01. SYSTEM PODATKOWY teoria, Teorie opodatkowania i systemy podatkowe, Teorie opodatkowania i systemy podatkowe


  1. Obowiązek podatkowy.

Ustawa o ordynacji podatkowej określa obowiązek podatkowy, jako wynikającą z ustaw podatkowych nieskonkretyzowaną powinność przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w tych ustawach. Należy zwrócić uwagę na to, że:

  1. obowiązek podatkowy wynika z ustaw podatkowych (nie może wynikać z aktów pozaustawowych);

  2. jest przymusowym świadczeniem pieniężnym (nigdy nie ma charakteru dobrowolnego, nie może być wykonywany w naturze);

  3. stanowi on nieskonkretyzowaną powinność (konkretyzacja następuje w momencie powstania zobowiązani podatkowego);

  4. pojawia się w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w odrębnych ustawach podatkowych.

Obowiązek podatkowy, poza charakterem zobowiązaniowym może mieć też charakter abstrakcyjny, tzn. podatnik ma inne obowiązki, najczęściej dotyczące wymogów proceduralnych( np. złożenie deklaracji podatkowej).

Obowiązek podatkowy powstaje:
• przy nabyciu w drodze dziedziczenia - z chwilą przyjęcia spadku,
• przy nabyciu w drodze zapisu lub dalszego zapisu - od daty zgłoszenia testamentu, a przy nabyciu z polecenia testamentowego - testamentowego chwilą wykonania tego zlecenia,
• przy nabyciu tytułem zachowku - z chwilą zaspokojenia roszczenia lub jego części,
• przy nabyciu w drodze darowizny - z chwilą złożenia oświadczenia w formie aktu notarialnego,
• przy nabyciu w drodze zasiedzenia - z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu stwierdzającego zasiedzenie,
• przy nabyciu w drodze nieodpłatnego zniesienia współwłasności - z chwilą zawarcia umowy albo ugody lub uprawomocnienia się wyroku sądu.

Różne ustawy podatkowe łączą powstawanie obowiązku podatkowego z różnymi zdarzeniami:

  1. Ustawa o podatku od towarów i usług określa powstawanie o.p. co do zasady z wydaniem towaru, wykonaniem usługi lub datą wystawienia faktury, jednak nie później niż 7 dni od daty wydania towaru lub wykonania usługi.

  1. Zobowiązanie podatkowe.

W myśl ustawy O.P. zobowiązaniem podatkowym jest wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu albo gminy podatku w wysokości, w terminie oraz w miejscu określonych w przepisach prawa podatkowego ( ART.5) . Można przyjąć ze zobowiązanie podatkowe jest normatywnym następstwem obowiązku podatkowego. Cechy zob. podatkowego wynikające z definicji:

  1. wynika z obowiązku podatkowego;

  2. termin, wysokość i miejsce zapłaty są określone w przepisach prawa podatkowego;

  3. jest zobowiązaniem;

  4. podatnik jest zobowiązany do zapłaty na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy-jest ono należne (zobowiązanie podatkowe).

W prawie podatkowym jedynym źródłem powstawania zobowiązania podatkowego jest ustawa. Powstaje on w warunkach przez nią określonych niezależnie od woli podmiotów podlegających obowiązkowi podatkowemu. Jego podmioty wchodzą w pewne relacje ustalone przez prawo. Stosunek prawny powstaje, kiedy zaistnieją warunki określone w hipotezie normy prawa podatkowego. Powstają wtedy określone obowiązki i uprawnienia prawne. W powstałym stosunku prawnym podatnik jest dłużnikiem, a państwo reprezentowane przez organ podatkowy- wierzycielem. Z punktu widzenia zobowiązania podatkowego nie jest istotne czy podatnik rzeczywiście płaci podatek czy przerzuca ten obowiązek na inny podmiot. Jako dłużnik może wystąpić także płatnik lub inkasent, który nie wypełnia swoich obowiązków wynikających z prawa podatkowego.

Zobowiązanie a obowiązek podatkowy

Zobowiązanie podatkowe jest - ogólnie przyjmując - następstwem obowiązku podatkowego. Ustawy podatkowe normujące poszczególne podatki określają, kiedy i w jakich sytuacjach powstaje obowiązek podatkowy. Nie oznacza to, że obowiązek podatkowy zawsze przekształca się w zobowiązanie podatkowe. Zanim do takiego przekształcenia dojdzie, podmiot objęty obowiązkiem podatkowym obciążony jest wieloma obowiązkami prawnymi, poprzez które zaspokaja podatkowe roszczenia państwa.

Są to m.in. obowiązek prowadzenia ksiąg, składania deklaracji i zeznań. Jeżeli zobowiązanie podatkowe powstaje w wyniku pewnego zdarzenia, podatnik ma obowiązek zapłacenia podatku w wysokości wskazanej w deklaracji, którą zobowiązany był złożyć. Jeśli podatnik nie złoży takiej deklaracji, nie zapłaci należnego podatku albo w toku postępowania podatkowego organ podatkowy stwierdzi, że wysokość zobowiązania jest inna niż ta, którą podatnik wykazał w deklaracji, to organ ten wyda decyzję, w której określi wysokość zobowiązania podatkowego.

  1. Z powodu istnienia dwóch definicji „obowiązku podatkowego” i „zobowiązania podatkowego” występują różne momenty powstawania zobowiązań podatkowych. Zgodnie z Art. 21 OP zobowiązanie powstaje z dniem zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa łączy powstanie takiego zobowiązania. Jeżeli podatnik zobowiązany jest złożyć deklarację dla potrzeb podatku dochodowego od osób fizycznych, podatek wykazany w deklaracji jest podatkiem do zapłaty. Jeśli organ podatkowy stwierdzi, że podatnik nie zapłacił części lub całości podatku, nie złożył deklaracji lub wysokość zobowiązania jest inna niż wykazana w deklaracji, organ podatkowy wydaje decyzję, w której określa wysokość zobowiązania podatkowego. Podobnie, jeśli stwierdzona zostanie niezgodność w kwocie zwrotu podatku lub kwocie nadwyżki podatku naliczonego nad należnym w podatku od towarów i usług, organ podatkowy wydaje decyzję, w której określa prawidłowe wysokości powyższych. Zasadę tę stasuje się także gdy podatnik nie zapłacił podatku, zaliczki na podatek lub raty podatku, a zobowiązany jest do tego bez złożenia deklaracji.

Zobowiązanie podatkowe powstaje także w momencie doręczenia decyzji ustalającej jego wysokość. Jeżeli przepisy prawa podatkowego nakładają na podatnika obowiązek złożenia deklaracji, wysokość zobowiązania podatkowego, ustala się zgodnie z danymi zawartymi w deklaracji, chyba że przepisy szczególne przewidują inny sposób ustalenia wysokości zobowiązania podatkowego albo stwierdzono, że dane zawarte w deklaracji, są niezgodne ze stanem faktycznym.

  1. Wygasanie zobowiązań podatkowych.

Wygasanie zobowiązań podatkowych ma miejsce wtedy, gdy zobowiązanie podatkowe przestaje istnieć. Może mieć miejsce w sposób efektywny, ( gdy spełnienie świadczenia doprowadza do pełnego zaspokojenia interesu wierzyciela) i nieefektywny ( gdy roszczenie wierzyciela nie zostało zaspokojone w całości).

Podstawowym sposobem wygasania zobowiązań podatkowych jest zapłata. Jako zapłatę uznaje się też potrącenie oraz zaliczenia nadpłaty na poczet zaległości zobowiązań podatkowych. Za termin dokonania zapłaty uważa się dzień wpłacenia kwoty podatku w kasie organu podatkowego lub na rachunek tego organu w banku, placówce pocztowej, itp. albo dzień pobrania podatku przez płatnika lub inkasenta. Może być to dzień obciążenia rachunku bankowego podatnika w banku lub kasie oszczędnościowo-kredytowej w przypadku obrotu bezgotówkowego. Takie same zasady obowiązują w przypadku wpłat dokonywanych przez płatnika lub inkasenta.

Innym sposobem wygasania jest pobranie podatku przez płatnika lub inkasenta, którzy są swego rodzaju pełnomocnikami ustawowymi Skarbu Państwa. Pobranie przez nich podatku jest równoznaczne z zaspokojeniem roszczeń wierzyciela podatkowego.

Kolejnym sposobem wygasania zobowiązań podatnika jest potrącenie. Następuje ono gdy podatnik i Skarb Państwa( tudzież Gminy) są wobec siebie jednocześnie wierzycielami i dłużnikami. Może mieć ono miejsce gdy wierzytelność podatnika jest wzajemna, bezsporna oraz wymagalna. Musi ona dotyczyć państwowych jednostek budżetowych (np. wykonywanie usług budowlanych) lub wynikać z prawomocnego wyroku sądowego (np. szkody wyrządzone przez funkcjonariusza publicznego przy wykonywaniu powierzonych mu czynności). Potrącenie następuje na wniosek podatnika z dniem złożenia wniosku lub wydania postanowienia jeśli następuje ono z urzędu. Odmowa potrącenia jest potwierdzana przez decyzję podatkową.

Przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych następuje na wniosek podatnika oraz pisemnej umowy zawieranej między podatnikiem a odpowiednim organem administracji (organ reprezentujący Skarb Państwa, gdy zal. podatkowe są dochodami budżetu państwa, lub organ reprezentujący gminę, powiat, województwo, gdy zal. podatkowe stanowią ich dochody) rządowej i zawierana jest za zgodą właściwego urzędu skarbowego. W tym przypadku zob. podatkowe wygasa z dniem przeniesienia własności. Organ podatkowy wydaje decyzję stwierdzającą wygaśnięcie zob. podatkowych. Zobowiązanie wygasa tez, gdy przeniesienie to następuje na skutek postępowania egzekucyjnego.

Umorzenie to nieefektywny sposób wygasania zobowiązań podatkowych. W przypadkach uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym organ podatkowy może w całości lub części umorzyć zaległy podatek lub odsetki za zwłokę. W przypadku umorzenia zaległości umorzeniu ulegają też odsetki w całości lub w takiej części w jakiej została umorzona zaległość. Minister Finansów ma uprawnienia do umarzania zaległości i odsetek, w drodze rozporządzenia. Umorzenie dokonywane przez organ podatkowy wymaga decyzji administracyjnej. O tym, co stanowi ważny interes podatnika lub interes publiczny rozstrzyga podmiot uprawniony do decydowania o umorzeniu. Należy pamiętać, że umorzenie ma charakter wyjątkowy i nie może być regułą.

Zobowiązanie płatnika i inkasenta wygasają w całości lub części na skutek:

  1. Wpłaty;

  2. Zaliczenia nadpłaty lub zaliczenia zwrotu podatku;

  3. Umorzenia, gdy:

  1. przejęcia własności nieruchomości lub przejęcia prawa majątkowego w postępowaniu egzekucyjnym;

  2. przedawnienia.

  1. Przedawnienie.

Przepisy ordynacji podatkowej określają przypadki, kiedy zobowiązanie podatkowe w ogóle nie powstaje lub wygasa wskutek upływu określonego czasu. Przedawnienie zobowiązań podatkowych można podzielić na przedawnienie obejmujące zobowiązania podatkowe powstające na mocy decyzji administracyjnej i przedawnienie obejmujące zobowiązania powstające z mocy prawa. Organ podatkowy powinien ustalić wysokość zobowiązania podatkowego w odpowiednim czasie. Jeśli tak się nie stanie to organ podatkowy traci prawo do ustalenia zobowiązania podatkowego. Na skutek przedawnienia stosunek zobowiązaniowy przestaje istnieć z mocy prawa. Dotyczy to zarówno należności głównej jak i odsetek za zwłokę. Według ustawy OP (art. 70) zobowiązanie podatkowe przedawnia się po upływie 5 lat od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku. Nie ulegają przedawnieniu zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką, ale po upływie terminu przedawnienia zaległość podatkowa może być egzekwowana tylko z przedmiotu hipoteki. Gdy spłata podatku jest rozłożona na raty, lub organ podatkowy wyda decyzję o odroczeniu spłaty podatku, bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu. Bieg terminu przedawnienia zostaje przerwany na skutek pierwszej czynności egzekucyjnej, o której podatnik został powiadomiony. Jeżeli postępowanie zostanie przerwane to bieg przedawnienia rozpoczyna się od nowa, z tym że kolejne wszczęcie postępowania egzekucyjnego nie przerywa biegu terminu przedawnienia.

Zobowiązanie podatkowe, które może powstać tylko na podstawie doręczonej decyzji organu podatkowego, która ustala wysokość zobowiązani podatkowego, nie powstaje jeżeli decyzja ta została doręczona po 3 latach od momentu powstania obowiązku podatkowego. Termin ten zostaje wydłużony do 5 lat, gdy podatnik nie złożył deklaracji w przewidzianym przez prawo terminie, lub gdy dane w deklaracji są niekompletne lub błędne. Okres 5 lat dotyczy także sytuacji nie ujawnienia wszystkich źródeł dochodów. Bieg terminu przedawnienia zostaje zawieszony także w przypadku, gdy wydanie decyzji związane jest z rozstrzygnięciem zagadnienia przez inny organ lub sąd. Trwa ono do dnia, w którym wydano decyzję lub orzeczenie sądu stało się prawomocne, nie dłużej jednak niż 2 lata. Jeśli podatnik utracił prawo do korzystania z ulgi, to prawo do wydania decyzji ustalającej wysokość zobowiązania powstaje w dniu wystąpienia zdarzenia powodującego utratę ulgi. Gdy podatnik zgłosi utratę prawa do ulgi to bieg przedawnienia wynosi 3 lata, jeśli nie to przedawnianie następuje po 5 latach. Wysokość zobowiązania ustala się w takich przypadkach na podstawie stanu z dnia powstania obowiązku podatkowego.(Art. 68,69.)

  1. Odpowiedzialność.

Podatnik, płatnik lub inkasent muszą wypełniać obowiązki materialne i proceduralne, jakie wynikają z przepisów prawa. Odpowiedzialność związana jest z niewypełnieniem lub nienależytym wypełnieniem tych obowiązków. Podstawowe znaczenie ma odpowiedzialność podatnika. Najważniejsza dla zabezpieczenia należności podatkowych jest odpowiedzialność osobista, nieograniczona. Jest jeszcze odpowiedzialność rzeczowa, która dotyczy zob. zabezpieczonych akt. trwałymi. Art. 26 OP stanowi, że podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające z zobowiązań podatkowych podatki. W prawie podatkowym dług i odpowiedzialność są niezależne od woli podatnika (w odróżnieniu od prawa cywilnego, w którym dług zależy od woli dłużnika). Gwarancję zaspokojenia świadczenia podatnika stanowi jego obecny i przyszły majątek. Jest to odpowiedzialność nieograniczona. Jej ograniczenie możliwe jest gdy zostanie ona w części przeniesiona na płatnika lub inkasenta.

Małżonkowie. Zgodnie z art., 29 § 1 OP odpowiedzialność za wynikające z zobowiązań podatkowych podatki osób pozostających w związku małżeńskim obejmuje cały majątek odrębny podatnika oraz majątek wspólny podatnika i jego małżonka. Odpowiedzialność małżonków dotyczy całego zobowiązania podatkowego. Jeżeli została zawarta umowa o ograniczeniu lub wyłączeniu wspólnoty majątkowej, albo uprawomocniła się decyzja o jej zniesieniu, to skutki tych decyzji odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych po dniu ich uprawomocnienia. Odpowiedzialność powstaje na skutek decyzji organu podatkowego i dotyczy tylko zaległości podatkowych. Członek rodziny podatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem prowadzącym działalność gospodarczą za zaległości podatkowe wynikające z tej działalności i powstałe w okresie, w którym stale współdziałał z podatnikiem w jej wykonywaniu, osiągając korzyści z prowadzonej przez niego działalności.

Płatnik.

Płatnik odpowiada całym swoim majątkiem za:

Jako że podatnik nie ma wpływu na wybór przez ustawodawcę określonych podmiotów zobowiązanych do obliczania i poboru podatków, nie może on odpowiadać za niewypełnienie przez płatnika obowiązków. Gdy płatnik nie wypełni obowiązku, organ podatkowy wydaje decyzję, w której określa wysokość nie pobranego lub pobranego, a nie wpłaconego podatku. (art. 30 OP) Dzieje się tak, jeśli podatnik nie przyczynił się do niewypełnienia zobowiązań przez płatnika. Jeśli jest inaczej, wówczas nie stosuje tego przepisu, a organ podatkowy wydaje decyzję o odpowiedzialności podatnika. Płatnik odpowiada tez za nie wpłacenie podatku w terminie.

Inkasent odpowiada za pobrane, a nie wpłacone w terminie podatki całym swoim majątkiem. Odpowiedzialność za powyższe spoczywa wyłącznie na nim. Podatnik nie może zostać pociągnięty do odpowiedzialności w żadnym przypadku- zapłacił bowiem w momencie pobrania podatku dług podatkowy. Należność podatkowa została pobrana przez podmiot wskazany przez prawo, a ryzyko związane z wpłatą w terminie nie może już obciążać dłużnika. Wina podatnika nie może tu praktycznie mieć miejsca. Osoby prawne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, będące płatnikami lub inkasentami, są obowiązane wyznaczyć osoby, do których obowiązków należy obliczanie i pobieranie podatków oraz terminowe wpłacanie organowi podatkowemu pobranych kwot, a także zgłosić właściwemu miejscowo organowi podatkowemu imiona, nazwiska i adresy tych osób. Zgłoszenia należy dokonać w terminie wyznaczonym do dokonania pierwszej wpłaty, a w razie zmiany osoby wyznaczonej - w terminie 14 dni od dnia, w którym wyznaczono inną osobę.

Dodatek:

  1. Definicja obowiązku podatkowego z przykładami.

Obowiązkiem podatkowym jest wynikająca z ustaw podatkowych nieskonkretyzowana powinność przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia opisanego w tych ustawach podatkowych (np. zakupy - PDTiU, VAT, akcyza, od dochodów - PDOF)

  1. Co to jest zobowiązanie podatkowe i w jakich trybach dochodzi do jego powstania?

Zobowiązanie podatkowe, to obowiązek podatnika do zapłacenia podatku na rzecz Skarbu Państwa, województwa, gminy, który powstał w wyniku np.. zakupu, obdarowania czy otrzymania dochodów. Podatek ten należy zapłacić w ustalonym terminie i ustalonej wysokości do odpowiedniego organu podatkowego.

  1. Charakterystyka sposobów wygasania zobowiązań podatkowych.

Zobowiązanie wygasa w całości lub części w skutek: