Akademia Wychowania Fizycznego
w Katowicach
PRZYGOTOWANIE ZAŁOŻEŃ PRACY BADAWCZEJ
Błaszczyk Mateusz
Nr albumu: 28266
Tytuł: PROMOWANIE ZDROWEGO STYLU ŻYCIA I AKTYWNOŚCI RUCHOWEJ W DOBIE XXI WIEKU.
Praca napisana w Katedrze Odnowy Biologicznej pod kierunkiem prof. dr hab. Gall Anonim
Katowice 2010
Plan pracy
Wstęp
UZASADNIENIE WYBORU PROBLEMU BADAWCZEGO
Czynniki oddziałujące na postawy wobec zdrowego trybu życia i aktywności ruchowej
POJĘCIE ZDROWEGO STYLU ŻYCIA
2.1. Czynniki oddziaływujące na zdrowy tryb życia
2.2. Cel odżywiania i wpływ żywienia na rozwój i zdrowie
2.3. Rozwój nauk żywienia
POJĘCIE AKTYWNOŚCI RUCHOWEJ
3.1. Znaczenie aktywności ruchowej w rozwoju, dojrzewaniu i starzeniu się człowieka
METODYKA BADAŃ
4.1. Problemy i hipotezy badawcze
4.2. Materiał badań
4.2.1. Desygnaty badanych obiektów
4.2.2. Liczba badanych obiektów
4.2.3. Techniki doboru osób do badań
4.3. Typy i metody badań
4.4. Zmienne i ich wskaźniki
WYNIKI BADAŃ
5.1. Analiza wyników badań
5.2. Omówienie wyników badań
Wnioski
BIBLIOGRAFIA
UZASADNIENIE WYBORU PROBLEMU BADAWCZEGO
Obecne pokolenia żyją w dobie postępu cywilizacyjnego. Dokonuje się wielu odkryć naukowych w dziedzinach tj. medycyna, przemysł, astronomia, genetyka. Lecz zmianom pozytywnym towarzyszą również zjawiska negatywne. Niewątpliwie należą do nich skażenie środowiska, zmiana stylu i modelu życia doprowadziły do ograniczenia aktywności i wysiłku fizycznego do minimum. Niezdrowy, głównie siedzący tryb życia spowodował rozwój wiele chorób „cywilizacyjnych” jak: nerwice, nadciśnienie tętnicze, choroby układu krążenia, miażdżyca, nowotwory, alergie, cukrzyca, schorzenia narządów ruchu.
Zmiany zachodzące we współczesnym świecie, dążącym do szeroko rozumianej konsumpcji, społeczeństwie sprawiają, że wartość zdrowia w życiu człowieka zeszła na ciąg dalszy. Zagrożenia, z jakimi styka się współczesny człowiek powodują, że należy jak najszerzej propagować zdrowy styl życia, czyli świadome zachowania człowieka sprzyjające poprawie, utrzymaniu i ochronie zdrowia. Przecież zdrowie dla człowieka jest wartością najwyższą. Chodz nie zawsze o tym pamiętamy, a doceniamy dopiero wówczas kiedy zaczynamy je tracić.
O wartości zdrowia przekonywał poeta Jan Kochanowski, gdy pisał „szlachetne zdrowie, nikt się nie dowie, jako smakujesz aż się zepsujesz…”. Słowa te są jak najbardziej aktualne do dzisiejszego dnia, zwłaszcza, że tyle zagrożeń zewsząd czyha na zdrowie człowieka. Najbardziej naturalna płaszczyzna oddziaływania na zdrowy tryb życia jest aktywność ruchowa. „Życie człowieka w nowoczesnym społeczeństwie znamionuje hipokinezja, co negatywnie wpływa na zdrowie fizyczne i psychiczne dorosłych i dzieci” (Raczek 1995).
Technizacja bytu człowieka zupełnie wyparła aktywne sposoby spedzania czasu, ograniczyła powierzchnie w której człowiek może się realizować wraz z rodziną. Łono natury zostało wyparte przez telewizory i gry komputerowe.
Ludzie stale żyjący w pośpiechu również w podobny sposób odpoczywają po pracy. „Siedzące społeczeństwo” zamieniło naturalne środowisko na wygodny fotel (J. Drabik, P. Drabik 1998). W naszym społeczeństwie nie ma bowiem zakorzenionych tradycji aktywnego spędzania czasu wolnego. Jako najczęściej realizowane formy wypoczynku wymienia się oglądanie telewizji i sen (Umiastowska 1998). Jakie mogą być zatem pozytywne wzorce dla młodego pokolenia?
Z powodu tych, i wielu innych pytań na temat „współczesnego” stylu życia i sposobów realizowania swoich potrzeb fizjologicznych uważam za stosownym podjęciem tematu i rozwiązania problemów związanych z aktywnością ruchową i zdrowym trybem życia dzisiejszej młodzieży szkolnej jak i osób starszych.
POJĘCIE ZDROWEGO STYLU ŻYCIA
Zdrowie we współczesnym rozumieniu to:
WARTOŚĆ - pomaga realizować aspiracje i potrzebę satysfakcji oraz zmieniać środowisko i radzić sobie z nim.
ZASÓB ( BOGACTWO ) - które daje możliwość rozwoju społecznego i ekonomicznego, pozwala osiągnąć odpowiedni poziom jakości życia.
ŚRODEK - do codziennego życia, umożliwia lepszą jego jakość.
Zdrowie ma trzy wielkie wymiary: Fizyczny - sprawność ciała, Psychiczny - spokój duszy i Społeczny - moralność i życzliwość. Wszystkie te razem dają udaną kompozycję. Kluczem do osiągnięcia sukcesu (zdrowego ducha w zdrowym ciele) jest osobista decyzja człowieka, który wie, że może swoim życiem kierować rozumie, bo nasze zdrowie jest w naszych rękach. „Zdrowie to nie wszystko, ale wszystko jest niczym bez zdrowia.”
Z punktu widzenia koncepcji promocji zdrowia, celem edukacji zdrowotnej jest pomoc ludziom w:
- kształtowania zdrowego stylu życia
- identyfikacji własnych problemów zdrowotnych i podejmowaniu działań dla ich rozwiązywania
- podejmowaniu odpowiednich decyzji i wyborów wspierających harmonijny rozwój i zdrowie fizyczne, w sposób uwzględniający potrzeby innych ludzi i środowiska.
Czynniki oddziaływujące na zdrowy tryb życia
„Poziom wiedzy danej jednostki na temat zdrowego trybu życia zależeć będzie od jego wiedzy i doświadczeń uprzednich, postaw oraz możliwości realizacyjnych. Można wyróżnić trzy czynniki sterujące samowiedzą, która w równej mierze oddziałuje na postawę człowieka” (Kozielecki 1981):
- informacje społeczne - wpływ rodziny, szkoły oraz środków masowego przekazu,
- informacje osobiste - dane, które człowiek zdobywa dzięki własnej aktywności (własne sukcesy lub niepowodzenia, autorefleksje),
- informacje biologiczne - płynące ze strony organizmu.
Treści edukacji zdrowotnej związane są przede wszystkim z potrzebami konkretnych ludzi, ich wiekiem, zainteresowaniami, płcią, warunkami społecznymi. Zadania szczegółowe edukacji zdrowotnej i kształceniu ogólnym obejmują zagadnienia dotyczące:
- higieny osobistej i czystości otoczenia
- bezpieczeństwa i pierwszej pomocy
- aktywnego stylu życia, pracy, wypoczynku
- odżywiania i zdrowej żywności
- rozwoju osobistego i radzenia sobie ze stresem
- wolności od substancji uzależniających
Jednym z najprostszych sposobów na zachowanie zdrowia długo i w dobrym stanie jest łatwo dostępne, naturalne zachowanie ludzi czyli aktywność ruchowa.
Nieodzownym czynnikiem wpływającym na prawidłowy wzrost i rozwój człowieka, jego zdrowie, sprawność fizyczna i tak zwane samopoczucie jest w dużej mierze sposobu odżywiania się. Potwierdzają to zarówno praktyka, jak i badania naukowe. Przejawem troski o zdrowie człowieka jest więc między innymi dążenie do zapewnienia mu pełnowartościowego pożywienia. Nie polega to jednak wyłącznie, jak sądzą niektórzy, na dostarczaniu odpowiedniej ilości artykułów spożywczych. Równie ważna jest ich jakość oraz umiejętne wykorzystanie. Na podstawie dotychczasowych wyników badań naukowych stwierdzono, że nieprawidłowe żywienie jest przyczyną wielu schorzeń przemiany materii, na przykład miażdżycy i otyłości. Wadliwym żywieniem spowodowane są również próchnica zębów oraz inne schorzenia, których przyczyny występowania nie były dotąd znane. Racjonalne żywienie człowieka nabiera obecnie szczególnego znaczenia i przywiązuje się doń coraz większą wagę - zwłaszcza w zapobieganiu schorzeń. Dlatego istnieją specjale placówki naukowo-badawcze, których zadaniem jest ustalenie na podstawie badań naukowych zasad prawidłowego żywienia.
2.2. Cel odżywiania i wpływ żywienia na rozwój i zdrowie
Potoczne twierdzenie: „jesteś tym, co jesz” wcale nie jest dalekie od prawdy. Ludzkie ciało zbudowane jest z komórek potrzebujących do życia i wzrostu składników odżywczych, których źródłem jest spożywany pokarm. Dlatego to, jak wyglądamy oraz jakie jest nasze samopoczucie i zdrowie, zależy od codziennej diety.
Jedną z najbardziej znamiennych cech każdego żywego organizmu, a więc i organizmu człowieka, jest stała odnowa komórek i tkanek. W okresie młodości, wzrostu i rozwoju chodzi również o przyrost. Musi więc organizm otrzymać z zewnątrz składniki, które by zastąpiły zużyte i wydalone części tkanek i stanowiły materiał budulcowy dla nowych tkanek i płynów ustroju.
Człowiek w każdym okresie życia porusza się, wykonuje wiele codziennych czynności, a także pracę. Odbywa się to kosztem energii wytworzonej w samym organizmie, przy czym materiały, z których ta energia zostaje uwolniona, muszą być wprowadzone z zewnątrz. Z tych samych źródeł powstaje energia cieplna niezbędna dla utrzymania stałej temperatury ciała. Wreszcie wszystkie przemiany zachodzące w organizmie, zarówno wytwarzające energię, jak i prowadzące do odbudowy, muszą być regulowane. Rolę regulatorów spełniają ściśle określone substancje. Tak więc organizm człowieka stale musi czerpać z zewnątrz materiały niezbędne dla jego wzrostu, rozwoju i prawidłowego przebiegu wszelkich przemian - musi się odżywiać.
Pełne zaspokojenie tych potrzeb, inaczej mówiąc - prawidłowe żywienie, jest jednym z podstawowych warunków zdrowia.
Rozwój nauk żywienia
Naukowe podstawy żywienia człowieka zostały stworzone stosunkowo niedawno. Źródeł tej gałęzi wiedzy należy szukać w kucharstwie. Znany filozof grecki Hipokrates (około 460 - 377 p.n.e.) zalecał różne pokarmy, jako środki lecznicze w chorobach, przypuszczając, że sposób odżywiania wywiera wpływ na stan zdrowia człowieka. Ze starych kronik i zapisków dowiadujemy się, że np. Egipcjanie na 1500 lat p.n.e. zalecili spożywanie wątroby w wypadku schorzenia oczu zwanego „kurzą ślepotą” (złe widzenie o zmroku), a niestrawność leczyli środkami wymiotnymi i przeczyszczającymi.
Podobnych obserwacji, nie opartych jeszcze na naukowych podstawach, dokonywano w okresie średniowiecza i aż do końca XVIII wieku. W tym bowiem czasie francuski uczony A. L. Lavoisier (1743 - 1794), przeprowadzając badania i doświadczenia na zwierzętach i ludziach, stwierdził, że przyjęte przez organizm pożywienie ulega spaleniu. Zużywa się przy tym tlen oraz wytwarza dwutlenek węgla i woda, a organizm człowieka uzyskuje w ten sposób niezbędne ilości energii wyrażanej zazwyczaj w kaloriach.
Tak więc nauka żywienia została zapoczątkowana jako kalorymetria. Kierunek ten utrzymał się bardzo długo i dzisiaj jeszcze odgrywa decydującą rolę. Na podstawie licznych i wszechstronnych badań stwierdzono jednak, że pożywienie składa się z szeregu składników o różnej budowie i spełniających wielorakie i ważne dla żywego organizmu funkcje. Dlatego dla pełnej oceny pożywienia nie wystarcza jedynie stwierdzenie jego wartości energetycznej (kalorycznej). Niezmiernie istotna dla rozwoju nauki żywienia człowieka jest analiza składu chemicznego pożywienia, a zwłaszcza określenie ilości i jakości białka, tłuszczów, cukrów (węglowodanów), a ponadto witamin, składników mineralnych i innych. Większość badań z tego zakresu, zapoczątkowana w końcu XIX wieku, przeprowadzona została już w naszym stuleciu.
Odzwierciedleniem szybkiego rozwoju nauki żywienia są liczne czasopisma naukowe i popularnonaukowe wychodzące w wielu krajach oraz publikacje książkowe z tego zakresu. Jak istotne stało się zagadnienie racjonalnego żywienia człowieka świadczy fakt, że w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych powołano Organizację Rolnictwa i Wyżywienia (tzw. FAO), która zajmuje się przede wszystkim rozwiązywaniem zagadnień wyżywienia ludności świata.
POJĘCIE AKTYWNOŚCI RUCHOWEJ
Pojęcie aktywności ruchowej jest zamiennie używane z aktywnością fizyczną (Physical activity). Będziemy przez nią rozumieć każdą pracę wykonaną przez mięśnie szkieletowe, charakteryzującą się ponadspoczynkowym wydatkiem energetycznym (Casperson i wsp. 1985). Według Kozłowskiego i Nazar (1995) - to wysiłek fizyczny, czyli praca mięśni szkieletowych wraz z całym zespołem towarzyszących jej czynności zmian w organizmie.
Aktywność ruchowa jest integralnym składnikiem kompleksowego procesu adaptacji w historii ewolucji człowieka (Malina 1987). Stanowi kluczowy i integrujący składnik zdrowego stylu życia. Bez niej niemożliwa jest jakakolwiek strategia zdrowia, jego utrzymanie i pomnażanie, a u dzieci i młodzieży prawidłowy rozwój (Drabik 1997).
Promocja aktywności ruchowej jest częścią promocji zdrowia, jak należy domniemywać niezwykle ważną. Wiąże się ona z działaniami ukazującymi znaczenie ruchu dla zdrowia, zachęcającymi do podjęcia wysiłku fizycznego i jego kontynuowania w celu utrzymania lub poprawy psychofizycznej kondycji zdrowotnej oraz sposoby to umożliwiające. Obszary jej działania pokrywają się z wymiarami dokonań promocji zdrowia. Promocję aktywności fizycznej uznaje się za ważne i pilne zadanie zdrowia publicznego (Fletcher i wsp. 1995, Pate i wsp. 1995).
Znaczenie aktywności ruchowej w rozwoju, dojrzewaniu i starzeniu się człowieka.
Aktywność ruchow, która jest kluczowym elementem prozdrowotnego stylu życia. Aktywność fizyczna jest biologiczną potrzebą człowieka zapewniając mu zachowanie zdrowia.
- powinna towarzyszyć człowiekowi niezależnie od wieku, płci, zawodu
- powinna być odpowiednia do możliwości człowieka.
Efektem aktywności ruchowej są zmiany w całym organizmie
- pomaga utrzymać efektywną pracę serca i krążenie krwi
- sprzyja prawidłowej przemianie materii
- zwiększa się pojemność życiowa płuc
- zapobiega przemianie energii w tłuszcze zapasowe
- utrzymuje sprawność stawów, ścięgien(więzadeł), mięśni
- pozwala zachować dobre samopoczucie
- sprzyja odreagowaniu od stresów i napięć psychicznych
Tissie w XX wieku podkreślał „ Ruch może zastąpić wszystkie lekarstwa, ale żadne lekarstwo nie zastąpi ruchu.”
Aktywność ruchowa wśród dorosłych musi mieć realne podłoże. Utrwalone nawyki w wieku szkolnym niczym -„skorupka za młodu nasiąknie tym na starość trąci”, potrzeba ruchu, autorytety i wzorce to baza.
Dziecko realizuje się pod względem ruchowym poprzez WF, sport, turystykę. Potrzeba ruchu u dziecka ma charakter spontaniczny i instynktowny.
U dziecka starszego jest związana z chęcią uzyskania maksymalnej sprawności fizycznej i potrzeby współzawodnictwa w grupie oraz jest stymulatorem życia psychicznego. Dlatego wdrażanie do aktywnego stylu życia należy już rozpocząć od najmłodszych lat. Wychowanie w ramach pracy szkolnej i pozaszkolnej powinno służyć zaspokojeniu potrzeb ruchowych dziecka (młodzieży), kształtowania pozytywnych upodobań i zainteresowań, a także wyrabianiu nawyków racjonalnego spędzania wolnego czasu.
METODYKA BADAŃ
Problemy i hipotezy badawcze
W pracy poszukiwać będziemy odpowiedzi na następujące pytania badawcze:
1. Czy istnieje statystyczny związek pomiędzy zmienną Struktura aktywności ruchowej oraz ogólnym samopoczuciem i zdrowiem człowieka?
2. Które z analizowanych składników zdrowego trybu życia wnoszą najwięcej informacji o poziomie świadomości własnego ciała i jego potrzeb?
3. Jaki jest związek pomiędzy zmiennymi Struktura aktywności ruchowej oraz Wskaźnik zdrowego trybu życia?
4. Jaki zasób informacji wnoszą analizowane zmienne o Wskaźniku zdrowego trybu życia i odżywiania sie?
5. Jaki wpływ ma aktywność ruchowa oraz zdrowy tryb życia na samopoczucie oraz spełnienie w życiu zawodowym i doczesnym?
Hipotezy:
1. O Strukturze aktywności ruchowej najwięcej informacji będą wnosiły poziom wiedzy oraz składniki środowiska życia codziennego.
2. W badaniach społecznych, a w diagnozach psychologicznych w szczególności, pomiędzy analizowanymi zmiennymi mogą występować zależności pozorne, które można wykryć przy zastosowaniu komplementarnego zestawu narzędzi statystycznych.
4.2. Materiał badań
Materiał niniejszych badań stanowi 100-osobowa grupa osób w różnym wieku, od młodzieży szkolnej po osoby starsze . Badane obiekty stanowił grupa mieszana pod względem płci z miasta Katowice. Niezbędną liczbę obiektów do badań wyznaczono przy zastosowaniu II modelu J. Grenia (Greń 1974). Reprezentatywność próby badawczej zapewniono poprzez zastosowanie techniki losowania warstwowego (Ryguła 2003).
4.3. Typy i metody badań
Rozwiązanie problemu badawczego realizowane jest zgodnie z wymaganiami metodologii badań ciągłych i diagnostycznych, stosując model badań statystycznych, posiadających następującą strukturę zmiennych: R Xnn Y2nn, to znaczy dwie wielowartościowe zmienne zależne Y (Struktura aktywności ruchowej oraz Wskaźnik aktywności ruchowej), n wielowartościowych zmiennych niezależnych X (struktura sposobu odżywiania się oraz wskaźnik zdrowego trybu życia) - z respektowaniem zasady randomizacji R (losowego doboru obiektów do badań).
Kompletację obiektów do badań przeprowadzono według techniki doboru warstwowego. Najpierw wylosowano budynki użytku publicznego a następnie niezbędną liczbę obiektów (Greń 1974).
4.4. Zmienne i ich wskaźniki
Weryfikacja hipotezy roboczej rozpoczyna się od dokładnego ustalenia zmiennych niezależnych, zależnych oraz wskaźników dla poszczególnych zmiennych.
W niniejszej pracy zmienną zależną struktura aktywności ruchowej oraz zainteresowania aktywnością ruchową, jako zmienne niezależne przyjęto:
stosunek wagi i wzrostu (BMI),
poziom wykształcenia,
sprawność motoryczna,
samopoczucie
ilość przebytych chorób oraz wiek
systematyczność
hobby
aktywność zawodowa
Bibliografia
Bielski J. (1996) „Życie jest ruchem” Agencja Promo- Lider Warszawa
Lachowicz L. (1995) „Metodyka w-f cz.I” Gdańsk
Woynarowska B. (1996) „Edukacja prozdrowotna w szkole” Warszawa
Woynarowska B, Sokołowska M.(2000) „Szkoła promująca zdrowie”.
Chromiński Z. (1987) „Aktywność ruchowa dzieci i młodzieży”. Warszawa
Cedrowski Z. (1987) „Ruch to zdrowie” Warszawa
Starosta W. 4/97 Lider. „Znaczenie aktywności w zachowaniu i polepszaniu zdrowia człowieka”.
Barankiewicz J. (1992) „Poradnik nauczyciela w-f”. Kalisz
Cedrowski Z (1996) „Będę żył 107 lat” Agencja Promo - Lider Warszawa
Ten rozdział nie należy do założeń pracy badawczej. Dotyczy on efektów badań. Jest przedstawiony jako ujęcie systemowe.
6