System partyjny

Parlament Szwedzki

W latach powojennych w życiu politycznym Szwecji dominowała jedna partia: Szwedzka Socjaldemokratyczna Partia Pracy (SAP), która nieprzerwanie sprawowała władzę od 1932 do 1976 roku, kiedy przegrała wybory^[2]. Drugą porażkę poniosła w 1991 roku, ale następne wybory w latach 1994, 1998 i 2002 przyniosły jej powrót do władzy. Jak więc widać partia ta zdecydowanie dominuje w życiu politycznych Szwecji. SAP powstała w 1889 roku. Większość jej członków to działacze związków zawodowych. SAP jest zwolenniczką państwa opiekuńczego, popiera silny wpływ państwa na gospodarkę i równość społeczną. SAP przywiązuje również wagę do równouprawnienia kobiet. W rezultacie w Szwecji udział kobiet w wybieralnych organach politycznych dochodzi często do 50%.

Skrajnie lewicową partią jest Partia Lewicy (VP) utworzona w 1990 jako sukcesorka komunistów. Mimo swego radykalizmu, akceptuje parlamentarną drogę do socjalizmu.

Inną znaczącą partią jest Umiarkowana Partia Koalicyjna (MSP). Ugrupowanie to odwołuje się do wartości konserwatywnych i liberalnych. Członkowie tej partii są zwolennikami monarchii, zmniejszenia zakresu świadczeń socjalnych i obniżenia podatków. Reprezentuje interesy klasy średniej i wyższej.

Kolejna ważna partia to Ludowa Partia Liberałów (FP), która jest zwolenniczką socjalliberalizmu. Podobnie jak konserwatyści są przeciwnikami interwencjonizmu państwowego i rozrastania się systemu świadczeń socjalnych. W 2002 liberałowie w wyborach odnieśli spory sukces, uzyskując poparcie 13,3% głosujących.

Partia Centrum jest ugrupowaniem centrolewicowym, reprezentującą interesy farmerów i drobnej przedsiębiorczości.

Chrześcijańska Demokracja (KdS) określa siebie mianem centrum, alternatywą dla lewicy i prawicy.

W ostatnich wyborach do parlamentu weszli również Zieloni, dla których priorytetem jest oczywiście ochrona środowiska.

Jak więc widać system partyjny Szwecji bogaty jest w partie, ale dominuje w nim zdecydowanie jedna z nich - SAP, która jedynie co kilka kadencji Riksdagu traci władzę. Ostatni raz ją straciła w 2006, kiedy koalicję utworzyły MSP, CP, FP i KdS.

System partyjny Szwecji od lat trzydziestych XX w. zdominowany jest przez Szwedzką Socjaldemokratyczną Partię Robotniczą (zał.1889), rządzącą 1932-76, 1982-1991 i od 1994. Wsparcia socjaldemokratom na forum parlamentu udziela lewicowa Partia Lewicy(zał.1917), nosząca w nazwie do 1900 termin ,, komunistyczna". Przeciwwagę dla partii lewicowych stanowi w Szwecji tzw. blok partii mieszczańskich. Tworzą go: najsilniejsza w tym gronie konserwatywna Umiarkowana Partia Koalicyjna (zał.1904, do 1969 pod nazwą Partia Konserwatywna), ugrupowanie chłopskie, reprezentujące interesy rolników Partia Centrum (zał. 1910, do 1958 pod nazwą Związek Chłopski), liberalna Partia Ludowa (zał. 1902), centralna Chrześcijańsko-Demokratyczna Partia Społeczna (zał. 1964). Poza tym układem politycznym działa Partia Zielonych (zał. 1981), będąca kontynuatorką ruchów ekologicznych. Największe centrale związkowe: Federacja Szwedzkich Związków Zawodowych, Centralna Organizacja Pracowników Umysłowych.

PARLAMENT (RIKSDAG)

Wraz z wyborami 1970 roku częściowa reforma konstytucyjna wzmocniła proporcjonalność systemu wyborczego. W tym samym czasie zniesiono wyższą (pierwszą) izbę parlamentu, co weszło w życie 1 styczna 1971 roku.

- wybory do Riksdagu

W Riksdagu zasiada 349 posłów. 29 wieloosobowych okręgów wyborczych wybiera od 2 do 35 reprezentantów. Łączna liczba 310 miejsc rozdzielana jest pomiędzy okręgi wyborcze w oparciu o wielkość (ludność) okręgu, na podstawie zmodyfikowanego systemu Sainte-Laguë (pierwszym dzielnikiem jest 1,4). Tylko z jednym wyjątkiem, jedynie te partie, które w skali kraju uzyskają 4 proc. Głosów, otrzymują mandaty. Wspomniany wyjątek dotyczy sytuacji, w której partia osiągnie poparcie 12 proc. w danym okręgu wyborczym - wówczas uczestniczy ona w podziale miejsc w Riksdagu przypisanych danemu okręgowi, nawet nie osiągnąwszy ogólnokrajowego progu 4 proc. Dość jednak wysoki 12-procentowy próg sprawił, że żadna partia nie dostała się do Riksdagu tylko w oparciu o tą zasadę. Bardzo bliskie spełnienia tego warunku było w ostatnich wyborach regionalne ugrupowane Norrbottenspartiet, jednak 9,1 proc. uzyskane w położonym najdalej na północ okręgu Norrbotten nie wystarczyło do przekroczenia progu. Dla partii, które uzyskają 4 proc. głosów w skali kraju przewidziany jest udział w rozdziale dodatkowych 39 mandatów, tak by zapewniona została możliwie najlepsza proporcjonalność pomiędzy liczbą głosów a liczbą uzyskanych mandatów.

Wraz z wyborami w 1998 roku wprowadzono system "głosów z pozytywną preferencją". Obok głosu oddawanego na partię, wyborcy mogli odtąd wybrać także konkretnego kandydata na liście partyjnej. Jeśli liczba głosów oddana na danego kandydata wynosi przynajmniej 8 proc. całości oddanych głosów na partię w konkretnym okręgu wyborczym, wówczas ów kandydat przesuwa się automatycznie na czołową pozycję listy partyjnej (w przeciwnym wypadku pozostaje ona jednak niezmieniona). W wyborach 1998 roku ok. 30 proc. wyborców (w 2002 - 26 proc.) skorzystało z możliwości użycia "głosów z pozytywną preferencją", niemniej i tak większość z nich oddana została na kandydatów już znajdujących się na czele list partyjnych. Dane z tych wyborów wskazują, że bezpośrednim efektem tej zmiany był fakt, że 12 z 349 posłów zostało wybranych w miejsce kandydatów umieszczonych wyżej na listach partyjnych (w 2002 roku - dziesięciu).

Z perspektywy wyborców jest niewątpliwą wadą systemu oddanie partiom niemal całkowitej kontroli nad listami. Mimo zaznaczającego się trendu dawania większego zakresu decyzji w ręce wyborców, pozycja partii jest wciąż niepodważalna.

PARTIE POLITYCZNE

Po raz pierwszy partie polityczne wspomniane zostały w konstytucji w wyniku reformy, która weszła w życie z początkiem 1971 roku. Konstytucja z 1975 roku definiuje je jako "każde zrzeszenie lub grupę wyborców, która pojawia się w wyborach pod konkretną nazwą".

W podziale na partie lewicowe i prawicowe w tradycyjnym skandynawskim modelu 5-partyjnym, wyróżnić można następujące partie: Partię Lewicy (Vänsterpartiet, do 1990 roku pod nazwą Partia Komunistyczna), Socjaldemokratyczną Partię Robotniczą Szwecji (Sveriges socialdemokratiska arbetareparti, powszechnie zwana Socialdemokraterną), Partię Centrum (Centerpartiet, do 1957 roku występująca pod nazwą Liga Agrarna), Ludową Partię Liberalną (Folkpartiet liberalerna) oraz konserwatywną Umiarkowaną Partię Jedności (Moderata samlingspartiet, zwaną powszechnie Moderaterną). W okresie powojennym za wyjątkiem koalicji pomiędzy socjaldemokratami a Ligą Agrarną (1951-57), pierwsze dwie partie tworzyły nieformalny blok socjalistyczny, zaś pozostałe trzy - blok niesocjalistyczny.

W 1988 roku do Riksdagu dostało się 6 partii, zaś w wyniku kolejnych czterech wyborów 7 partii wysłało tam swych posłów. W latach 1988, a później od 1994 mandaty uzyskała też Partia Zielonych (Miljöpartiet de Gröna). W 1991 roku nie była ona reprezentowana, ale poparcie wyborców zyskały z kolei dwie inne nowe partie. Jedną z nich była populistyczna prawicowa Nowa Demokracja (Ny Demokrati), która uzyskawszy 24 mandaty, straciła je wszystkie w kolejnych wyborach w 1994 roku. Z kolei Partia Chrześcijańsko-Demokratyczna zdołała utrzymać reprezentację w parlamencie począwszy od 1991 roku. Po ostatnich wyborach w 2002 roku, uzyskawszy poparcie 9,15 proc. głosujących, stała się czwartą siłą w Riksdagu. Zbliżające się jednak w tym roku wybory (2006) zwiastują jednak znacznie gorszy wynik, a poparcie dla partii oscyluje na granicy 4-procentowego progu wyborczego.

Oto wyniki ostatnich wyborów z września 2002 roku, uwzględniające wyniki partii, które dostały się do parlamentu oraz Szwedzką Demokrację, która z partii pozaparlamentarnych była tego najbliższa:

[kliknij TUTAJ aby zobaczyć dane w powiększeniu]

Tradycyjna jest w Szwecji pewna stabilność preferencji partyjnych wyborców. Aczkolwiek, od początku lat 70. XX wieku schematy głosowania zaczynają się zmieniać. Mniej wyborców jest zdeklarowanymi zwolennikami jednej partii, zaś większa ich liczba decyduje o tym, na którą partię oddać swój głos w późniejszym etapie kampanii wyborczej. Jednocześnie zarysowuje się zjawisko rosnącej nieufności do politycznych instytucji, w tym partii, oraz do polityków w ogóle.

Spada również liczba członków partii. Odsetek ludności mający legitymację partyjną był w Szwecji niegdyś bardzo wysoki, w dużej mierze dlatego, że socjaldemokraci pozwalali lokalnym związkom zawodowym rejestrować swoich członków grupowo jako członków partii. Stąd jeszcze w 1990 roku partie polityczne w kraju liczącym niewiele ponad 8 milionów ludzi miały 1,48 mln członków, zaś sama tylko Socialdemokraterna - ok. 1 milion. Pod presją opozycji i członków związków zawodowych socjaldemokraci zarzucili tą praktykę. W 2002 roku łączna liczba członków partii w Szwecji wyniosła 346 000, z czego 40 proc. należało do Socialdemokraterny. Do tego spadku przyczynia się też niewątpliwie wspomniany spadek zaufania do polityków i polityki, a w związku z tym kłopoty z rekrutacją nowych członków.

Od 1966 roku partie, które dostają się do Riksdagu są finansowane z budżetu państwa. W 1972 roku rozszerzono ich zasięg do wszystkich partii, które zdobędą 2,5 proc. poparcia w skali kraju (choć w przypadku ostatnich wyborów nie robi to żadnej różnicy, gdyż te partie przekroczyły też próg 4-procentowy). W 2000 roku partie otrzymały z budżetu kraju łącznie 246 mln SEK.

Nominacja kandydatów wewnątrz partii nie jest regulowana odgórnie, decydują o tym lokalne i regionalne oddziały partyjne. Obecnie na szeroką skalę przeprowadza się niewiążące prawybory, w których członkowie danej partii głosują na wstępną listę kandydatów, co ma służyć ustaleniu listy partyjnej na późniejsze wybory.

---