FIZJOLOGICZNE UŁOŻENIE CHOREGO NIEPRZYTOMNEGO.
Barwina Małgorzata, Sein Anand Jacek
W normalnych warunkach kończyny i stawy chorego często zmieniają swoje ułożenie. Wielogodzinne pozostawienie ich bez ruchu nawet u zdrowego człowieka jest niekorzystne. Człowiek przytomny także podczas snu zmienia ułożenie swego ciała. Chory nieprzytomny pozostaje przez długi okres czasu unieruchomiony w łóżku, a brak aktywności ruchowej stwarza niebezpieczeństwo wystąpienia wielu powikłań takich jak:
Odleżyny,
Przykurcze mięsni, torebek i więzadeł stawów,
Zniekształcenia stawów,
Zaparcia,
Powikłania zatorowo - zakrzepowe,
Zaniki mięśniowe,
Zapalenie płuc,
Niedodma,
Odparzenia,
Opadanie stóp,
W wielu oddziałach intensywnej terapii zatrudniony jest rehabilitant, który przeprowadza różnego rodzaju ćwiczenia z chorymi. Nie zwalania to jednak pozostałego personelu od znajomości i umiejętności prawidłowego postępowania w takich przypadkach.
Ułożenie chorego należy zmieniać często, aby zapobiegać wyżej wymienionym powikłaniom, które mogą wystąpić w bardzo krótkim czasie. Zmiana pozycji wymaga wcześniejszego zaplanowania, aby zapewnić choremu jak najmniejszy dyskomfort związany z tą czynnością. Pozycję chorego w ciężkim stanie ogólnym i chorego nieprzytomnego należy zmieniać, co 2 - 4 godziny. W celu utrzymania chorego w określonej pozycji stosuje się odpowiednio przygotowane:
Wałki,
Poduszki,
Kliny,
Materace przeciwodleżynowe,
Krążki,
Piłeczki z gumy,
Podpórki pod pięty i stopy,
Oparcia dla stóp,
Ochraniacze na stopy z gąbki poliuretanowej,
Mankiety powietrzne na stopy,
Kółka z gąbki poliuretanowej,
Ułożenie chorego na boku:
Chorego nieprzytomnego najczęściej układa się naprzemiennie na każdym z boków. Jest to modyfikacja pozycji bezpiecznej. Pozycja ta poprawia wentylację płuca położonego wyżej oraz ułatwia odpływ wydzieliny z tego płuca.
Technika ułożenia:
Chory w tej pozycji leży w 300 nachyleniu,
Plecy powinny być wyprostowane jak u człowieka w pozycji stojącej,
Ręka, która leży bliżej materaca powinna być zgięta w stawie łokciowym, z otwartymi i wyprostowanymi palcami, dłoń podłożona pod poduszkę, na której leży głowa,
Ręka leżąca wyżej, powinna być ułożona wzdłuż tułowia, na udzie także z wyprostowanymi palcami,
Noga bliższa do materaca jest wyprostowana,
Noga położona wyżej, zgięta w stawie biodrowym i kolanowym i ułożona na poduszce,
Za plecami chorego można umieścić poduszkę, która powoduje stabilizację pozycji,
Za podpórkę dla stopy może służyć oparcie łóżka,
Ułożenie chorego na plecach:
W tej pozycji kończyny chorego powinny być ułożone w pozycji fizjologicznej.
Głowa ułożona na poduszce i uniesiona pod kątem 150 do poziomu barków,
Kończyny górne ułożone powyżej tułowia, zgięte w stawach ramiennych, pod kątem 300 i odwiedzione o kąt 350,
Nadgarstki zgięte w stawie grzbietowo,
Palce lekko półzgięte,
Kciuk w opozycji do palca wskazującego,
Kończyny dolne uniesione o 200 w stosunku do podłoża,
Stawy biodrowe i kolanowe lekko przygięte,
Stopy ustawione pod kątem prostym w stosunku do podudzi,
Ułożenie na brzuchu:
Stosowane jest bardzo rzadko.
Stopy chorego ułożyć za materacem, co utrzymuje je samoistnie w odpowiedniej pozycji,
Głowa jest zwrócona na bok,
Ucho, nos, policzek ułożone tak, aby nie były uciskane,
Ramiona są odwiedzione i zrotowane na zewnątrz,
Dłonie zgięte grzbietowo, z palcami lekko przygiętymi,
W tej pozycji pod brzuch chorego można podłożyć poduszkę, która spowoduje fizjologiczne wygięcie kręgosłupa i zabezpieczy klatkę piersiową przed uciskiem,
Właściwe ułożenie ciała powinno być zabezpieczone w każdej pozycji. Pielęgniarka musi być wyczulona na dolegliwości i powikłania, które mogą wystąpić w przypadku niewłaściwej pozycji chorego. Należy też pamiętać, aby przy ułożeniu chorego w danej pozycji nie utrudniać odpływu krwi z kończyn ani nie napinać dużych splotów nerwowych. W czasie zabiegów pielęgnacyjnych przy chorym (kąpiel, zmiana pozycji, zmiana bielizny) wykonuje się tzw. rehabilitację „trzyłóżkową”, którą wykonuje pielęgniarka w czasie tych rutynowych czynności. Każdorazowo wykonuje się kilka ruchów kończynami w pełnym zakresie ruchu w każdym stawie. U chorych pozbawionych napięcia mięśniowego konieczny jest masaż. Można też mankietem pneumatycznym, bądź powszechnie dostępnym mankietem aparatu do pomiaru ciśnienia uciskać podudzie kilka razy dziennie, każdorazowo po 2 minuty. Podczas ćwiczeń należy obserwować:
Kolor skóry,
Temperaturę na kończynach,
Reakcję chorego na wykonywany ruch (ból),
Ćwiczenia należy wykonywać delikatnie, powoli, płynnie unikając gwałtownych ruchów, przez około 15 - 30 minut, 2 - 3 razy w ciągu dnia. U chorych nieprzytomnych wykonuje się ćwiczenia bierne, czyli bez udziału chorego.
Gimnastykę rozpoczyna się zwykle od:
1. Kończyny górnej:
Unoszenie i opuszczanie wyprostowanej kończyny górnej (w płaszczyźnie przedniej, bocznej, skośnej),
Unoszenie i opuszczanie zgiętej w stawie łokciowym kończyny górnej (w płaszczyźnie przedniej, bocznej, skośnej),
Odwodzenie i przywodzenie wyprostowanej kończyny górnej w płaszczyźnie bocznej,
Przenoszenie kończyny górnej na przeciwległe ramię w płaszczyźnie skośnej,
Wykonywanie ruchów okrężnych w stawie barkowym,
Zginanie i prostowanie kończyny górnej w stawie łokciowym,
Zginanie i prostowanie ręki w stawie nadgarstkowym,
Odwracanie i nawracanie ręki w stawie nadgarstkowym,
Ruchy okrężne w stawie nadgarstkowym,
Zginanie i prostowanie palców rąk,
Zaciskanie dłoni w pięść,
2. Kończyny dolnej:
Unoszenie i opuszczanie wyprostowanej kończyny dolnej,
Odwodzenie i przywodzenie wyprostowanej kończyny dolnej,
Zginanie i prostowanie kończyny dolnej w stawie kolanowym,
Ruchy okrężne w stawie biodrowym,
Zginane i prostowanie stopy w stawie skokowym,
Odwodzenie i przywodzenie stopy w stawie skokowym,
Ruchy okrężne stopy w stawie skokowym,
3. Głowy (z wyjątkiem chorych po urazach mózgu i rdzenia kręgowego):
Zginanie do przodu i prostowanie głowy,
Odchylenie do tyłu i prostowanie głowy,
Zwracanie twarzy w prawą i lewą stronę,
Przygięcie głowy do barku prawego i lewego,
Codziennie należy mierzyć obwód kończyn, a u chorych z żylakami kończyn dolnych nakładać pończochy przeciwżylakowe, lub owinąć je opaską elastyczną. Pończochy zdejmować kilka razy dziennie na około 30 minut.
Personel medyczny prowadzący ćwiczenia z chorym musi przestrzegać bezpiecznej postawy w czasie zajęć:
Strój personelu nie może krępować ruchów,
Buty powinny dobrze trzymać się nogi, posiadać nie ślizgające się podeszwy i niski obcas,
Stopy rehabilitującego powinny być szeroko rozstawione, (jedna do przodu druga do tylu) w celu utrzymania równowagi,
Kolana lekko zgięte,
Plecy wyprostowane,
Powinno się unikać pochyleń na boki i skręceń kręgosłupa,
Ręczne obracanie chorych powinno być wykonane przy użyciu podkładów lub prześcieradeł
1