Czym jest grupa?

Grupa niespołeczna (agregat społeczny) - grupa, w której trzy osoby lub więcej osób znajduje się w tym samym miejscu, w tym samym czasie, lecz nie współdziała ze sobą (np. pasażerowie czekający na przystnku)

Grupa społeczna - grupa, w której trzy lub więcej osób współdziała ze sobą na zasadzie odrębności od innych w celu zaspokajania własnych potrzeb, charakteryzujący się trwałą strukturą i względnie jednolitym systemem norm i wartości.

W socjologii pojęcie to jest uznawane za jedno z podstawowych, choć nie jest jednoznacznie rozumiane w różnych szkołach.

Cechy konstytuujące grupę społeczną

1. Składa się z minimum trzech osób. W niektórych przypadkach zakłada się, że do utworzenia grupy społecznej wystarcza dwie osoby, jednakże dopiero przy trzech osobach występować może struktura społeczna i niektóre typy stosunków społecznych (m.in. tworzenie koalicji, opozycji, mediacji), kontroli społecznej.

2. Zachodzą w niej trwałe, częste i bezpośrednie interakcje nastawione na wspólne osiąganie wyznaczonego celu. Socjologami, którzy podkreślali te cechę jako konstytuującą grupę społeczna byli przede wszystkim George Homans i Robert K. Merton.

3. Grupa społeczna charakteryzuje się względnie trwałą strukturą społeczną. Każdy jej członek zajmuje określoną pozycję i między nim a innymi członkami występują więzi społeczne. Miejsce w strukturze jest powiązane z przestrzeganiem przez jednostkę przyjętych w grupie norm społecznych.

4. Grupę społeczną ująć można więc jako system statusów społecznych a także jej strukturę można ujmować jako powiązane ze sobą role społeczne wynikające z pozycji społecznych odgrywających je członków.

5. Członkowie należący do grup społecznych mają świadomość przynależności do grupy oraz istnieją mniej lub bardziej wyraźne kryteria wyodrębniające tę grupę z szerszego otoczenia. Aspekt świadomościowy podkreślany był przede wszystkim w socjologii humanistycznej, m.in. przez Floriana Znanieckiego.

Struktury wewnątrzgrupowe

W grupach społecznych wyróżnić można trzy typy struktur społecznych: strukturę komunikacji, strukturę przywództwa (władzy) oraz strukturę socjometryczną.

• Struktura komunikacji odnosi się do sieci wzajemnych interakcji w grupie, co jest istotne ze względu na szybkość przepływu informacji przy realizowaniu przez grupę celów, łańcuch kontaktów, struktura komunikacji, zależna jest od struktury przywództwa

• Struktura przywództwa określa relacje poddaństwa i dostęp do władzy jednostek znajdujących się w grupie. Ze względu na styl kierowania grupą jednostki mogą mieć większy lub mniejszy wpływ na podejmowane decyzje. W przypadku tej struktury istotne jest zarówno przywództwo formalne w grupie, jak i istnienie przywództwa nieformalnego. Wyróżnia się 3 główne style przywództwa: styl autorytarny (przywódca wydaje ścisłe polecenia i zostawia mało miejsca na inicjatywę członków grupy), styl demokratyczny (sposób zarządzania grupą ustala wspólnie przywódca i inni członkowie grupy, których opinia i głos realnie brane pod uwagę), styl anarchiczny (przywódca prawie nie wydaje rozkazów, członkowie grupy sami muszą się domyślać, co powinni robić i spontanicznie uzgadniają działania z innymi)

• Struktura socjometryczna określa wzajemne postawy jednostek względem siebie, przede wszystkim więzi emocjonalne (sympatię, niechęć, obojętność itp.), które spajają grupę.

Rodzaje grup społecznych

• Grupa społeczna zazwyczaj posiada określone kryteria rekrutacji członków i funkcje członka grupy (czyli jego powinności względem niej). Ze względu na kryteria przyjęć do grupy można wyróżnić grupy ekskluzywne, w których kryteria te są fundamentalne przy rekrutacji nowych członków oraz grupy inkluzywne, w których kryteria są mniej istotne.

• Można różnicować grupy ze względu na wielkość. Grupy małe to takie, gdzie członkowie mają możliwość kontaktu bezpośredniego. W grupach dużych niemożliwy jest model komunikacji "każdy z każdym". W niektórych ujęciach duże grupy określane są jako Wielkie struktury społeczne i nie są uznawane za grupy społeczne.

• Ze względu na formalizację struktury i stosunków społecznych w grupie jak również stosunków społecznych członków grupy z zewnętrznym środowiskiem, wyróżnić można grupy formalne (stowarzyszenia, związki zawodowe) i grupy nieformalne (grupa przyjaciół)

• Ze względu na utożsamianie się jednostek z grupą, jej normami i wartościami wyszczególniane są grupy odniesienia.

• Typologia grup społecznych Charlesa Cooleya wyróżnia także grupy pierwotne (oparte na bliskiej więzi i niedobrowolności - rodzina, rówieśnicy z klasy, podwórka) oraz grupy wtórne (grupy, w których uczestniczymy w dorosłym życiu).

Zjawiska wewnątrz grupowe:
Interakcje- bezpośrednie kontakty między poszczególnymi osobami.
Role grupowe- zestaw zachowań uczestników przyczyniający się do realizacji celów grupy.
Pozycje- miejsca zajmowane przez członków grupy w jej wewnętrznej kulturze.
Normy grupowe- podzielane przez członków grupy zasady postępowania, obowiązujące ich podczas istnienia grupy.

Role grupowe

W obrębie każdej grupy wykształcają się różnorodne role (pozycje), które mogą przyjmować na siebie (zajmować) członkowie grupy. Najczęściej wymienia się trzy kategorie takich ról (pozycji) grupowych:

1. Role zadaniowe - konieczne dla wyboru i realizacji zadania

Sposobami zachowania, które wskazują na ich występowanie jest:

inicjatywa poszukiwanie informacji, poznawanie opinii informowanie

prezentowanie opinii wypracowywanie koordynowanie streszczanie

dodawanie odwagi - zachęcanie obrona granic tworzenie reguł stosowanie reguł wyrażanie odczuć grupy

2. Role zadaniowo-zachowawcze zapobiegają samorozwiązaniu grupy i tworzące jej klimat

Sposobami zachowania, które wskazują na ich występowanie jest:

analizowanie diagnozowanie

sprawdzanie zgodności oznajmianie

łagodzenie napięć

3. Role dysfunkcjonalne - oznaczają zakłócenia w pracy grupowej

Sposobami zachowania, które wskazują na ich występowanie jest:

agresywne zachowanie blokowanie osobiste wyznania

rywalizowanie zabieganie o sympatię specjalne przemówienia

końcowe błaznowanie zwracanie uwagi na siebie wycofywanie się

Jakie role przypadną w udziale członkowi powstającej grupy i jakich się on podejmie, zależy od niego samego i od jego otoczenia. Znawcy tej problematyki twierdzą, że przyjmowanie na siebie ról (pozycji) w grupie odbywa się etapowo i wyróżniają sześć etapów rozwoju ról:

role, które chcę grać, role, które moim zdaniem mogę grać, role, których ode mnie oczekują inni,

role, do których popychają mnie inni, role, w których widzą mnie inni, role, które "obiektywnie" przyjąłem.

Proces tworzenia się norm grupowych.

Normy grupowe można podzielić na:

• normy społeczne: przepis określający, w jaki sposób powinien zachowywać się lub nie powinien zachowywać się członek danej społeczności lub grupy,

• normy kulturowe: przepisy określające jak powinien zachowywać się członek danej kultury.

Normy maja pewien zakres, czyli określają tylko zakres obowiązujących zachowań, a nie jedno określone zachowanie.

Normy spełniają dwie funkcje:

1. osiągnięcie przez grupę celu

2. utrzymanie grupy przy życiu

Geneza norm:

1. źródła zewnętrzne

2. źródła wewnętrzne

Normy tworzą się poprzez:

• kulturę, czyli przenoszenie ich do grupy przez innych członków,

• normy obowiązują w grupie która jest elementem większej organizacji. Grupa ta musi wtedy, przestrzegać norm obowiązujących w całej organizacji (np. wojsko),

• normy formalne- na ogół zawarte w pewnych dokumentach pisanych, np. normy religijne, normy zawarte w regulaminach, normy nieformalne- brak dokumentu w którym byłyby one zebrane. Taką norma jest np. norma „Nie kalaj własnego gniazda”

• normy mogą być wynikiem procesów wewnątrzgrupowych, przykładem może być nazwa grupy. Zalecenie nazwania grupy pochodzi z zewnątrz, ale to jak ta grupa się będzie nazywać zależy od procesów zachodzących w tej grupie. Procesem, w którym powstają normy jest proces interakcji ( w tym procesie powstają też cele grupowe).

Grupy niespołeczne: skutki fizycznej obecności innych

Facylitacja społeczna: napięcie wynikające z obecności innych osób i możliwości oceny naszego działania, czego rezultatem jest lepsze wykonanie łatwiejszych zadań, lecz gorsze wykonanie zadań trudniejszych

Dlaczego obecność innych wywołuje pobudzenie?

1. obecność innych nas ożywia, bo musimy być przychodowani na to, że inni zachowają się w sposób, który będzie wymagał naszej reakcji

2. obecność innych wiąże się z oceną naszego zachowania; „lek przed oceną” wywołuje w nas obawy i napięcia

3. obecność innych łączy się z rozpraszaniem uwagi

Próżniactwo społeczne: uspokojenie wywołane przekonaniem, że przebywanie w grupie utrudnia ocenę indywidualnego działania; uspokojenie osłabia wykonanie zadań prostych, lecz ułatwia wykonanie zadań trudnych.

Grupa społeczna a jednostka

Grupa społeczna wywiera na jednostki "nacisk" na podporządkowanie się wobec panujących w niej norm i wartości, przez co np. podczas socjalizacji "przekształca się" ona z jednostki biologicznej w jednostkę społeczną. W miarę wzrostu liczebności grupy, rośnie liczba możliwych stosunków interpersonalnych w niej zachodzących.

Wymagania stawiane członkom grupy zamykają się w dwóch poziomach: wzór fizyczny (pozytywny - cechy fizyczne wymagane i negatywny - niepożądane) oraz wzór moralny - zespół cech jakie jednostka powinna wykazywać w swoim postępowaniu.

Zbyt silne identyfikowanie się z grupą społeczną, występujące w tzw. "grupach żarłocznych" czy "grupach totalnych" prowadzi do patologicznego konformizmu, co objawia się m.in. syndromem grupowego myślenia.

Według Irvinga Janisa syndrom ten charakteryzuje się następującymi objawami:

• iluzja nieomylności i pewności siebie,

• lekceważenie niepomyślnych informacji,

• wiara we własną etykę zawodową, nieuwzględnianie etycznych i moralnych aspektów decyzji,

• lekceważące traktowanie wyników i osób spoza zespołu,

• wywieranie nacisku dla wymuszenia konformizmu,

• samocenzurowanie się (aby uniknąć powtarzających się negatywnych reakcji grupy, krytyczni jej członkowie decydują się w końcu milczeć),

• iluzja jednomyślności (milczenie jest traktowane jako wyraz zgody),

• filtrowanie informacji, tzn. członkowie grupy starają się nie dopuścić informacji sprzecznych ze zdaniem grupy.

Myślenie grupowe prowadzi do podejmowania błędnych decyzji i kryzysów, gdyż umożliwia grupie widzenie i słyszenie tylko tego, co chce. Informacje niezgodne z poglądami grupy są ignorowane, zwłaszcza jeśli pochodzą z zewnątrz. Grupa nie poszukuje i nie bierze pod uwagę nowych możliwości, co prowadzi do nieuzasadnionego optymizmu i samozadowolenia, a w następstwie do kryzysu.

5

---