DEKONSTRUKCJONIZM
kontrowersyjna teoria analizy tekstu przypisująca mu:
brak stałego odniesienia przedmiotowego,
niezależność od autora jako dyspozytora sensu,
brak hierarchizacji strukturalnej,
semantyczną nierozstrzygalność
wewnętrzne samo-zaprzeczenie;
negacja tekstu jako struktury spójnej i zhierarchizowanej stanowi podstawę koncepcji misreading (niedoczytania) zakładającej, iż żadne odczytanie tekstu nie może pretendować do trafności czy poprawności;
3) reprezentujący teorię nieczytelności tekstu ruch intelektualny zainicjowany w latach 60. we Francji przez J. Derridę, a rozwinięty w USA (m.in. P. de Man, J. Hillis Miller, G. Hartman, H. Bloom), S. Felman, J. Culler) jako nowa orientacja w humanistyce, odrzucająca tradycyjne założenia i kategorie zachodnioeuropejskiej filozofii oraz powiązane z nimi hierarchie wartości (-» logocentryzm) i konwencje myślowe; w pol. literaturoznawstwie zainteresowanie d. zaznacza się od lat 80., głównie wśród badaczy młodszego pokolenia (m.in. R. Nycz); (por. -» poststrukturalizm).
Podręcznik:
Dekonstrukcja a dekonstrukcjonizm:
Dekonstrukcja wiąże się ściśle z filozofią francuskiego filozofią Jacques'a Derridy (1930-2000).
Dekonstrukcjonizm
kierunek w badaniach literackich
rozwijał się w USA w latach 70. i 80. XXw.
inaczej zwany szkołą z Yale
jej przedstawiciele skupieni wokół Paula de Manna (1919 - 1983).
pierwszy głośny manifest: Deconstruction and Criticism ( 1979); zawierał teksty J. Derridy, P.de Manna, H.Blooma, G.Hartmana.
Przedstawiciele:
Joseph Hills Miller
Barbara Johnson
Geoffrey Hartman
Pokolenie uczniów:
Gayatri Ch. Spivak
Werner Hamacher
Samuel Weber
Rodolphe Gasche
Peter Fenves
Źródła dekonstrukcji:
Tzw. T r z y k r y t y k i - zaważyły na filozofii literatury dekonstrukcjonistów.
Friedricha Nietzschego (1844-1900) - krytyka jęz. pojęciowego maskującego swoją retoryczną naturę;
Sigmunda Freuda - krytyka substancjalnego i jednorodnego podmiotu;
Martina Heideggera - krytyka metafizyki jako dyskursu regulatywnego
To co ł ą c z y dekonstrukcję i dekonstrukcjonizm:
Niewiara w powstrzymanie nieskończonego ruchu znaczeń, zarówno w tekscie czytanym jak i w świecie w ogóle.
Zwątpienie w istnienie monadycznych totalności
Dekonstrukcjonizm:
- Szkoła krytycznej lektury oparta na ujawnianiu retorycznych mechanizmów języka unieważniających spójne znaczenie danego tekstu. (po polsku: jak wychwycisz, jak to jest zrobione to zrozumiesz, że nie zawsze wszystko jest tak jak się na pierwszy rzut oka wydaje i mogą występować pewne nieścisłości)
Dekonstrukcja więc to:
- „akt czytania, który pozwala przemawiać temu, co inne”
W tym znaczeniu dekonstrukcjonizm to m e t o d a rygorystycznego czytania tekstów lit. i nie. A dekonstrukcja to pojęcie szersze oznaczające f i l o z o f i ę przyświadczającą temu, co zdarza się w świecie, a więc także w literaturze.
Obydwa dążą do pokazania tego, co pozostaje w lekturze i doświadczeniu ( tego, czego nie da się zredukować ani do znaczenia gramatycznego, ani do idei filozoficznej, ani do ustalenia tematu czy nadrzędnego sensu) - jednak dekonstrukcja Derridy nie ogranicza się jedynie do znajdowania i odkrywania w danym tekście retorycznych powikłań.
Nie jest wiec teorią, którą można aplikować do analizy tekstów lit.
Paul de Man podkreślał, że jego tekstualna (text-oriented) metoda jest bardziej filologiczno-retoryczna niż filozoficzna.
Definicja dekonstrukcji J.H.Millera:
„W rzeczywistości dekonstrukcja to modne określenie na dobre czytanie jako takie. Wszyscy dobrzy czytelnicy byli i są dekonstrukcjonistami.”
***
Derrida:
struktura
- odniesienie do tradycji logocentrycznej
gwarancja porządku, tego co logiczne
Derrida to podważa - nie istnieje wg niego stabilne centrum
***
- nie istnieje ostateczne „signifie” (znaczące) - istnieje tylko nieskończony ruch „signifions” (znaczonych)
-zaprzeczenie dualizmowi świata
DEKONSTRUKCJA DERRIDY:
Jest filozofią, dla której literatura jest uprzywilejowanym miejscem refleksji nad tym co nieustannie i nieoczekiwanie wydarza się na świecie.
Kluczowe kategorie:
idiomatyczność
instytucjonalność
radykalny konstektualizm
afirmacja
inwencja
1.
Nie istnieje literackość = nie istnieje ahistoryczna esencja literatury.
Literatura zostaje wytworzona jako zbiór obiektywnych reguł w osobliwej historii aktów zapisywania i czytania.
Tekst jest więc: osobliwy, jednostkowy, idiomatyczny i należy do skonwencjonalizowanej literatury.
2.
Nie da się ograniczyć kontekstów danego tekstu i wyczerpać jego znaczenia.
Interpretacja pozostaje zawsze niedokończona, bo nie istnieje koniec tekstu.
3.
Lektura skupiona na regułach hermeneutycznych jest nieprzewidywalnym znaczeniem= jednostkowe doświadczenie (Derrida)
Czytanie jest afirmatywne (tak dla czytanego tekstu)
Istnieje odpowiedzialność za tekst czytany: to podkreślenie niepowtarzalności własnej odpowiedzi , własnej powinności interpretacyjnej wobec tekstu.
Dekonstrukcyjne przykazanie literatury: „Będziesz mnie czytał tak, że czytelnik twojego tekstu dostrzeże twój szacunek wobec mnie.”
4.
Dekonstrukcja jest inwencją - wynajduje nowe sposoby mówienia o świecie (w tym i o lit.), które umożliwiają pojawienie się czegoś nowego, innego niż do tej pory, a przy tym niespodziewanego.
Nie pozwalając żadnej instytucji na osiągnięcie stabilizacji dekonstrukcja wprawia je w stan permanentnego kryzysu. Uzasadnienie: Każdy nowatorski tekst rozregulowuje stabilna instytucję literatury i wynajduje nowe reguły by zaadoptować się do nowej sytuacji.
W powyższym znaczeniu: dekonstrukcja jest nazwą dla dialektyki tradycji i innowacji.
DEKONSTRUKCJA de Mana:
Literackość tekstu:
Literacki jest każdy tekst, który: „ukrycie lub jawnie oznacza swój własny tryb retoryczny i prefiguruje własne niedoczytanie jako odpowiednik swej retorycznej natury.”
Retoryczność tekstu /=/ gramatyczność tekstu
Jeżeli figuratywność (retoryczność = niepewna referencjalność) wbudowana jest w język jako taki to zanika różnica między filozofią a literaturą, bo filozofia skazana jest na literackość.
Przy czytaniu tekstu rozumienie gramatyczne jest przekreślane i zastępowane przez rozumienie retoryczne/
J.H.Miller „ dekonstrukcja to metafizyczny sposób czytania”
Metafizyczny model lit. zakłada, że wartość dzieła lit. znajduje się poza nim samym.
Dekonstrukcja metafizyki - oznacza podważenie referencjalnego modelu lektury i odsłonięcie figuralnego wymiaru tekstu, który unieważnia jego organiczną jedność.
Dekonstrukcyjne lektury (wg. De Mana i Millera) poza opozycją do hermeneutyki (ustalanie znaczenia) i poetyki (definiowanie znaczenia tekstu lit.)
Gadamer: istotne jest odsłanianie poetyckiego uobecniania sensu w słowach.
POJĘCIA:
DIFFÉRANCE ( differ- zwłoka, differance- różnica)
- termin nieprzetłumaczalny (przyjęło się „różnia”)
- mechanizm wytwarzania znaczeń w systemie języka i rzeczywistości
- źródło wszelkich różnic
- odsuwanie znaczenia (jest tylko śladem)
- ślad - odsyła do innych śladów
- każde odczytanie jest niedoczytaniem / każda interpretacja jest dezinterpretacją
IL N'Y A PAS DE HORS-TEXTE = “nie ma nic poza tekstem”
-zdanie Derridy z “O gramatologii”
-brak jakiegokolwiek zdania, które możnaby umieścić poza kontekstem
-wszystko można zdekonstruować, zmienić znaczenie słowa/zdania
„NIEROZSTRZYGALNIK”
-słowo zaczerpnięte z tekstu dekonstruowanego
-zazwyczaj niedostrzegane przez autora
-wykluczony w interpretacji, bo jeśli nie, to dyskurs nie byłby spójny
DYSSEMINACJA
-rozsadzanie sensów do nieskończonej ilości w ramach danego horyzontu
-tekst tkanką cytatów
-nieograniczoność kontekstów
SUPLEMENTACJA
-zaszczepienie sensów
-są uzupełnieniem całości
-dodatek jest już poza całością
Z P.de Manna: „dekonstrukcja zawsze ma za swój cel ujawnienie istnienia ukrytych połączeń i fragmentacji w, jak się zakłada, monadycznych totalnosciach”(monady - byty duchowe(przyp. Żabińska;d)
co mówi nam baaaardzo dużo
= konstytuuje
4