”,
,,Wiele występków nie zostaje nigdy ukaranych”,
,, Powodzenie w życiu bardziej zależy od rozpychania się łokciami niż od zasług”
Brak legitymizacji porządku społecznego w Polsce
w roku 2004 zbadaliśmy za pomocą tych kwestionariuszy próbę reprezentatywną dla dorosłej ludności kraju (1100 osób), co pozwoliło oszacować poglądy Polaków
tylko 6% Polaków wierzy w legitymizację porządków w kraju a pozostali
94%prawie wszyscy są przeciwnego zdania
jeszcze bardziej asymetryczny charakter mają poglądy na sprawiedliwość świata społecznego -
aż 56% Polaków jest w skrajnym stopniu przekonanych o jego niesprawiedliwość, zaś następne
38% przyjmuje ten pogląd w stopniu umiarkowanym
Tego rodzaje deklaracje mają ograniczoną wartość jako wskaźnik de legitymizacji systemu, bowiem mogą być bezmyślnie powtarzanymi, stereotypowymi dla naszego społeczeństwa opiniami (dobrze wiadomo, że w Polsce należy mówić o świecie źle, a nie dobrze)
jednak de legitymizacja widoczna jest także w strukturze poglądów na świat społeczny.
Brak akceptacji podziału dóbr ekonomicznych
badanie, w którym 100 wykształconych i pracujących osób przedstawiliśmy listę 30 grup społecznych (jak politycy, prawnicy, bezrobotni czy rolnicy) z prośbą o ocenę,
jak dobrze bądź źle każdej z tych grup się powodzi, a także ocenę,
jak każdej z grup powodzić się powinno.
W ten sposób można było wyliczyć dla każdego badanego wskaźnik legitymizacji w postaci korelacji między rzeczywistym i pożądanym powodzeniem ocenianych grup społecznych
Korelacja dodatnia świadczy o spostrzeganiu ładu społecznego jako prawomocnego (dobrze się powodzi grupom, które powinny mieć więcej), korelacja ujemna - o spostrzeganiu go jako nieprawomocnego
u ponad 80% respondentów korelacja ta była silnie ujemna, tak więc w przekonaniu nawet dobrze sytuowanych Polaków, gorzej powinno się powodzić tym, którym się wiedzie dobrze, pomijając aksjomatyczne przekonanie, że lepiej winno się powodzić gorzej sytuowanym.
Akceptacja podziału władzy
co ciekawe, kiedy powtórzyliśmy to badanie na innej próbie, prosząc tym razem o ocenę władzy i wpływu (rzeczywistego i pożądanego) każdej z tych 30 grup na bieg zdarzeń z kraju, otrzymaliśmy odmienne wyniki.
Aż u 61% badanych pojawiła się korelacja dodatnia - większość uważa, że grupy, które już mają wpływ i władzę, to te grupy społeczne, które je mieć powinny!!!
wniosek
Podział władzy między różne grupy społeczne jest więc przez większość uważany za prawomocny, choć podział dóbr ekonomicznych znaczna większość uważa za nieprawomocny
Niemoralni wygrani
Uczestnicy badań otrzymywali artykuły z gazet przedstawiające różnych (funkcyjnych) polityków i przedsiębiorców, badający zaś zbieraliśmy różnego rodzaju tych postaci.
Na przykład opisywaliśmy polityka lub przedsiębiorcę, który albo odnosił sukces, albo spotykała go porażka, przy czym podawaliśmy informację o jego zdolnościach - małych, dużych, bądź nieznanych.
Wnioski
Osoba odnosząca sukces była uważana za bardziej kompetentną od ponoszącej porażkę, ale była też widziana jako znacząco mniej moralna.
To ,,niemoralne naznaczenie sukcesu” pojawiało się nie tylko wtedy, kiedy sukcesowi towarzyszyła informacja o niskim poziomie zdolności bohatera (który zatem musiał swój sukces zawdzięczać oszustwom lub szczęściu), ale także wtedy, kiedy brak było jakichkolwiek informacji o jego zdolnościach.
Tak więc sama informacja o sukcesie dawała naszym badanym asumpt do podejrzeń o brak moralności bohatera (niezależnie od tego czy był on politykiem, czy przedsiębiorcą)
Domniemana nieuczciwość bogatszych
Czynnikiem nasilającym negatywne wnioski o moralności osoby o wysokim statusie jest jej zamożność. W życiu te dwie własności są zwykle silnie skorelowane.
W badaniach można rozdzielić ich wpływ manipulując oddzielnie informacją o statusie i o zamożności bohaterów prasowej notatki.
Okazało się, że głównym winowajcą jest zamożność:
Informacja o zamożności 7x silniej wpływa na oceny moralności niż informacja o wysokości statusu.
Jako najbardziej moralne widziane są osoby biedne, a przy tym o niskiej pozycji społecznej.
We wszystkich tych badaniach stwierdziliśmy ponadto, że nasi respondenci darzą co prawda większym respektem ludzi bogatszych, osiągających sukces i wysoką pozycję społeczną, ale mniej ich lubią od biednych i ponoszących porażki.
Tak więc na podstawie wysokiego statusu i bogactwa ludzie wnioskują pozytywnie o kompetencjach, zaś negatywnie o moralności.
Ponieważ ten pierwszy rodzaj wniosków jest nieco silniejszy od drugiego (a kompetencje kandydatów bardziej wpływały na wybory polityczne niż ich moralność), per saldo ludzie chętniej głosują na polityków o wysokim statusie i bogatych.
Domniemana niemoralność polityków
Sukcesowi towarzyszy zwykle wysoki status społeczny (prestiż) i bogactwo, których rolę śledzimy w kolejnych badaniach.
Okazało się, że ludzie mają większą skłonność do głosowania na polityka o statusie wysokim (przywódca partii) niż niskim (szeregowy członek), a jedynym tego powodem jest przekonanie o większych kompetencjach tego pierwszego.
Kiedy jednak kontrolowaliśmy przekonania o kompetencjach, ujawniała się także znacząca tendencja do wnioskowania, że polityk o wysokim statusie jest mniej moralny od szeregowego
Wnioskowanie w oparciu o aksjomaty
jeżeli biedny to uczciwy
jeżeli bogaty to nieuczciwy
jeżeli ma niską pozycje społeczną, to uczciwy
jeżeli wysoką, to nieuczciwy
jeżeli poniósł porażkę, bo był uczciwy
jeżeli odniósł sukces to był nieuczciwy
nasze dane sugerują, że przesłanką do wnioskowania o moralności jest raczej porażka niż sukces, raczej niska nią wysoka pozycja społeczna oraz raczej bieda niż bogactwo.
Jeżeli jest zamożny, o wysokiej pozycji społecznej, to bogactwo zdobył nieuczciwie, przez oszustwo lub wyzysk, itd..
Wojciszke: Podsumowanie
Często słyszy się opinię, że brak przekonań (i mitów) legitymizujących system społeczny jest efektem nieudanej transformacji ustrojowej, która zbyt wiele grup społecznych wykluczyła z nowego systemu.
Jednak kiedy przypomnieć sobie analizy schyłku poprzedniego systemu to okazuje się, że jego poważnym problemem był brak legitymizacji porządku społecznego
Po kilkunastu latach transformacji systemu mamy zgoła odmienny, ale pozostaje nadal zdelegitymizowany.
Wojciszke: jesteśmy społeczeństwem, które albo nie potrafi stworzyć prawomocnego porządku istniejącego, być może niezależnie od tego, jaki ów porządek jest.