ROZDZIAŁ II
Polska a międzynarodowe organizacje walutowe i kredytowe.
Polska a Bank Światowy.
Polska była jednym z krajów założycielskich BŚ, po czym w 1950 wystąpiła z niego. Po złożeniu w 1981r. wniosku o ponowne przyjęcie, jest od 1986 jego członkiem po wpłaceniu kwoty udziałowej. Od tego czasu BŚ sfinansował różne projekty w Polsce o wartości w sumie ponad 4 mld USD. Koordynatorem współpracy Polski z BŚ jest prezes NBP.
Na początku 1992 ukazał się raport Banku Światowego „Polska - przekształcenia ekonomiczne na rozdrożu”, w którym chwalono polską transformację, że “zrywa z tradycją gwarancji zatrudnienia od kołyski do grobu i sprowadza rządowy system ochronny do roli ostatniej deski ratunku”. W styczniu 1991 r. BŚ przedstawił program restrukturyzacji polskiego sektora węglowego, zakładający w wariancie długoterminowym zamkniecie od 36 do 56 kopalń i redukcje zatrudnienia przy jednoczesnym przejściu Polski na import węgla. Obecnie możemy przyznać, że ta propozycja jest w końcu bliska realizacji.
Bank Światowy przewiduje, że udzieli Polsce w latach 2003-2005 pożyczek na łączną kwotę 1,3 mld USD. W nowej „Strategii pomocy dla kraju” Bank Światowy zapowiedział, że będzie wspierał zacieśnienie średnioterminowej polityki fiskalnej, które powinno, w jego opinii, opierać się na lepszej kontroli wydatków. Reformy strukturalne, m.in. sektora węgla kamiennego, według Banku Światowego doprowadzą do zmniejszenia presji fiskalnej i umożliwią zmianę struktury wydatków budżetu.
Według ekspertów BŚ restrukturyzacja przedsiębiorstw, która rozpoczęła się w ostatnich latach, nie mogła przełożyć się na nową falę wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy, ponieważ nastąpiła w czasie niestabilnej sytuacji makroekonomicznej.
BŚ zamierza w najbliższych latach nadal współpracować z organizacjami pozarządowymi zajmującymi się korupcją. Poza tym na prośbę rządu polskiego, pomoże przygotować ocenę systemu sądownictwa.
BŚ planuje też pomagać w tworzeniu nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich oraz zamierza zbadać możliwości ułatwień dla prywatnych inwestycji w oszczędzanie energii.
Rodzaje pomocy kredytowej dla Polski:
pomoc bezzwrotna np. szkolenia, konsultacje, doradztwo w zakresie tworzenia podstaw gospodarki rynkowej, dotacje dla regionów słabo rozwiniętych,
umarzanie długów,
ułatwianie dostępu do rynków międzynarodowych,
bezpośrednie inwestycje zagraniczne.
Przykłady pomocy dla Polski
Projekt "Ochrona środowiska na terenach wiejskich" realizowany przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej obejmuje, oprócz działalności inwestycyjnej, doradztwo oparte na Polskim Kodeksie Dobrych Praktyk Rolniczych. Krajowe i zagraniczne środki przeznaczone są na budowę zbiorników na gnojówkę i gnojowicę oraz płyt do przechowywania obornika w celu ochrony wód powierzchniowych i podziemnych przed zanieczyszczeniami pochodzącymi z produkcji zwierzęcej oraz realizację zadań pozainwestycyjnych, jak: szkolenia i doradztwo rolnicze, monitoring środowiska obszarów objętych projektem, ocenę społeczną, ocenę ekonomiczną, zintegrowany system informatyczny zarządzania projektem oraz opracowanie strategii jego powielania. Ostateczny kształt projektu jest efektem porozumień zawartych z międzynarodowymi instytucjami finansowymi. Bank Światowy udzielił NFOŚiGW w styczniu 2000 roku kredytu w wysokości 1,25 mln USD i 1,10 mln EURO na częściowe sfinansowanie projektu. Oprócz kosztów związanych ze spłatą pożyczki Banku Światowego, NFOŚiGW zadeklarował również wniesienie udziału własnego w wysokości odpowiadającej równowartości 0,95 mln USD. Nordic Environmental Finance Corporation (NEFCO), który bardzo pozytywnie ocenił pilotażowy projekt przygotowany merytorycznie wspólnie przez NFOŚiGW i Bank Światowy, przekazał na realizację projektu darowiznę w wys. 1,0 mln USD. Global Environmental Facility (GEF) udzielił dotacji w wysokości 2,2 mln SDR (tj. ok. 2.8 mln USD), a Komisja Europejska 3,5 mln EURO w ramach Programu Phare.
Bank Światowy udzielił Polsce kredytu w wysokości 245 mln USD na modernizację systemu ciepłowniczego w Gdańsku, Gdyni, Katowicach, Krakowie i Warszawie.
Polska a Międzynarodowy Fundusz Walutowy.
Polska była wśród założycieli Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego, ale - wraz z Czechosłowacją - w latach 1948-1950 zawiesiła swoje członkostwo z uwagi na zimną wojnę oraz podział polityczny i militarny Europy. Dotyczyło to również Związku Radzieckiego, który brał udział w tworzeniu organizacji systemu ONZ. GATT, MFW i Bank Światowy były organizacjami, które miały zapewnić bezpieczeństwo handlu, możliwość swobodnych przepływów finansowych i równowagi w bilansie płatniczym. Wszystko to miało służyć wzrostowi gospodarczemu na świecie. ZSRR do ostatniej chwili uczestniczył w rokowaniach o organizacji oraz statucie MFW i BŚ. Pod jego wpływem w statucie MFW znalazł się zapis, że rezerwy złota Funduszu, które wtedy miały być podstawą stabilności systemu walutowego, mogą znajdować się nie tylko w amerykańskim Forcie Knox, ale również w innym miejscu uzgodnionym przez członków Funduszu. Był to jeden z warunków sine qua non ZSRR: nikt zresztą nie oczekiwał, że kraj ten przekaże odpowiednie rezerwy złota do USA. W ostatniej chwili ZSRR nie podpisał statutu i nie przystąpił do tych organizacji. Miało to wpływ na późniejsze stanowisko Polski.
Jest jeszcze jeden element tej historii. Otóż Polska, podobnie jak inne kraje europejskie, wystąpiła o pomoc do Banku Światowego w odbudowie powojennej. Liczono przede wszystkim na kredyt z BŚ na odbudowę kopalni węgla kamiennego na Śląsku. W końcowym etapie negocjacji Amerykanie, którzy mieli i mają kontrolny pakiet głosów w obu tych organizacjach, postawili warunek, żeby połowa węgla wydobywanego w kopalniach, które miały być odbudowane, trafiła na rynek Bizonii potem Trizonii w celu podtrzymania gospodarki niemieckiej i zaopatrzenia tamtejszej ludności. Polska zgodziła się na ten warunek i w ostatnim momencie, po przygotowaniu wniosków i ich nieformalnej aprobacie, Bank Światowy kredytu nie udzielił. Była to formalna podstawa wycofania się Polski z prac w tych organizacjach.
Drugim elementem historii kontaktów z Funduszem, o których mało wiadomo, są próby nawiązania współpracy jeszcze przed 1981 rokiem. Otóż w 1957 roku, niespełna rok po wyborze Władysława Gomułki na stanowisko pierwszego sekretarza PZPR, Polska zaczęła szukać kontaktów z MFW. Delegacja polska pojechała i spotkała się z przedstawicielami władz Funduszu i Banku Światowego. Tam im odpowiedziano, że oczywiście, są otwarci dla wszystkich krajów i zainteresowani przyjęciem nowych członków, ale przydatne będzie porozmawiać o tym w Departamencie Stanów USA. Konsultacje takie odbyły się i delegacji polskiej wyjaśniono, że chyba jeszcze nie pora, że trzeba jeszcze odczekać cierpliwie jakiś czas.
W latach 80-tych w dyskusjach wielostronnych w Paryżu i w Waszyngtonie, strona polska wykorzystywała decyzję z 1957 r., uzasadniając, że gdyby Polska wówczas przystąpiła do MFW, to wspólna sytuacja byłaby łatwiejsza. A błąd w ocenie Departamentu Stanu z roku 1957 spowodował, że przez kolejne dwadzieścia pięć lat tego nie zrobiono. W 1981 r., a potem w 1986 r. argumentowano, że nie powinno się ponownie popełniać tego samego błędu.
W listopadzie 1981 r., po wielu wahaniach i oporach, rząd podjął decyzję o wstąpieniu Polski do Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego. 10 grudnia 1981 r. przyjechała do Polski oficjalna misja obu tych organizacji.
Wcześniejsze wizyty ekspertów Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego przygotowały grunt do szybkiego opracowania oficjalnego raportu o stanie polskiej gospodarki. Taki raport jest podstawą wyliczenia "kwoty", czyli udziału danego kraju w tych organizacjach. Raport musiał być przygotowany przy współpracy Ministerstwa Finansów, Narodowego Banku Polski, Głównego Urzędu Statystycznego, Komisji Planowania itd. Rozmowy rozpoczęły się zgodnie z planem i bez najmniejszych zakłóceń.
Jednak stan wojenny tylko komplikował rokowania i to bardziej niż początkowo sądzono. Zamiast spodziewanych trzech do sześciu miesięcy przygotowań do uzyskania członkostwa w obu organizacjach - trwało to prawie pięć lat, do września 1986 r. A zadłużenie zagraniczne przez wprowadzenie stanu wojennego wcale się nie zmniejszyło.
Szef MFW już w końcu 1989 r. zapowiadał w telewizji, że Polaków czeka “długi post”. Plan Balcerowicza w rzeczywistości był zmodyfikowanym zwykłym planem dostosowawczym MFW (zmodyfikowanym, gdyż chodziło o kraj dopiero włączający się w światowy system kapitalistyczny). Otwarcie polskiej gospodarki (m.in. poprzez obniżenie ceł) na wniosek MFW, zamiast dofinansować przedsiębiorstwa dorżnęło lub oddało w ręce zagranicznego kapitału najnowocześniejsze gałęzie polskiego gospodarki, jak przemysł elektroniczny, czy lekki. Andrzej Olechowski, ówczesny minister finansów wprost stwierdził w “Polityce”, że “projekt budżetu musi być uzgodniony z MFW, bo od niego zależy redukcja polskiego zadłużenia, bez której polska gospodarka nie ma żadnych szans”.
W listopadzie 1991 r. były szef doradców ekonomicznych w Kancelarii Wałęsy stwierdził na łamach “Życia Gospodarczego”: „Forma i treść listów intencyjnych do MFW oznaczają jawną utratę suwerenności państwa w zakresie gospodarki na rzecz MFW (...) Korzyści, jakie mamy z podporządkowania naszej gospodarki programowi Funduszu są nikłe (...) Dochód narodowy spadł o jedną czwartą, to jest o 40 mld USD, a więc wielokrotnie więcej niż uzyskaliśmy nie tylko konkretnej pomocy, ale i nawet obietnic pomocy.”
W marcu 1991 r. w zamian za przyznane warunkowo przez MFW ulgi w spłacie odsetek z długów podpisano porozumienie zgodnie, z którym polski rząd utrzymał stały kurs waluty, co przy urzędowym podniesieniu cen nośników energii i ograniczeniu dotacji wymusiło dalszy szybki wzrost cen krajowych i sprawiło, że import stał się jeszcze bardziej opłacalny. Rząd zobowiązał się do dalszego obniżania ceł, swobody wywozu zysku oraz blokowania wzrostu płac (tradycyjne tłamszenie rynku wewnętrznego), co mogło oznaczać tylko dalszą zapaść sektora państwowego. Wywołało to wkrótce masowe protesty różnych grup zawodowych, a MFW z kolei był niezadowolony z niewykonania narzuconych przez siebie warunków “stabilizacji”.
W marcu 1997 r., po zakończeniu realizacji uzgodnionych z MFW porozumień i spłacie zobowiązań finansowych wobec Funduszu, Polska znalazła się w grupie krajów, które nie korzystają z bezpośredniej pomocy finansowej Funduszu i których gospodarki podlegają jedynie okresowym przeglądom zgodnie z Art. IV Statutu MFW o obligatoryjnych konsultacjach. Przeglądy polskiej gospodarki będą się odbywać co pół roku.
MFW ocenia polską gospodarkę
MFW pozytywnie ocenia sytuację gospodarczą Polski oraz planowane reformy, ale uważa za konieczne przed wejściem do strefy EURO ograniczenie deficytu budżetowego i odwrócenie tendencji narastania długu publicznego w relacji do PKB. Ograniczenie wydatków musi dotyczyć także innych elementów sektora finansów publicznych, także samorządów.
W czasie wiosennej wizyty w 2002r. misji MFW w Polsce stwierdzono, że Polska może wstąpić do Unii Europejskiej najwcześniej w 2006 roku, a do strefy EURO dwa lata później. Następnie na konferencji prasowej dnia 11 września 2002r. przedstawiciel MFW nie podał konkretnej daty, ale pozytywnie ocenił możliwość wcześniejszego rozszerzenia Unii. „Polska zbliża się do Unii Europejskiej z mocnymi instytucjami i otoczeniem makroekonomicznym. Stabilność cen została osiągnięta, deficyt obrotów bieżących jest pod kontrolą i restrukturyzacja przemysłu wzmacnia polską gospodarkę” - podała misja MFW w komunikacie z dnia 11 września 2002r.
MFW uważa, że zacieśnienie polityki fiskalnej i przewidywany brak presji inflacyjnej w ciągu najbliższych dwóch lat umożliwi dalsze luzowanie polityki monetarnej oraz obniżenie stóp procentowych banku centralnego, co mogłoby pobudzić polską gospodarkę. Według raportu MFW zbyt silny złoty jest najlepszym dowodem na to, że realne stopy procentowe - mimo ostatnich obniżek - nadal są zbyt wysokie.
MFW poparł politykę bezpośredniego celu inflacyjnego i nieinterwencji na rynku walutowym, stosowane obecnie przez Radę Polityki Pieniężnej oraz nie widzi potrzeby zmiany tej polityki. Cel inflacyjny Rady Polityki Pieniężnej na 2003 r. wynosi 3 % z odchyleniem o 1 pkt proc., czyli tyle samo, co znowelizowany cel inflacyjny na 2002 rok.
Misja MFW uważa, że Polska powinna dążyć do zwiększenia tempa wzrostu PKB w kolejnych latach. Szacuje potencjalny wzrostu PKB w Polsce w latach 2004-2006 na 4 %.
MFW jest zaniepokojony wzrostem bezrobocia. Jego zdaniem sytuacja może się poprawić, jeśli zostanie przeprowadzona nowelizacja kodeksu pracy, a pracownicy będą lepiej wykwalifikowani.
Polska odniosła ze współpracy z MFW istotne korzyści związane z:
uzyskaniem dostępu do kredytów innych międzynarodowych organizacji finansowych;
utworzeniem Funduszu Stabilizacyjnego na zapewnienie wewnętrznej wymienialności polskiego złotego;
uzgodnieniem i przeprowadzeniem redukcji i reorganizacji polskiego zadłużenia w ramach zawartego porozumienia z Klubem Paryskim;
zawarciem umowy o redukcji polskiego zadłużenia wobec banków komercyjnych zgrupowanych w Klubie Londyńskim;
przekształceniem Funduszu Stabilizacyjnego w Fundusz Prywatyzacji Banków polskich.
Udział Polski w Światowej Organizacji Handlu.
Polska jest stroną Układu GATT od 1967 roku. Do końca Rundy Urugwajskiej status Polski był nietypowy. Jako kraj o gospodarce centralnie planowanej i cenach, które nie były kształtowane przez rynek oraz nie posiadający taryfy celnej, Polska musiała udzielić koncesji na rzecz pozostałych krajów - stron Układu GATT.
Runda Urugwajska i reformy w Polsce zmierzające do wprowadzenia gospodarki rynkowej spowodowały powrót do normalności. Obecnie status Polski jako członka założyciela WTO nie różni się od statusu pozostałych członków.
Polska jest członkiem Porozumienia ITA od maja 1997 r. i realizuje proces liberalizacji ceł na produkty objęte Porozumieniem.
Rada Ministrów na posiedzeniu w dniu 23 listopada 1999 r. przyjęła dokument pt.: "Stanowisko Polski w sprawie nowej rundy wielostronnych negocjacji handlowych WTO". Stanowisko dotyczy wszystkich istotnych obszarów działalności gospodarczej i handlu międzynarodowego. Obejmuje takie zagadnienia jak:
Stawki celne na towary nierolne;
Rozszerzenie Porozumienia ITA - ITA 2;
Rolnictwo;
Bariery techniczne w handlu;
Handel i środowisko;
Standardy pracy;
Reguły pochodzenia;
Subsydia w towarach nierolnych;
Antydumping;
Środki ochronne;
Handel usługami;
Własność intelektualna;
Zamówienia publiczne;
Przejrzystość przepisów w zamówieniach publicznych;
Handel a inwestycje;
Handel a konkurencja;
Ułatwienia w handlu;
Regionalne porozumienia handlowe;
Przystępowanie do WTO;
Rozstrzyganie sporów;
Handel elektroniczny;
Realizacja porozumień WTO;
"Stanowisko (...)" definiuje również podstawowe dla Polski zasady negocjacji.
Polska stoi na stanowisku, iż rozpoczęcie, prowadzenie i zakończenie negocjacji winno być traktowane jako poszczególne części jednolitego przedsięwzięcia. Rezultaty podejmowanych negocjacji powinny być przyjmowane w całości i stosowane przez wszystkie kraje członkowskie WTO. Polska popiera prowadzenie negocjacji na zasadach przejrzystości pomiędzy poszczególnymi krajami członkowskimi WTO. Polska prezentuje opinię, iż ogólna równowaga zysków i zapewnienie równości wyników negocjacji jest jednym z ich głównych celów. Polska popiera ideę prowadzenia wielostronnych negocjacji handlowych i postępującej liberalizacji w celu promowania rozwoju i przeciwdziałania ubóstwu. Zapewnienie korzyści z uczestnictwa w wielostronnym systemie handlowym dla krajów rozwijających się, w tym najmniej rozwiniętych jest istotnym celem polskiej strategii negocjacji. Polska stoi na stanowisku, iż specjalne i zróżnicowane traktowanie krajów rozwijających się, w tym najmniej rozwiniętych, jest integralną częścią negocjacji i winno być odzwierciedlone w efektywnych postanowieniach zawieranych porozumień. Polityka handlowa i polityka ochrony środowiska winny się wzajemnie wspierać w celu osiągnięcia zrównoważonego rozwoju.