Istotę edukacji dzieci o obniżonej sprawności umysłowej (oraz w innych sferach) stanowi stymulacja, jako pobudzanie, wzmacnianie (fortioryzacja), wzbogacanie zainteresowań i aktywności twórczej, a także często ukrytych i potencjalnych zdolności umożliwiających skuteczne wypełnianie zadań życiowych

Usprawnienie to postępowanie maksymalnie rozwijające zadatki i siły biologiczne organizmu, które są najmniej uszkodzone, jego celem jest poprawa lub utrzymanie na zadowalającym poziomie przede wszystkim sprawności fizycznej, a szczególnie wydolności i tolerancji wysiłku (Encyklopedyczny słownik rehabilitacji, 1986, s. 372).

Korektura (korekcja, korygowanie) Odnosi się do jakiegoś niesprawnego, nieprawidłowego działania okre­ślonych narządów, układów, zmysłów, np. narządów artykulacyjnych, po­stawy ciała, zaburzeń w pisaniu (dysgrafii, dysortografii) itd., jest wszech­obecna w działaniach terapeutyczno-edukacyjnych.

Kompensacja to złożony proces uzupełniania, wyrównywania bra­ków oraz zastępowania (substytucji) deficytów rozwojowych, na­rządów i przystosowywania się na innej możliwej drodze. Polega on na odtwarzaniu czynności całego narządu ruchu, zmysłu lub poszczególnych jego części za pomocą środków zastępczych or­ganizmu ludzkiego.

Indywidualizacja jest to najogólniej biorąc uwzględnianie w pro­cesach rozwojowo-edukacyjnych jednostkowych właściwości czło­wieka, wynikających z fizycznych i psychicznych dyspozycji oraz sytuacji społeczno-wychowawczych w każdej fazie jego osobowej egzystencji.

Rehabilitacja - jest to łączne i skoordynowane oddziaływanie lecznicze, psychologiczne, pedagogiczne, społeczno-zawodowe, zmierzające do rozwinięcia lub przywrócenia u osoby trwale po­szkodowanej na zdrowiu zdolności, sprawności i możliwości samodzielnego życia w społeczeństwie. Rehabilitacja jest proce­sem, który łączy oddziaływania o różnym charakterze i zakresie, aby przywrócenie utraconych sprawności było jak najpełniejsze, możliwie wczesne i trwałe (W. Dega, A. Hulek).

Rewalidacja - termin używany najczęściej zamiennie z pojęciem rehabilitacja, określa długotrwałą działalność terapeutyczno-wychowawczą, a więc wielostronną stymulację, opiekę, nauczanie i wychowanie jednostek o zaburzonej percepcji rzeczywistości, czyli osób upośledzonych umysłowo, niewidomych i niesłyszących. Mimo wielu prób wylansowania tego terminu w Polsce, nie zyskał on wystarczającej popularności w mowie potocznej i stosowany jest na ogół przez polskich pedagogów specjalnych lub psychologów, często zamiennie z rehabilitacją (zob. J. Zabłocki, 1996). W rewalidacji dziecka „akcentuje się nie tylko wyrównywanie, kompen­sację braków wrodzonych i nabytych w organizmie psychofizycznym dziec­ka, ale również jego rewalidację społeczną w granicach indywidualnych możliwości" (Cz. Kosakowski, 1980, s. 8). Zadania procesu rewalidacyjnego mają charakter wszechstronny i nie sprowadzają się do „przywracania w możliwie maksymalnym stopniu jed­nostki poszkodowanej na zdrowiu do normalnego życia" (cyt. za J. Zabłockim, 1996), lecz prawie w każdym przypadku są o wiele szersze, komplek­sowe i niejednolite.

Według S. Dziedzica (1970) polegają one na:

1. zapobieganiu pogłębiania się istniejącego już niedorozwoju lub po­wstawaniu innych dodatkowych upośledzeń;

2. leczeniu i usprawnianiu narządów chorych lub zaburzonych oraz umacnianiu osłabionych;

3. stymulowaniu i dynamizowaniu ogólnego rozwoju przy wykorzysta­niu sił organizmu oraz korzystnych czynników środowiskowych;

4. wychowaniu i nauczaniu specjalnym (ogólnym i zawodowym) dosto­sowanym do wieku, sprawności fizycznej i umysłowej rewalidowanego oraz zapotrzebowania społecznego.

Resocjalizacja - proces wychowania jednostek wykazujących wzmożone trudności w dostosowaniu się do norm społecznych, moralnych i prawnych, wynikających ze stanu osobowości wy­chowanka, z jego antagonistyczno-destrukcyjnego ustosunkowa­nia się do oczekiwań społecznych. Polega na stosowaniu różnych środków leczniczych, socjoterapeutycznych, form i metod wycho­wawczych obejmujących psychotechnikę, socjotechnikę i kulturo-technikę, naukę szkolną oraz pracę w warunkach izolacji (zakłady karne, poprawcze, schroniska dla nieletnich) lub w środowisku otwartym, półwolnościowym pod nadzorem kuratora sądowego.

Nauczanie przedmiotów ogólnokształcących nieletnich i młodocianych w szkole podstawowej (jest to z reguły reedukacja) zorganizowanej w państwowym młodzieżowym ośrodku wychowawczym, schronisku dla nieletnich bądź w zakładzie po­prawczym, prowadzenie zajęć resocjalizacyjnych w państwowym młodzie­żowym ośrodku wychowawczym, schronisku dla nieletnich bądź w zakła­dzie poprawczym, oddziaływanie resocjalizacyjne „w kuratorskim, ośrodku pracy", oddziaływania resocjalizacyjne w ośrodku socjoterapii.

• terapia pedagogiczna:

• a) w znaczeniu ogólnym jest swoistą interwencją wychowawczą odnoszącą się do osób w normie psychofizycznej oraz spo­łecznej mającą na celu stworzenie możliwości zindywidualizowanej, dodat­kowej pomocy w procesie ich nauczania, kształcenia i wychowania dla osiągnięcia lub utrzymania prawidłowego przebiegu rozwoju we wszystkich sferach i w każdym okresie życia; b) w pedagogice specjalnej terapia pedagogiczna rozumiana jest jako jedna z form rewalidacji różnych upośledzeń; takie ujęcie terapii, obok specjalnego nauczania i wychowania, jest integralną częścią postępowania rewalidacyjnego w stosunku do tych jednostek, „u których mimo różnorodnych form zapobiegania wystąpiło upośledzenie i których w drodze leczenia nie udało się przywrócić do grona ludzi normalnych" (Kirejczyk, 1977, s. 11). Tak rozumianą terapię pedago­giczną, która polega na stworzeniu i wykorzystaniu specjalnych warunków, metod i organizacji pracy pedagogicznej, z powodzeniem stosuje się we wszystkich kategoriach upośledzeń i niepełnosprawności, także przestępców oraz dzieci przewlekle chorych.

Rozszerzony obecnie zasięg działań terapeutycznych polega na poszu­kiwaniu możliwości pozytywnych zmian (w sferze poznawczej, emocjonalno-motywacyjnej, motorycznej i strukturze umiejętności szkolnych dziecka), obejmuje różnorodne (z uwagi na przyczyny i objawy) trudności w uczeniu się, zaburzenia społecznego przystosowania i polega na optymalnym wy­korzystaniu zabiegów i środków organizacyjno-metodycznych w celu ich rozwiązywania, ograniczania lub eliminowania. Działania te w zindywidu­alizowanym procesie wychowania stają się więc profilaktyką w stosunku do wtórnych niepowodzeń szkolnych, zawodowych i życiowych.

W obecnym systemie edukacji jednym z głównych zadań terapii peda­gogicznej jest udzielanie pomocy psychologicznej i pedagogicznej, której celem jest wspomaganie rozwoju i efektywności uczenia się niektórych parcjalnych dysfunkcji rozwojowych dzieci i młodzieży poprzez korygowa­nie odchyleń od normy, wyrównywanie braków w opanowywaniu progra­mu nauczania oraz eliminowanie przyczyn i przejawów zaburzeń, w tym zaburzeń zachowania.

---