Marian Jurkowski Od wieży Babel do języka kosmitów.

UNIWERSALNE JĘZYKI SZTUCZNE.

Od starożytności do renesansu:

• II w.n.e.- Klaudiusz Galen, jeden z pierwszych projektodawców uniwersalnego języka sztucznego;

• XIIIw.- system znaków pisemnych Rajmunda Lullusa;

• XVIw.- Nostradamus, opracował także uniwersalny sztuczny język lub raczej międzynarodowy system znaków;

• XV/XVIw.- Teofilo Folengo, autor projektu, który był pierwsza udaną próbą uniwersalnego języka ponadnarodowego;

• XV/XVIw.- Tomasz Morus, projektodawca oryginalnego uniwersalnego języka sztucznego; opisał język Utopijczyków;

• XVIw.- Juan Luis Vives;

Próby wieku XVII:

• Tomasz Campanella- twórca interesującego, uniwersalnego, racjonalnego języka nauki;

• Franciszek Bacon- gorący zwolennik idei gramatyki uniwersalnej;

• Kartezjusz- entuzjasta uniwersalnego filozoficznego języka nauki;

• Filip Labbe- wydał gramatykę języka ogólnoludzkiego opartą na uproszczonej łacinie;

• Gramatyka Port- Royal- opracowana przez Antoine Arnaulda oraz Claude Lancelota w opactwie Port- Royal;

• Projekty pasygraficzne (pasygrafia- projekty uniwersalnego pisma i alfabetu):

- Tomasz Urquhart- wyłożył po raz pierwszy w sposób szczegółowy i systematyczny ideę graficznego wyróżniania pojęć uniwersalnych;

- 2 połowa XVIIw, dzieło Keyva Becka Alfabet uniwersalny, za pomocą którego każdy naród może rozumieć myśli każdego innego narodu;

• George Dalgarno- projekt uniwersalnego systemów znaków w szkole dla głuchoniemych;

• Jan Amos Kamensky, autor rozdziału Panglottica poświęconego konstrukcji uniwersalnego języka nauki, za pomocą którego można by przekazywać wiedzę pansoficzną wszystkim ludziom;

• Jon Wilkins- projekt języka uniwersalnego podobny do projektu Komensky'ego;

• Izaak Newton projekt języka uniwersalnego jest to typowy język literowo- fonetyczny i filozoficzno- pojęciowy;

Leibniz i inni (XVII/XVIIIw.):

• Gotffried Wilhelm Leibniz- pasygraficzny projekt, który polegał na tworzeniu pojęć- wyrazów jako kombinacji liter, cyfr, symboli matematycznych i innych znaków;

• XVIIIw.- Denis Diderot- język uniwersalny jako uproszczona forma francuszczyzny;

• Marie Jean Antoine Nicola markiz de Condorcet- zwolennik języka uniwersalnego o zasięgu ogólnoświatowym;

• Józef Maimieux- klasyfikacja wszystkich pojęć według 12- pozycyjnego systemu cyfrowego;

• Andre Marie Ampere- projekt uniwersalnego języka filozoficznego;

• Projekt języka międzynarodowego nieznanego autora pod pseudonimem Carpoforofilus, była to uproszczona łacina;

• XVIIIw.- caryca Katarzyna II powołała komisję, która miała opracować uniwersalny język ogólnoświatowy;

XIXw.:

• praca Francuza Jeana Francisa Sudre'a, w której przedstawiono zasady uniwersalnego, powszechnie zrozumiałego języka muzycznego zwanego SOLRESOL;

• sprawom wspólnego języka uniwersalnego wiele miejsca w swoich pracach poświęcili także: Fourier i Chabet, Letellier, Renouvier, Mulle i Pirreau;

• VOLAPUK- pierwsza udana próba sztucznego międzynarodowego języka uniwersalnego, utworzony w XIXw przez bawarskiego księdza Joanna Martina Schleyera, volapuk= „mowa światowa”, oparty został głównie na słownictwie słownictwie gramatyce angielskiej;

ESPERANTO LUDWIKA ZAMENHOFA:

• Język, który zrobił największą karierę międzynarodową;

• Twóca: Ludwik Łazarz Zamenhof, urodzony w Białymstoku, gdzie słyszał język polski, białoruski, rosyjski, ukraiński, niemiecki, żydowski i litewski, ludzie nie mogli się ze sobą porozumieć, dlatego postanowił stworzyć jeden język dla ludzi całego świata;

• W roku 1878 język taki był już mniej więcej gotowy;

• Zasadą kiedy tworzył było: aby gramatyka była bardzo łatwa, prosta, logiczna i krótka, reguły gramatyczne nie miały mieć wyjątków, a wszystkie międzynarodowe wyrazy miały wejść do tego języka;

• Pierwszy podręcznik esperanta ukazał się w 1887r. w Warszawie, w tym czasie nazwa języka brzmiała „język międzynarodowy”, książka nie była podpisana nazwiskiem autora tylko dr Esperanto;

• Współczesna nazwa języka: w języku uniwersalnym Zamenhofa „esperanto” znaczyło „mieć nadzieję”, wyraz pochodził od czasownika esperi „mieć nadzieję, ufać”, sam wyraz esperanto to rzeczownikowa forma imiesłowu czynnego czasu teraźniejszego, wywodząca się od pierwiastka esper- i przyrostka -ant- oraz rzeczownikowej końcówki -o;

• W słownictwie esperanckim wyrazy są pochodzenia romańskiego, germańskiego, słowiańskiego;

• 1888r.- pierwszy klub esperantów w Norymberdze;

• 1889r.- w Norymberdze pierwsze pismo esperancie „La Esperantisto”;

• w ciągu pierwszego dziesięciolecia ruch esperancki objął niemal całą Europę głównie Niemcy, Rosję, Francję i kraje skandynawskie, pod koniec XIXw. Esperantyści przenikają także na inne kontynenty, głównie do Ameryki i Azji;

• 1905r.- I Światowy Kongres Esperantystów we Francji;

• 1908r.- powstał Światowy Związek Esperantystów i Akademia Esperanta czuwająca nad czystością i prawidłowym rozwojem języka;

• nie istniały w tym języku żadne przekleństwa;

• 1972r.- opracowana została specjalna lista przekleństw dopuszczanych do użycia w wyjątkowych okolicznościach i sytuacjach;

• nadawano esperancie audycje, uczono tego języka w telewizji;

• ewolucja esperanta przebiegała w 6 etapach:

I (1887- 1905)- od utworzenia esperanta do I Międzynarodowego Kongresu; rozwój esperanta głównie w formie pisanej przede wszystkim w Polsce i Rosji;

II (1905- 1914)- od I Kongresu do I wojny światowej; rozwój ustnej formy esperanta i powstanie odrębnej literatury esperanckiej;

III (1914- 1919)- zastój spowodowany przez I wojnę światową;

IV (1920- 1939)- burzliwy rozwój ruchu esperanckiego oraz interlingwistyki, rozwój esperanckiej terminologii naukowo- technicznej;

V (1939- 1945)- zastój spowodowany II wojną światową;

VI (od 1945)- wszechstronny rozwój ruchu esperanckiego na całym świecie, doskonalenie języka, uproszczenie pisowni, nieustanne wzbogacanie słownictwa;

• Esperanto jest:

1. językiem łatwym do opanowania i posługiwania się nim w mowie i piśmie, zawdzięcza to uniwersalnemu słownictwu i prostym logicznym regułom gramatycznym i słowotwórczym;

2. w pewnym sensie jest językiem naturalnym powstałym na bazie innych języków naturalnych;

3. jako typ jest językiem analitycznym i aglutynacyjnym;

4. esperanto można zaliczyć do rodziny języków romańskich, w jego słownictwie obok przeważających wyrazów romańskiego pochodzenia znalazły się też zapożyczenia germańskie i w mniejszym stopniu słowiańskie;

I okres poesperancki:

• 1889r.- język anglo- franka;

• 1894r.- novilatin, opublikowany w Lipsku przez E. Bermana;

• 1903r.- 1904r.- latino sine flexione, utworzył go Włoch Giuseppe Peano;

• 1902r.- idiom- neutral przekształcony później w reform- neutral (1908r.), twórcą tego języka był W. Rozenberger;

• 1906r.- język ro, projekt opublikował w USA Eduard P. Foster;

• IDO- nowy język uniwersalny, który zrodził się z krytyki esperanta na początku XXw., opracował go we Francji specjalny komitet, w którego skład wchodzili m.in. L. de Beaufront, L. Couturat, L. Leau;

• Okres poidowski:

- 1909r.- adamitik, twórca Węgier A. Velicsa;

- 1919r.- nepo międzynarodowe, autor Rosjanin W. Czeszychin;

- 1921r.- ku- dzi przedstawiony przez S. Kukielę- Krajeńskiego;

- 1922r.- medial, opracowany przez I. Weisbarta;

- 1924r.- neoromani, Warszawa J. Słonimski;

- 1926r.- ost, Kraków A. Ostaszewski;

- etem, twórca Rosjanin N. J. Juszmanow;

- 1926r.- omo, opracowany przezW. I. Węgrowa w Świerdłowsku;

- parla, język Karola Spitzera;

• Occidential- 1922r., autor Estończyk z Tallina, Edgar de Wahl;

• Novial- 1928r., autor Otto Jespersen;

• Universal- 1931, Lipsk E. Drezen;

• Uproszczone warianty języków naturalnych, żywych np. Basic English- 1930r. C. K. Ogden;

II okres poesperancki:

• 1943r.- mondial, projekt Szweda Helge Hejmera;

• 1950r.- antybabilon;

• 1958r.- dofratera, autor Wietnamczyk Pham Xuan Thai;

• 1960r.- loglen, projekt Amerykanina Johna Brouna;

• 1960r.- renova, stworzona przez Bułgara Petra Stojana;

• 1961r.- neo, autorem był Arturo Alfandari;

• 1962r.- w Tokio Japończyk Fuishiki Okamoto opublikował projekt języka BABM;

• 1951r.- interlingwa;

• 1976r.- aksjom- wariant, autor Rosjanin D. G. Bajew;

• pierwotnymi znakami, z których rozwinęło się pismo właściwe, ideograficzne i później alfabet były tzw. „zdanio- rysunki”, czyli pismo obrazkowe zwane piktograficznym;

• następnym etapem rozwoju pisma było pismo ideograficzne (pismo, które nie oddaje dźwięków mowy, lecz bezpośrednio przekazuje w utrwalonej formie jakieś pojęcie, jakąś ideę);

• Język migowy głuchoniemych- język gestów, uważany za pierwotny język praczłowieka, zwany „pasymologią”, oparty na naturalnych odruchach, gestach, minach i pozach człowieka;

• Języki komputerowe- np. ALGOL, FORTRAN, COBOL, SAKO, LISP, SIMULA SAS, „MARYSIA”, LUNA;

• Pidżyn- typowy międzynarodowy język morsko- handlowy;

• Kreol- języki mieszne, uproszczona forma, któregoś z języków kolonizatorów;

• LINKOS- język Kosmosu, system znaków opracowany w 1960r. przez Holendra H. Freudenthala;

• Próby łączności z innymi cywilizacjami: fale radiowe, fale świetlne, sondy automatyczne, kontakt telepatyczny, kontakt bezpośredni;

• Kod genetyczny- uniwersalny język przyrody;

3

---